Khám phá đặc điểm kiến trúc cổ Việt tại điểm du lịch Thành cổ Quảng Ngãi
Không gian cộng đồng
Ngôi nhà Việt truyền thống được sắp xếp trong một bối cảnh sinh hoạt chung của làng, nó vừa riêng lại vừa chung, rất độc lập mà lại có thế hoà đồng. Những bước tường ngăn cách giữa đường đi, giữa nhà này nhà kia tạo nên thế khép kín cho mỗi gia đình, nhưng lại được mở ra trong kiểu ứng xử chung của cả cộng đồng làng.
Môi trường sống cân bằng sinh thái
Người Việt sau hàng nghìn năm sống sót và tăng trưởng đã tạo cho mình một thiên nhiên và môi trường sống cân đối với sinh thái xanh. Trong khuôn viên nhà ở truyền thống lịch sử của mỗi mái ấm gia đình gồm có những thành phần sau : nhà chính, nhà phụ, vườn cây, ao cá, chỗ chăn nuôi gia cầm, gia súc, sân phơi, hàng rào, cổng … Người nông dân đã biết bố cục tổng quan trong khuôn viên của mái ấm gia đình mình thành một chuỗi khép kín về dòng nguồn năng lượng, về phương pháp làm ăn hay về dòng trao đổi vật chất. Nghĩa là họ đã biết khai thác về mặt sinh thái xanh để không thay đổi đời sống mái ấm gia đình, hài hoà với thiên nhiên và môi trường, tạo điều kiện kèm theo cân đối để giữ thế không thay đổi chung. Trong đó 3 yếu tố ‘ Người, đất và nước ’ là những yếu tố tạo nên cân đối sinh thái xanh trong nhà ở người Việt truyền thống cuội nguồn vùng nhiệt đới gió mùa nóng ẩm. Trong khuôn viên như vậy, người nông dân đã tự tạo cho mình một đời sống ‘ tự cung tự túc, tự cấp ’ .
Bố cục tổng thể – bố cục các gian nhà
Bố cục của ngôi nhà Việt truyền thống lịch sử có nhiều kiểu, nhưng có hai kiểu được phong cách thiết kế nhiều nhất là : Bố cục nhà hình thước thợ, tức là nhà chính và nhà phụ ( ở đây nhà phụ thường là nhà bếp ), kiểu bố cục tổng quan này phát hiện rất nhiều ở đồng bằng Bắc Bộ. Bố cục thứ hai của ngôi nhà người Việt thường thấy là : Bố cục hình chữ Môn, tức là nhà chính nằm ở chính giữa hai bên có hai căn nhà phụ ( một là nhà kho để chứa lương thực, một là căn phòng nhà bếp ), kiểu này thường phải là một mái ấm gia đình khá giả. Ngoài ra còn có nhiều kiểu nhà khác ( dùng theo chiết tự Hán ) nhưng không được phổ cập như : nhà kiểu chữ đinh, chữ nhất, chữ nhị, chữ công …
Bố cục những gian nhà thường là 3 gian, 2 chái, hình chữ đinh, nhà chính ( nhà trên ) và nhà phụ ( nhà dưới ) có sân nước ( sân thiên tỉnh ) … và thường không ngăn chia ra những phòng nhỏ như ở tây phương, 1 cửa chính và 1 cửa đi phụ và rất ít hành lang cửa số. Nhà ở miền Nam nhiều sông rạch nên phương tiện đi lại đi lại chính là xuồng nên công trình phụ như nhà để ghe xuồng thường ở mé sông ( xẽo ) hay ụ tàu, và phía ngoài nhà có chuồng trâu bò, còn kho lúa thì thường đặt trong nhà .
Đối với người Việt, ngôi nhà chính là bộ phận cốt yếu trong khuôn viên của một mái ấm gia đình, nhà có bố cục tổng quan gian lẻ 1, 3, 5 hay 7 gian cùng với 2 chái, không mấy nhà có số gian chẵn .
Thường là : phương đình 1 gian chính giữa, bốn xung quanh hệ cột quân đẳng hướng ; nhà 3 gian ; nhà 5 gian hay nhà 3 gian 2 chái ; nhà 7 gian hay nhà 5 gian 2 chái ; nhà 9 gian hay nhà 7 gian 2 chái ;
Số lượng gian và vật liệu để làm nhà tuỳ thuộc vào thực trạng kinh tế tài chính của từng mái ấm gia đình, hay điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên xung quanh nơi mái ấm gia đình sinh sống. Ngôi nhà người Việt được cấu trúc đăng đối, vì là số lẻ nên gian chính giữa khi nào cũng dành làm nơi thờ cúng và tiếp khách. Sự sắp xếp trong một ngôi nhà người Việt cũng cho thấy sự thiên lệch vị trí giữa nam và nữ, chỗ ngủ của đàn ông trong mái ấm gia đình ở những gian chính, còn chỗ hoạt động và sinh hoạt và nghỉ ngơi của phụ nữ là ở những chái bên cạnh, hoặc ở nhà ngang, nhà phụ .
Nơi thờ cúng của tổ tiên
Người Việt có ý niệm ‘ đẹp tươi phô ra, xấu xa đậy lại ’, nên gian chính là bộ mặt của chủ nhà, lại là nơi thờ cúng của tổ tiên nên được bài trí rất là công phu so với những gian bên cạnh. Có nhiều nhà gian chính được trang trí với những mô típ hoa văn trên những cột, vì kèo bằng gỗ rất là khôn khéo và phức tạp, đó là những mảng trạm khắc được thu nhận từ vạn vật thiên nhiên vào trong ngôi nhà người Việt truyền thống cuội nguồn. Trong ngôi nhà phần được quan tâm và chăm sóc nhiều hơn cả chính là bàn thờ cúng vì chịu tác động ảnh hưởng của Đạo Phật, Đạo Lão, Đạo Khổng nên bàn thờ cúng được đặt vào chính giữa của gian chính, xung quanh được trang hoàng bằng những hoành phi câu đối, nếu gia cảnh của chủ nhà có khiêm nhường hơn thì bàn thờ cúng cũng luôn được đặt vào nơi sang chảnh nhất .
Gian thờ cúng tổ tiên của một vị quan trong mạng lưới hệ thống Khu nhà Rường tại Thành cổ Tỉnh Quảng Ngãi
Ngôi nhà người Việt truyền thống cuội nguồn là nơi sinh sống không phải chỉ của một hay hai thế hệ mà nó được truyền qua nhiều thế hệ từ lớp ông bà đến lớp con cháu … cứ thế tiếp nối. Ngôi nhà hoàn toàn có thể sống sót vững chãi vài trăm năm, nên việc dựng một ngôi nhà được người Việt rất là chăm sóc, từ khâu chọn nguyên vật liệu đến khâu xem ngày, xem tháng, so tuổi vì họ ý niệm đây thứ nhất là cơ nghiệp của nhiều đời, thứ hai đó là sự thịnh vượng hay suy của cả mái ấm gia đình hay lớn hơn là cả một dòng họ nếu không chọn được ngày tốt và hướng tốt. Do vậy ngôi nhà người Việt là sự kết tinh của tâm sức, ý chí, tập trung chuyên sâu công sức của con người, tiền của cả mái ấm gia đình. Ngôi nhà người Việt còn biểu lộ được cái khôn khéo, tài hoa của người thợ Nước Ta .
Kết cấu
Khung sườn gỗ, mộng và lỗ mộng ( không dùng đinh ), vĩ kèo gỗ đòn tay, rui mè, đòn vong, cột kê tán ( không móng, cừ … ) tùy theo điều kiện kèm theo địa lý mà hoàn toàn có thể nhà cấu trúc nâng sàn, nửa nhà sàn nửa nền đất, hay trên nền đất, nhưng không có lầu hay nhiều tầng như những nước khác. Mái nhà thường có độ dốc cao do hay dùng lá, tranh, ngói ( dốc lớn hơn 45 độ ) .
Hệ thống xương chính của ngôi nhà thường làm bằng gỗ được ăn mộng với nhau một cách chắc như đinh với loại mộng én, hay mộng đuôi cá .
Vật lý kiến trúc
Thông gió tự nhiên, tường và mái nhà thường trùm kín nhà do mưa rất nhiều, không chỉ có vậy cửa đi và hành lang cửa số mở rất ít do bảo mật an ninh ngừa trộm cắp nên chiếu sáng tự nhiên rất tối và kém sáng sủa, nhà ở thường hướng nam ( đón gió nồm thổi mát vào mùa hè ) và 2 chái phụ ở 2 đầu nhà sẽ là hướng đông tây chống hơi nóng mặt trời sáng và chiều. Trồng cây : trước nhà trồng cau ( cau để đón gió nam mát ) sau nhà trồng chuối ( lá chuối ngăn bớt gió rét lạnh mùa đông ) .
Vật liệu xây dựng địa phương
Ngôi nhà người Việt thường được kiến thiết xây dựng bằng những nguyên vật liệu sẵn có ở địa phương như : lá, tranh, tre, gỗ đẽo, đá kê nền cột, đất sét nung hoặc không nung, bùn trộn rơm, … phụ thuộc vào trọn vẹn vào điều kiện kèm theo kinh tế tài chính của từng mái ấm gia đình .
Tường nhà hoàn toàn có thể bằng gỗ, trát đứng đắp đất, có mạng lưới hệ thống cửa ‘ bức bàn ’ hay ‘ cửa phố ’. Hình thức bên ngoài của ngôi nhà rất mộc mạc giản dị và đơn giản, những nhà có tường xây bằng gạch lợp ngói âm khí và dương khí thì chỉ là mái dốc thuần tuý, không được trang trí cầu kỳ, cùng lắm là những đường chỉ dài khắc vạch. Dưới mái là hàng cột hiên với những bức tường quét vôi trắng, trông giản dị và đơn giản khiêm nhường. Nhưng bên trong cái vẻ giản dị và đơn giản, mộc mạc khiêm nhường của ngôi nhà Việt truyền thống cuội nguồn là tiềm ẩn bên trong cả cội nguồn của một dân tộc bản địa, một sức sống lâu bền mãnh liệt của người Việt. Đây chính là tâm hồn, là một góc đi về của một con người, nó mang nhiều hồi ức, kỷ niệm riêng tư mà chỉ có ngôi nhà Việt mới có được .
Trải qua nhiều thời hạn, nhiều thế kỷ, với bao thăng trầm lịch sử dân tộc cho đến ngày này, những ngôi nhà người Việt vẫn còn hiện hữu trên khắp những làng quê Nước Ta, tuy không còn nhiều, tuy nhiên đó là những gia tài quý báu của nền văn hóa truyền thống của dân tộc bản địa, là những giọt mật tinh tuý được chắt lọc ra từ khối óc mưu trí, đôi mắt tinh đời, những bàn tay có tài năng, khôn khéo của cha ông tất cả chúng ta .
Bài viết được tham khảo tư liệu từ Kiến trúc cổ Việt Nam.
Tiên Hồ
Source: https://thevesta.vn
Category: Cộng Đồng
