Bản đồ là gì? Vai trò, ý nghĩa và phân loại, tỉ lệ bản đồ – Ứng Dụng Mới

Bản đồ là hình vẽ biểu thị bề mặt trái đất, các thiên thể hoặc khoảng không vũ trụ trên mặt phẳng theo những quy tắc toán học xác định, được thu nhỏ theo quy ước và khái quát hoá để phản ánh sự phân bổ, trạng thái và những mối liên hệ của các đối tượng, hiện tượng tự nhiên, xã hội được chọn lọc và thể hiện bằng hệ thống ký hiệu và màu sắc.

Có thể coi bản đồ là quy mô ký hiệu tượng hình nhằm mục đích tái tạo thực tại ( đúng hơn là một phần nào đó của thực tại ). Bản đồ dùng phản ánh trực quan những tri thức đã tích luỹ được cũng như phân biệt những tri thức mới .
( Theo Từ điển bách khoa Nước Ta, tập I, NXB Khoa học kỹ thuật, TP.HN 1995 )

Vai trò, ý nghĩa của bản đồ trong thực tiễn và khoa học

Các bản đồ cho ta bao quát đồng thời những phạm vi bất kỳ của bề mặt trái đất, từ một khu vực không lớn đến một quốc gia, một châu lục và toàn bộ trái đất. Bản đồ tạo ra hình ảnh nhìn thấy được của hình dạng, kích thước và vị trí tương quan của các đối tượng. Từ bản đồ ta có thể xác định được các đại lượng như: Tọa độ, độ dài, thể tích, diện tích,…của các đối tượng. Bản đồ còn chứa đựng rất nhiều thông tin về chất lượng, số lượng, cấu trúc của các đối tượng và mối liên hệ tồn tại giữa chúng. Chính do vậy mà bản đồ có vai trò cực kỳ to lớn trong khoa học và thực tiễn.

1. Ý nghĩa của bản đồ trong thực tiễn

Bản đồ là quy mô khoảng trống cho tất cả chúng ta biết hình dáng, độ lớn, vị trí tương hỗ của những đối tượng người tiêu dùng trong khoảng trống ( tọa độ, độ dài, diện tích quy hoạnh, thể tích, độ cao, độ sâu … ). Bản đồ mang nhiều thông tin đặc trưng về số lượng, chất lượng, cấu trúc và sự phân bổ của những đối tượng người tiêu dùng, hiện tượng kỳ lạ .
Chính thế cho nên trong trong thực tiễn bản đồ có ý nghĩa đóng vai trò cực kỳ to lớn .

• Bản đồ là người dẫn đường trên bộ, trên biển và trên không.
• Bản đồ là tài liệu không thể thiếu trong quân sự (cung cấp các thông tin về địa hình để vạch ra kế hoạch tác chiến).
• Trong công nghiệp, xây dựng, giao thông vận tải…bản đồ dùng để khảo sát, thiết kế, nhất là các bản đồ địa hình tỷ lệ lớn.
• Trong nông nghiệp, bản đồ dùng để quy hoạch, quản lý đất đai, phân vùng quy hoạch đất, xây dựng thủy lợi.
• Trong giáo dục đào tạo: bản đồ là giáo cụ trực quan, là cuốn “sách giáo khoa” thứ hai trong công tác giảng dạy và học tập các môn địa lý và lịch sử. Bản đồ còn là công cụ để tuyên truyền, quảng cáo nâng cao trình độ văn hoá chung của nhân dân.
• Trong kinh tế – xã hội: Bản đồ là phương tiện không thể thiếu trong ngành Du lịch. Bản đồ là công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc quy hoạch định hướng phát triển kinh tế cho mỗi quốc gia, mỗi ngành kinh tế xã hội.

Bản đồ là tài liệu pháp lý quan trọng trong công tác làm việc quản trị Nhà nước nói chung và trong ngành Địa chính nói riêng .

2. Ý nghĩa của bản đồ trong khoa học

Mọi công tác làm việc điều tra và nghiên cứu địa lý và nghiên cứu và điều tra những khoa học về toàn cầu được khởi đầu từ bản đồ và kết thúc cũng bằng bản đồ. Các hiệu quả điều tra và nghiên cứu được biểu lộ lên bản đồ được chính xác hoá trên bản đồ. Bằng những bản đồ hoàn toàn có thể tìm ra những quy luật tăng trưởng và sự phân bổ khoảng trống của những đối tượng người tiêu dùng, những hiện tượng kỳ lạ được biểu lộ trên bản đồ. Do đó :

• Bản đồ là công cụ để nghiên cứu khoa học trong nhiều ngành kinh tế quốc dân .
• Bản đồ là nguồn cung cấp thông tin cần thiết và chính xác.
• Bản đồ cho ta cái nhìn tổng quan như nhìn mô hình không gian khách quan thực tế.

Ngày nay và trong tương lai bản đồ vẫn đóng vai trò quan trọng để giải quyết những nhiệm vụ cụ thể của loài người. Ý nghĩa của bản đồ vượt ra khỏi khuôn khổ của từng quốc gia, từng lãnh thổ. Đó là việc sử dụng và thành lập hệ thống Thông tin địa lý (GIS) để bố trí lực lượng sản xuất khai thác và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường, dân số và phát triển. Sự phát triển của thế giới trong mọi lĩnh vực đòi hỏi một khối lượng sản phẩm bản đồ lớn (về số lượng và chủng loại).

Vấn đề đặt ra cho ngành bản đồ không chỉ về số lượng bản đồ mà còn là thời hạn xây dựng nhanh nhất, năng lực sử dụng, truy vấn những thông tin bản đồ nhanh gọn, đúng mực, thuận tiện. Để xử lý yếu tố đó, khuynh hướng lúc bấy giờ trên quốc tế cũng như ở nước ta là ứng dụng công nghệ tiên tiến mới vào sản xuất, tàng trữ bản đồ. Bản đồ địa hình là loại bản đồ được sử dụng thoáng đãng trong nhiều ngành kinh tế tài chính quốc dân, trong khoa học và quốc phòng. Ngày nay và trong tương lai, để xử lý những yếu tố trọng tâm của loài người vượt ra ngoài khuôn khổ của từng vương quốc. Bố trí hài hòa và hợp lý lực lượng sản xuất, sử dụng hài hòa và hợp lý tài nguyên vạn vật thiên nhiên, bảo vệ môi trường sinh thái thì vai trò của bản đồ càng to lớn hơn .

3 Tính chất của bản đồ có thể bạn chưa biết

 1. Tính trực quan của bản đồ

Tính trực quan của bản đồ được bộc lộ ở chỗ bản đồ cho ta năng lực bao quát và tiếp thu nhanh gọn những yếu tố đa phần và quan trọng nhất của nội dung bản đồ. Một trong những đặc thù ưu việt của bản đồ là năng lực bao quát, biến cái không nhìn thấy thành cái nhìn thấy được. Bản đồ tạo ra quy mô trực quan của chủ quyền lãnh thổ, nó phản ánh những hình thức về những đối tượng người dùng hoặc những hiện tượng kỳ lạ được bộc lộ. Qua bản đồ người sử dụng hoàn toàn có thể tìm ra được những quy luật của sự phân bổ những đối tượng người dùng và hiện tượng kỳ lạ trên mặt phẳng toàn cầu .

2. Tính đo được của bản đồ

Đây là một đặc thù quan trọng của bản đồ, đặc thù này có tương quan ngặt nghèo với cơ sở toán học của bản đồ. Căn cứ vào tỷ suất và phép chiếu của bản đồ, địa thế căn cứ vào những thang bậc của những ký hiệu quy ước … người sử dụng bản đồ có năng lực xác lập được rất nhiều trị số khác nhau như : Toạ độ, biên độ, độ dài, khoảng cách, diện tích quy hoạnh, thể tích, phương hướng và những trị số khác .
Chính do đặc thù này mà bản đồ được dùng làm cơ sở để kiến thiết xây dựng những quy mô toán học của những hiện tượng kỳ lạ địa lý và để xử lý những yếu tố khoa học và thực tiễn sản xuất. Tính chất đo được của bản đồ được sử dụng trong nhiều nghành nghề dịch vụ như giao thông vận tải, thiết kế xây dựng, quy hoạch, quản trị đất đai, v.v. .

3. Tính thông tin của bản đồ

Đó là năng lực tàng trữ, truyền đạt cho người đọc những tin tức khác nhau về những đối tượng người tiêu dùng và những hiện tượng kỳ lạ. Từ những thông tin thực trạng cho ta những sáng tạo độc đáo, phát hiện mới cho tương lai. Ví dụ bản đồ mạng lưới hệ thống giao thông vận tải cho người đọc những thông tin về thực trạng mạng lưới hệ thống đường xá, từ đó người ta hoàn toàn có thể xu thế sử dụng, tái tạo hay huỷ bỏ, v.v …

Phân loại bản đồ

Để tiện nghi trong việc nghiên cứu và điều tra, sử dụng và dữ gìn và bảo vệ bản đồ, thiết yếu phải phân loại chúng. Có nhiều cách phân loại khác nhau, dưới đây là những cách thường thì và quan trọng : Bản đồ hoàn toàn có thể phân nhóm theo nội dung, theo mục tiêu sử dụng, theo chủ quyền lãnh thổ, theo phương pháp sử dụng, theo tỷ suất …

1. Phân loại theo các đối tượng thể hiện

Theo những đối tượng người tiêu dùng bộc lộ thì những bản đồ được chia thành 2 nhóm :

• Nhóm bản đồ địa lý: biểu thị bề mặt trái đất về mặt lãnh thổ, điều kiện tựnhiên, kinh tế – xã hội.
• Nhóm bản đồ thiên văn: bao gồm các bản đồ bầu trời, sao, các bản đồ thiên thể và các bản đồ hành tinh.

2. Phân loại theo nội dung

Theo nội dung bản đồ được chia thành 2 nhóm :

•  Nhóm bản đồ địa lý chung: Bản đồ biểu thị toàn bộ các yếu tố cơ bản của lãnh thổ (thủy văn, dáng đất, các đường ranh giới, dân cư, giao thông, một số đối tượng kinh tế công nông nghiệp và văn hoá). Mức độ tỷ mỷ khi biểu thị nội dung phụ thuộc vào tỷ lệ và mục đích của bản đồ. Các bản đồ địa hình chính là các bản đồ địa lý chung tỷ lệ lớn.
• Nhóm bản đồ chuyên đề: Bản đồ phản ánh về từng hiện tượng, đối tượng tự nhiên, xã hội cũng như các tổ hợp và thể tổng hợp của chúng. Bản đồ chuyên đề phân nhóm theo các chủ đề như: địa chất, địa mạo, khí hậu, cảnh quan, dân cư, kinh tế…Trong thực tiễn và trong các tài liệu khoa học, kỹ thuật còn dùng thuật ngữ bản đồ chuyên môn để chỉ bản đồ chuyên đề mặc dù thuật ngữ đó chỉ dùng cho các bản đồ có mục đích và lính chất chuyên dụng như bản đồ hàng hải, bản đồ bay…

Nội dung của bản đồ chuyên đề hoàn toàn có thể là những yếu tố nào đó trong số những yếu tố nội dung của bản đồ địa lý chung, cũng hoàn toàn có thể là những đối tượng người tiêu dùng, hiện tượng kỳ lạ không được bộc lộ trên bản đồ địa lý chung ví dụ như : Cấu trúc địa chất, lượng mưa, nhiệt độ khí hậu. tỷ lệ dân số …
Ví dụ : bản đồ thổ nhưỡng phản ánh sự phân bổ và cấu trúc lớp phủ thổ nhưỡng theo những đặc trưng nguồn gốc hình thành, thành phần cơ giới và nham thạch tạo thành thổ nhưỡng .
Bản đồ nông lâm nghiệp : phản ánh tình hình phân bổ nông lâm nghiệp theo những nội dung khác nhau. Bản đồ quy hoạch thủy lợi : phản ánh một vùng chủ quyền lãnh thổ bộc lộ về những mặt địa lý, địa giới mạng lưới hệ thống phân vùng thủy lợi với độ cao mặt đất khác nhau, trên đó sắp xếp những khu công trình thủy lợi …

3. Phân loại theo tỷ lệ

Theo tỷ suất thì những bản đồ được chia ra : tỷ suất lớn, tỷ suất trung bình, tỷ suất nhỏ. Thực ra ranh giới của những nhóm này không được cố định và thắt chặt. Riêng so với bản đồ địa lý chung thì ranh giới phân loại được cố định và thắt chặt như sau :

• Bản đồ tỷ lệ lớn: ≥1125.000.
• Bản đồ tỷ lệ trung bình: 1/50.000 – 1/500.000.
• Bản đồ tỷ lệ nhỏ: ≤ 1/1.000.000

4. Phân loại theo mục đích sử dụng

Theo mục tiêu sử dụng thì cho đến nay những bản đồ chưa có sự phân loại ngặt nghèo, do tại đại đa số những bản đồ được sử dụng thoáng rộng cho nhiều mục tiêu rất khác nhau. Đáng chú ý quan tâm nhất trong sự phân loại theo tín hiệu này là phân loại thành 2 nhóm : Các bản đồ được sử dụng cho nhiều mục tiêu và những bản đồ trình độ. Các bản đồ nhiều mục tiêu thường cung ứng cho nhiều đối tượng người tiêu dùng sử dụng khác nhau để xử lý những trách nhiệm có ý nghĩa kinh tế tài chính quốc dân và quốc phòng, để điều tra và nghiên cứu chủ quyền lãnh thổ, đề thu nhận những tư liệu tra cứu. Các bản đồ trình độ là những bản đồ được dùng để xử lý những trách nhiệm nhất định, ví như bản đồ giáo khoa, bản đồ hàng hải, hàng không … .

5. Phân loại theo lãnh thổ

Theo lãnh thổ thì các bản đồ được phân ra: Bản đồ thế giới, bản đồ bán cầu, bản đồ châu lục, bản đồ các nước, bản đồ vùng,….

Tỉ lệ bản đồ

1. Tỷ lệ chính

Mỗi loại bản đồ đều có tỷ suất chính. Tỷ lệ chính là mức độ thu nhỏ của mặt phẳng Elipxoit hoặc mặt cầu toàn cầu lên mặt phẳng. Tỷ lệ chính thường được ghi trên bản đồ. Tỷ lệ chính chỉ được bảo vệ ở tại những điểm và những đường không có biến dạng độ dài. Khi nghiên cứu và điều tra biến dạng của phép chiếu bản đồ thì tỷ suất chính được coi là 1 : 1 .

2. Tỷ lệ riêng

Khi bộc lộ mặt phẳng Elipxoit hoặc mặt cầu toàn cầu lên mặt phẳng theo một tỷ suất nhất định sẽ Open những sai số chiếu hình. Những sai số đó có trị số khác nhau tuỳ thuộc phép chiếu và vị trí trên mặt cầu. Vì vậy tỷ suất bản đồ không giống nhau ở những vị trí. Tỷ lệ riêng là tỷ suất hoàn toàn có thể lớn hơn hoặc bé hơn tỷ suất chính, phụ thuộc vào vào vị trí và hướng trên bản đồ .
Sự chênh lệch giữa tỷ suất chính và tỷ suất riêng chính là sai số của bản đồ .

3. Tỷ lệ bản đồ

Độ dài của đường thẳng đo trên thực địa khi biểu thị lên bản đồ đều phải thu nhỏ lại. Mức độ thu nhỏ các hình chiếu nằm ngang của các đoạn thẳng đó được gọi là tỷ lệ bản đồ. Nói một cách khác tỷ lệ bản đồ là tỷ số giữa độ dài đoạn thẳng trên bản đồ và độ dài tương ứng ngang ở thực địa.

Tuỳ theo mức độ thu nhỏ mà người ta chia ra những loại tỷ suất lớn, trung bình, nhỏ. Tỷ lệ bản đồ được biểu lộ dưới 3 dạng : tỷ suất số, tỷ suất lý giải, thước tỷ suất .

* Tỷ lệ số
Tỷ lệ số được biểu lộ bằng một phân số có tử số bằng 1, mẫu số chỉ số lần thu nhỏ khoảng cách ngang ở thực địa vào bản đồ, kí hiệu là 1 : M
Ví dụ 1 : 1.000 ; 1 : 5.000 ; 1 : 250.000 .

* Tỷ lệ lý giải : cụ thể hoá tỷ suất số bằng lời .
Ví dụ : Tỷ lệ số là l : 1.000 thì tỷ suất lý giải ghi : 1 cm trên bản đồ tương ứng 10 m nằm ngang ở thực địa ( thường ghi tắt là 1 cm tương ứng 10 m )

* Thước tỷ lệ : biểu lộ tỷ suất bản đồ bằng thước. Có 2 loại : thước tỷ suất thẳng và thước tỷ lệ xiên .

• Thước tỷ lệ thẳng :
  •  Cấu tạo: Thước tỷ lệ thẳng bao gồm một số đoạn thẳng bằng nhau, mỗi đoạn có chiều dài 1 cm hoặc 2 cm, gọi là đơn vị cơ bản. Giá trị mỗi đơn vị cơ bản tương ứng chiều dài nằm ngang ở thực địa theo tỷ lệ bản đồ. Dưới mỗi khoảng chia ghi giá trị tương ứng ở thực địa. Đoạn thứ nhất được chia thành 10 phần bằng nhau, mỗi phần có giá trị bằng 1:10 đơn vị cơ bản. Đoạn 28,5m
  • Cách sử dụng:Muốn đo khoảng cách ngang ở thực địa của 1 đoạn thẳng trên bản đồ (ví dụ đoạn CD), dùng com pa đo chính xác đoạn CD sau đó giữ nguyên khẩu độ com pa, đưa 1 đầu vào đúng vạch chia đơn vị cơ bản bên phải số 0, còn đầu kia đưa đặt vào đơn vị cơ bản bên trái số 0, đọc số 2 bên cộng lại được khoảng cách trên thực địa.

Ví dụ trên hình ( 1.1 ) đoạn CD = 15 m + 3 x 0,5 m = 16,5 m
Cần vẽ một đoạn thẳng có chiều dài là 28,5 m ở thực địa lên bản đồ, cách làm như sau : Đặt đầu nhọn bên trái của compa vào bên trái số 0, ở giá trị 3,5 m ( trên hình là 7 khoảng chừng chia nhỏ ), đặt đầu nhọn bên phải vào bên phải số 0 trên thước ứng với giá trị 25 m ( trên hình là 5 đơn vị chức năng cơ bản ), sau đó đặt khẩu độ compa đó lên bản đồ .

• Thước tỷ lệ xiên: Thước tỷ lệ xiên ở phía bên phải số 0 có cấu tạo như thước tỷ lệ thẳng. Bên Trái số 0 được chia làm 10 phần bằng nhau theo chiều ngang và dọc. Mỗi phần theo chiều ngang tương ứng 1:10 đoạn cơ bản, mỗi phần theo chiều dọc tương ứng 1:100 đoạn cơ bản. Ví dụ trong hình (1.2) là thước tỷ lệ xiên tỷ lệ 1 : 1 .000
• Cách sử dụng:Giả sử cần xác định độ dài ngang tương ứng ở thực địa của đoạn AB trên bản đồ tỷ lệ 1: 1000 cách làm như sau:Dùng compa đo chính xác đoạn AB sau đó giữ nguyên khẩu độ compa, đưa 1 đầu vào đúng vạch chia đơn vị cơ bản bên phải số 0, còn đầu kia đưa đặt vào đơn vị cơ bản bên trái số 0. Đọc số bên phải số 0 giống như thước tỷ lệ thắng, số bên trái số 0 đọc số ô nguyên theo hàng ngang nhân với 1/10 đơn vị cơ bản và số vạch hàng đọc nhân với 1/100 đơn vị cơ bản, cộng lại được khoảng cách trên thực địa. AB : 40 m + 5 x 2 m + 6 x 0,2 m – 51,2 m

4. Độ chính xác của tỷ lệ bản đồ

Thực nghiệm cho thấy rằng ở khoảng cách nhìn rõ (25 cm) mắt thường chỉ phân biệt được khoảng cách nhỏ nhất giữa 2 điểm là 0,1 mm. Do đó độ dài của đoạn thẳng trên thực địa tương ứng với 0,1 mm trên bản đồ được coi là độ chính xác của tỷ lệ. Độ chính xác của một số tỷ lệ được ghi ở bảng (1.1):

Bảng 1.1 Độ đúng mực của 1 số ít tỷ suất

Như vậy, những vật thể có kích cỡ nhỏ hơn tỷ suất của bản đồ khi vẽ không hề bộc lộ theo tỷ suất được do đó phải bỏ đi hoặc dùng kí hiệu riêng không liên quan gì đến nhau nếu thiết yếu. Những lao lý về độ đúng chuẩn trong đo vẽ bản đồ cũng xuất phát từ độ đúng mực của tỷ suất bản đồ. Bản đồ tỷ suất càng lớn thì độ đúng chuẩn càng cao. Tuy nhiên cần chú ý quan tâm rằng trong trong thực tiễn sản xuất có những trường hợp cần kích cỡ bản vẽ lớn chứ không cần độ đúng mực cao, khi đó chỉ cần phóng những bản đồ tỷ suất nhỏ đủ độ đúng chuẩn nhu yếu ra bản đồ tỷ suất lớn hoặc đo vẽ bản đồ tỷ suất lớn theo những pháp luật về độ đúng mực của bản đồ tỷ suất nhỏ

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ