532. ☀ Người Việt có phải có nguồn gốc bản địa không?
I. Các giả thuyết về nguồn gốc bản địa của người Việt:
Trong bài viết “ Văn hóa Phùng Nguyên và nguồn gốc dân tộc bản địa Việt ”, được đăng trong sách “ Theo dấu những văn hóa truyền thống cổ ”, Giáo sư Hà Văn Tấn cho rằng văn hóa truyền thống Phùng Nguyên có nguồn gốc địa phương, người Việt có nguồn gốc từ văn hóa truyền thống Phùng Nguyên và những văn hóa truyền thống trong vùng miền Bắc Việt Nam cùng hợp lại, quan điểm của Giáo sư Hà Văn Tấn hoàn toàn có thể rút ra từ bài viết này là người địa phương, tăng trưởng tại chỗ, không phải có nguồn gốc từ nơi khác di cư tới. [ 1 ]
Trong bài viết: “Nguồn gốc người Việt qua nghiên cứu khoa học liên ngành” của Giáo sư Trịnh Sinh, ông dựa theo các nghiên cứu và cho rằng người Việt có nguồn gốc chính là người “bản địa Tiền Việt Mường” hợp với người Thái cổ di cư về Việt Nam. [2]
Bạn đang đọc: 532. ☀ Người Việt có phải có nguồn gốc bản địa không?
Năm 2019, Viện nghiên cứu và điều tra Vinmec đã công bố điều tra và nghiên cứu di truyền về nguồn gốc của người Việt [ 3 ], theo tác dụng nghiên cứu và điều tra, khu công trình này Tóm lại rằng người Việt ít gen Đông Á, người Việt có nguồn gốc chính từ Khu vực Đông Nam Á cổ đại, ít có sự ảnh hưởng tác động và di cư của những quần thể Đông Á tới người Việt, người Việt có gen gần với người Thái .
Đây là những quan điểm chính của những giả thuyết địa phương về nguồn gốc của người Việt. Các phần tới chúng tôi sẽ khám phá về yếu tố nguồn gốc người Việt trải qua những nghiên cứu và điều tra di truyền, khảo cổ và nhân chủng học .
II. Người Việt có phải có nguồn gốc bản địa hay không?
Hai khu công trình lớn cho tất cả chúng ta những thông tin quan trọng về nguồn gốc của người Việt, với việc nghiên cứu và điều tra trên những bộ gen cổ và bộ gen văn minh, là khu công trình của Viện nghiên cứu và điều tra hệ gen Việt Nam và những viện điều tra và nghiên cứu quốc tế công bố năm 2019 và khu công trình của Hugh McColl và tập sự công bố năm 2019, đều cho thấy người Việt có nguồn gốc từ phía nam Đông Á, đơn cử hơn là từ vùng Dương Tử .
Nghiên cứu của Viện nghiên cứu và điều tra hệ gen Việt Nam, Viện Nhân chủng và tiến hóa Max Planck Đức, Phòng thí nghiệm động lực học ngôn từ của Đại học Lion Pháp năm 2019 đã biểu lộ người Việt có nguồn gốc hầu hết là những người di cư từ Nam Đông Á về Việt Nam cách đây từ 2.700 – 4.000 năm trước [ 4 ] .
Nghiên cứu gen của Hugh McColl và những tập sự năm 2018 [ 5 ] ( hình 9 ) cũng có quan điểm tương đương với điều tra và nghiên cứu của Viện hệ gen Việt Nam hợp tác với những chuyên viên Pháp, Đức. Cả hai nghiên cứu và điều tra di truyền trên đều dựa trên những bộ gen cổ và những bộ gen tân tiến .
Mô hình di cư ở Khu vực Đông Nam Á thời tiền sử được thiết kế xây dựng nên gồm 2 lớp từ châu Phi tới Khu vực Đông Nam Á vào khoảng chừng 30.000 – 60.000 năm trước và từ Đông Á di cư ngược về cách đây 2.700 – 4.000 năm. [ 5 ]
Các tuyến di cư chính giữa Nam Đông Á và Khu vực Đông Nam Á thời cổ đại. [ 5 ]
Cư dân Đông Á cổ cũng có nguồn gốc chính là dân cư Khu vực Đông Nam Á cổ di cư lên khoảng chừng 12000 năm trước theo những điều tra và nghiên cứu di truyền. [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ]
Nghiên cứu gen của Vinmec được thực thi với số lượng ít những dân tộc bản địa nên hiệu quả đưa ra về nguồn gốc dân tộc bản địa chưa ổn, những điều tra và nghiên cứu trên đã bác bỏ nghiên cứu và điều tra của Vinmec, người Việt có nguồn gốc đa phần từ vùng Đông Á, dân cư Đông Á ở đây phân bổ tại vùng Dương Tử, và không tương quan gì tới dân cư văn hóa truyền thống Hoa Hạ hình thành sau đó. Các đặc trưng cổ vật và thừa kế văn hóa truyền thống mà chúng tôi dẫn ra sau đây sẽ cho tất cả chúng ta thấy được nguồn gốc thực sự của người Việt .
III. Văn hóa Phùng Nguyên và các văn hóa trong vùng Dương Tử:
Người Việt có nguồn gốc từ vùng Đông Á cổ, đơn cử hơn là vùng Dương Tử theo những điều tra và nghiên cứu di truyền học [ 4 ] [ 5 ]. Cư dân tộc Việt tại miền Bắc Việt Nam có nguồn gốc trực tiếp hơn là từ dân cư của văn hóa truyền thống Thạch Gia Hà phân bổ tại vùng Động Đình, khi di cư về Việt Nam, cư dân tộc Việt đã hình thành nên văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. Hệ thống cổ vật của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên gồm có đồ ngọc, đồ gốm, đồ đá và cũng đã có sự Open của kỹ thuật luyện đồng. Hệ thống cổ vật bộc lộ trình độ chế tác rất cao, trọn vẹn khác với kỹ thuật chế tác thô sơ của dân cư tiền sử miền Bắc Việt Nam .
Hệ thống cổ vật của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. [ Nguồn : Bảo tàng lịch sử dân tộc Việt Nam, chụp bởi Gary Todd và báo Kiến Thưc ; Cổ vật Phú Thọ, Nguyễn Anh Tuấn – Trịnh Sinh, NXB Văn hóa tin tức, 2005 ; Bảo tàng Đền Hùng, dẫn ; ]
Sự thừa kế truyền thống cuội nguồn từ văn hóa truyền thống vùng Dương Tử được biểu lộ rõ trên nhiều mô hình cổ vật, trong đó có nha chương .
Nha chương có nguồn gốc từ văn hóa truyền thống Đại Vấn Khẩu tại vùng Sơn Đông có niên đại vào khoảng chừng hơn 5000 năm trước công nguyên, khi đó chưa có công dụng đại diện thay mặt quyền lực tối cao chính trị và quân sự chiến lược, sau đó dân cư tại vùng này đã di cư về vùng Động Đình, Dương Tử, văn hóa truyền thống Thạch Gia Hà ( 4600 – 4000 BC ) đã có sự thừa kế Nha chương, truyền thống lịch sử này liên tục được thừa kế tại văn hóa truyền thống Phùng Nguyên khi cư dân tộc Việt di cư về Việt Nam trong khoảng chừng hơn 4000 năm trước. Do vậy Nha chương là vật có nguồn gốc từ truyền thống cuội nguồn và sự tăng trưởng của tộc Việt, không phải có nguồn gốc từ những văn hóa truyền thống Tam Tinh Đôi, Nhị Lý Đầu, hay từ nhà Hạ, nhà Thương như một số ít nhà nghiên cứu yêu cầu .
Nha chương ngọc văn hóa truyền thống Thạch Gia Hà và Các Nha chương ngọc văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. [ Nguồn : 1. Dương Việt Đông 杨越东 ( 2017 ). Bộ sưu tập và điều tra và nghiên cứu ngọc văn hóa truyền thống Thạch Gia Hà 石家河文化玉器收藏与研究 : Nhà xuất bản Chiết Giang. 2,3. Bảo tàng tỉnh Phú Thọ, dẫn. ]
Bên cạnh nha chương, thì những chiếc qua bằng ngọc của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên cũng bộc lộ rất rõ sự thừa kế truyền thống lịch sử tại vùng Dương Tử .
Qua ngọc văn hóa truyền thống Thạch Gia Hà và qua ngọc Phùng Nguyên. ( Qua Phùng Nguyên được ghi trong thông tin của kho lưu trữ bảo tàng là qua đá, tuy nhiên qua đá có màu xám đậm khá dễ phân biệt, theo tư liệu chúng tôi tìm được ( dẫn ), thì qua đá có sắc tố khác hẳn so với chiếc qua này, do đó đây năng lực là một chiếc qua bằng ngọc. ) [ Nguồn : 1. dẫn ; 2. Bảo tàng lịch sử vẻ vang Việt Nam, Gary Todd, dẫn ]
Đĩa bích văn hóa truyền thống Lương Chử và đĩa bích văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. [ Nguồn : 1. Bảo tàng tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc, dẫn ; 2. Nguyễn Anh Tuấn, Trịnh Sinh, 2005, Cổ vật Phú Thọ. ]
So sánh những cổ vật bằng gốm của văn hóa truyền thống Thạch Gia Hà và văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. [ Nguồn : A. ( trái ) Thạch Gia Hà : 1. Bảo tàng văn minh Trường Giang, dẫn ; 2. Bảo tàng Khuất Gia Lĩnh, dẫn ; 3. Viện khảo cổ Trung Quốc, dẫn ; 4, 5. Viện khảo cổ Hồ Nam, dẫn ; B. Phùng Nguyên : Hán Văn Khẩn, Văn hóa Phùng Nguyên, Nhà xuất bản ĐH vương quốc TP. Hà Nội, 2005. ]
◊ Tính thừa kế qua những quá trình tại Dương Tử và miền Bắc Việt Nam qua đồ gốm :
Sự thừa kế xuyên suốt từ thời văn hóa truyền thống tại vùng Dương Tử, tới Phùng Nguyên qua tới Đông Sơn biểu lộ rõ nhất qua nồi gốm cùng với chạc được sử dụng để nấu ăn, đây là đặc trưng được thừa kế liên tục trong những quy trình tiến độ lê dài tới khoảng chừng 7000 năm .
Cổ vật gốm hoàn toàn có thể nói là một mô hình đặc trưng và ít đổi khác qua thời hạn, cổ vật gốm tại những vùng có sự di cư tới của những cư dân tộc Việt biểu lộ sự tương đương rất rõ. Nồi gốm cùng chạc gốm như dưới đây được tìm thấy sớm nhất tại tỉnh Hồ Bắc có niên đại vào khoảng chừng 7000 năm TCN, sau khi họ di cư về Việt Nam thì tại văn hóa truyền thống Phùng Nguyên và Đông Sơn đều tìm thấy mô hình chạc cùng nồi gốm này .
Nồi gốm và chạc gốm tại tỉnh Hồ Bắc, thuộc di chỉ tại văn hóa truyền thống sông Chengbei, tiền thân của những văn hóa truyền thống tại trung lưu Dương Tử ( vùng hồ Động Đình ) có niên đại vào khoảng chừng 7000 năm TCN. [ Nguồn : dẫn ]
Nồi gốm và chạc gốm tại những văn hóa truyền thống Phùng Nguyên ( A : 1.700 – 1.500 TCN ; B : 2.000 TCN ) và văn hóa truyền thống Đông Sơn. ( C : 800 TCN – 200 TCN ) [ Nguồn : Bảo tàng lịch sử vẻ vang Việt Nam, dẫn lại bởi Huang Mingchong, đường dẫn ]
Đồ gốm văn hóa truyền thống Chengbeixi ( A, 5000 – 3000 BC, Hồ Bắc ) và văn hóa truyền thống Phùng Nguyên ( B, 2000 BC, Việt Nam ). Các mô hình gốm của văn hóa truyền thống vùng Dương Tử được thừa kế vừa đủ tại miền Bắc Việt Nam. [ Nguồn : 1. Fiorella Rispoli, The Incised và Impressed Pottery Style of Mainland Southeast Asia : Following the Paths of Neolithization, dẫn ; 2. Hà Văn Tấn, Prehistoric Pottery in Viet Nam and Its Relationships with Southeast Asia, dẫn ]
IV. Các văn hóa “bản địa” và người Việt:
Vậy sự tương tác của người Việt di cư từ vùng phía Nam sông Dương Tử và dân cư “ địa phương ” tại miền Bắc Việt Nam là thế nào ? Các tài liệu di truyền, nhân chủng, khảo cổ sẽ cho tất cả chúng ta thấy nguồn gốc của những dân cư “ địa phương Việt Nam ” và dân cư văn hóa truyền thống Phùng Nguyên, và sự tương tác của người Việt và dân cư của những văn hóa truyền thống này .
Nghiên cứu di truyền của Hugh McColl và tập sự [ 5 ] cũng cho thấy dân cư “ địa phương ” miền Bắc Việt Nam ( Hoabinhian ) có gen gần với người Jarawar địa phương Andaman .
Người Hòa Bình có diện mạo tương tự như như thổ dân Jarawar, người địa phương Andaman. [ 5 ]
Tại di chỉ Mán Bạc, thuộc về văn hóa truyền thống Phùng Nguyên đã tìm thấy 17 bộ tro cốt, trong đó 7 bộ tro cốt được xác lập có 7 bộ tro cốt gần với văn hóa truyền thống Đông Sơn và người Việt thời nay, và 5 bộ tro cốt là của dân cư Hòa Bình tại miền Bắc Việt Nam, [ 10 ], với tài liệu này, tất cả chúng ta thấy được người Việt và những dân cư da đen “ địa phương ” thời kỳ đó đã chung sống và hòa huyết với nhau. Tỉ lệ dân cư “ địa phương ” so với người Việt thời kỳ này là không nhiều, do đặc trưng săn bắt hái lượm nên dân cư cổ tại Việt Nam không có sự tăng trưởng về dân số như người Việt làm nông nghiệp lúa nước .
Nghiên cứu di truyền cũng cho tất cả chúng ta thấy gen người Việt thời nay có khoảng chừng 10 % gen Hòa Bình .
Gen người Việt và người Dai ngày này có tỉ lệ : 60 % gen Dương Tử, 30 % gen Bắc Á ( Devil’s Gate ), và 10 % gen Hòa Bình cổ. [ 11 ]
Các nghiên cứu nhân chủng cũng cho tất cả chúng ta thấy sự độc lạ rõ ràng giữa nhân chủng những văn hóa truyền thống “ địa phương ” tại miền Bắc Việt Nam với những văn hóa truyền thống Phùng Nguyên và Đông Sơn .
Mô hình nhân chủng học dựa trên 16 phép đo hình thái xương sọ cho thấy dân cư văn hóa truyền thống Phùng Nguyên và Đông Sơn là người Nam Á., còn những dân cư những văn hóa truyền thống cổ tại miền Bắc Việt Nam thuộc chủng Australoid da đen săn bắt hái lượm [ 12 ]
Tài liệu khảo cổ cũng bộc lộ rõ nét những ảnh hưởng tác động và giao lưu của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên với những văn hóa truyền thống săn bắn hái lượm trong vùng miền Bắc Việt Nam .
Sau cuộc di cư lên phía Bắc của dân cư đồng chủng, thì tại Khu vực Đông Nam Á vẫn sống sót một lượng nhất định cư dân văn hóa truyền thống Hòa Bình sinh sống trong những vùng cao, là tiền thân của những văn hóa truyền thống tiền sử tại Việt Nam .
Công cụ đá văn hóa Hòa Bình. [13]
Di chỉ thừa kế văn hóa truyền thống Hòa Bình, và tiếp nối bằng những văn hóa truyền thống săn bắn hái lượm trong vùng miền Bắc Việt Nam là văn hóa truyền thống Bắc Sơn, những di vật khảo cổ cho tất cả chúng ta thấy trình độ chế tác còn thô sơ, đơn thuần .
Công cụ đá văn hóa truyền thống Bắc Sơn. [ 14 ] [ 15 ]
Di chỉ Mai Pha nằm trong hang Mai Pha tại thôn Mai Thành, xã Mai Pha, thành phố TP Lạng Sơn, có niên đại vào khoảng chừng 3500 năm trước, nơi đây cũng là nơi Open của những văn hóa truyền thống thời tiền sử như Thẩm Khuyên, Thẩm Hai, Phai Vệ, là tiền thân của di chỉ Mai Pha [ 16 ]. Di chỉ Mai Pha có nguồn gốc chính là từ những dân cư tiền sử săn bắn hái lượm có làn da đen trong miền Bắc Việt Nam, tuy nhiên họ đã có sự giao lưu và chịu ảnh hưởng tác động khá mạnh của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên trong vùng Phú Thọ, với mạng lưới hệ thống cổ vật biểu lộ rất rõ đặc trưng văn hóa truyền thống Phùng Nguyên với rìu bôn, đục, rìu có vai, và cũng rất khác với văn hóa truyền thống được cho là tiền thân của nó là văn hóa truyền thống Bắc Sơn và những văn hóa truyền thống khác tại miền Bắc Việt Nam. Các cổ vật này hoàn toàn có thể được đảm nhiệm qua con đường giao thương mua bán, trao đổi, hoặc qua tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống, chúng tôi thiên về năng lực dân cư văn hóa truyền thống Phùng Nguyên đã bán những đồ đá cho dân cư tại di chỉ Mai Pha .
Đồ đá tìm thấy tại di chỉ Mai Pha. [ 14 ]
Các di chỉ sớm hơn hoặc cùng thời tại miền Bắc Việt Nam như Quỳnh Văn, Đa Bút có đồ đá và đồ gốm rất thô sơ, kém hơn rất nhiều so với những mô hình rìu của văn hóa truyền thống Phùng Nguyên, hay di chỉ bộc lộ sự ảnh hưởng tác động của nó là di chỉ Mai Pha .
Đồ đá và đồ gốm văn hóa truyền thống Quỳnh Văn và Đa Bút. [ 14 ]
Như vậy qua những tư liệu này, tất cả chúng ta thấy được rằng những văn hóa truyền thống tại vùng miền Bắc Việt Nam có sự độc lạ rất lớn so với văn hóa truyền thống Phùng Nguyên về trình độ tăng trưởng, người Việt khi di cư về miền Bắc Việt Nam cũng đã hòa huyết với dân cư “ địa phương ” Việt Nam thời kỳ đó, không xảy ra xích míc và diệt chủng như có quan điểm đã yêu cầu .
IV. Người Việt có thuần chủng hay không?
Về giả thuyết địa phương của người Việt, chúng dẫn tất cả chúng ta tới quan điểm cho rằng người Việt thuần chủng, tuy nhiên tất cả chúng ta cần quan tâm rằng, thuần chủng gần như là một khái niệm không sống sót ở vùng lục địa, chỉ ở những hải đảo tách biệt trọn vẹn như hòn đảo Andaman, thì mới có năng lực bảo lưu được gen cổ từ dân cư rời khỏi châu Phi, hầu hết những chủng tộc, sắc tộc khác trên quốc tế đều cần trải qua quy trình hòa huyết, biến đổi gen lâu bền hơn để hoàn toàn có thể có màu da sáng như ngày này, cũng như có sự hòa huyết liên tục qua những tiến trình lịch sử vẻ vang .
Nghiên cứu di truyền cũng cho tất cả chúng ta thấy được sự hòa huyết người Việt với người bắc Đông Á với dấu tích tại hang Devil’s Gate [ 11 ], dân cư cổ Hòa Bình qua sự hòa huyết này từ từ chuyển thành chủng có làn da sáng, đây là lần hòa huyết tiên phong, sự hòa huyết còn diễn ra liên tục trong cộng đồng tộc Việt, nên di truyền của người Việt và những dân tộc bản địa có nguồn gốc tộc Việt ngày này cũng rất gần nhau theo nghiên cứu và điều tra di truyền [ 4 ] .
Admixture của khu công trình điều tra và nghiên cứu của Viện điều tra và nghiên cứu hệ gen Việt Nam, Viện Nhân chủng và tiến hóa Max Planck ( Đức ), Phòng thí nghiệm động lực học ngôn từ của Đại học Lion ( Pháp ) cho thấy sự thân mật trong hệ gen của những dân tộc bản địa có nguồn gốc từ cộng đồng tộc Việt như Việt, Mường, Dai, Tày, Thái, Nùng … [ 4 ]
Chính vì thế, tất cả chúng ta chỉ hoàn toàn có thể nói rằng người Việt ít bị ảnh hưởng tác động gen bởi người Hoa Hạ, chứ chưa đủ cơ sở để Tóm lại rằng người Việt thuần chủng và không hòa huyết, lai tạp với những sắc dân khác .
V. Kết luận:
Qua những nghiên cứu và điều tra chúng tôi đã dẫn, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy được giả thuyết cho rằng người Việt có nguồn gốc địa phương chưa có cơ sở khoa học tương hỗ, những điều tra và nghiên cứu di truyền cho tất cả chúng ta thấy người Việt có nguồn gốc từ vùng Đông Á cổ, di cư về Việt Nam khoảng chừng 4000 năm trước theo những nghiên cứu và điều tra di truyền học, hình thành nên văn hóa truyền thống Phùng Nguyên. Cư dân văn hóa truyền thống Phùng Nguyên thời kỳ này đã hòa huyết và tác động ảnh hưởng tới những dân cư “ địa phương ” thời kỳ đó, chính thế cho nên, gen người Việt thời nay có khoảng chừng 10 % gen của người Hòa Bình .
Lang Linh
Tài liệu tham khảo:
[ 1 ] Hà Văn Tấn, bài viết : Văn hóa Phùng Nguyên và nguồn gốc dân tộc bản địa Việt, Theo dấu những văn hóa truyền thống cổ, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội Thành Phố Hà Nội, 1998 .
[2] Trịnh Sinh, Nguồn gốc người Việt qua nghiên cứu khoa học liên ngành
http://baotanglichsu.vn/vi/Articles/3096/71888/nguon-goc-nguoi-viet-qua-nghien-cuu-khoa-hoc-lien-nganh.html
[ 3 ] Le VS, Tran KT, Bui HTP, Le HTT, Nguyen CD, Do DH, Ly HTT, Pham LTD, Dao LTM, Nguyen LT. A Vietnamese human genetic variation database. Hum Mutat. 2019 Oct ; 40 ( 10 ) : 1664 – 1675. doi : 10.1002 / humu. 23835. Epub 2019 Jul 3. PMID : 31180159 .
[4] Liu D, Duong NT, Ton ND, Van Phong N, Pakendorf B, Van Hai N, Stoneking M (2020). Extensive ethnolinguistic diversity in Vietnam reflects multiple sources of genetic diversity. Molecular Biology and Evolution.
https://doi.org/10.1093/molbev/msaa099
[5] McColl H, Racimo F, Vinner L, Demeter F, Gakuhari T, Moreno-Mayar JV, Van Driem G, Wilken UG, Seguin-Orlando A, De la Fuente Castro C, Wasef S (2018). The prehistoric peopling of Southeast Asia. Science. 361(6397):88-92.
https://science.sciencemag.org/content/361/6397/88
[ 6 ] Chu JY, et al ( 1998 ), Genetic relationship of populations in Nước Trung Hoa, Proceedings of National Academy of Sciences USA, 95 ( 20 ) : 11763 – 11768
[ 7 ] The HUGO Pan-Asian SNP Consortium ( 2009 ), Mapping human genetic diversity in Asia, Science, 326 ( 5959 ) : 1541 – 1545
[ 8 ] Hua Zhong, Hong Shi, Xue-Bin Qi, et al. ( 2010 ). Extended Y chromosome investigation suggests postglacial migrations of modern humans into East Asia via the northern route. Molecular biology and evolution ; 28 ( 1 ) : 717 – 27 .
[9] Chuan‐Chao WANG Shi YAN Zhen‐Dong QIN Yan LU Qi‐Liang DING Lan‐Hai WEI Shi‐Lin LI Ya‐Jun YANG Li JIN Hui LI, et al. (2013). Late Neolithic expansion of ancient Chinese revealed by Y chromosome haplogroup O3a1c‐002611.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1759-6831.2012.00244.x
[ 10 ] Matsumura, Hirofumi. ( 2011 ). Quantitative Cranio-Morphology at Man Bac. 10.22459 / TA33. 05.2011.03 .
[ 11 ] Zi-Yang Xia, Shi Yan, Chuan-Chao Wang, Hong-Xiang Zheng, et al. ( 2019 ) Inland-coastal bifurcation of southern East Asians revealed by Hmong-Mien genomic history
[ 12 ] Matsumura H, Hung HC, Higham C, Zhang C, Yamagata M, Nguyen LC, Li Z, Fan XC, Simanjuntak T, Oktaviana AA, He JN. Craniometrics reveal “ two layers ” of prehistoric human dispersal in eastern Eurasia ( 2019 ). Scientific reports. 9 ( 1 ) : 1-2. https://www.researchgate.net/publication/330875335_Craniometrics_Reveal_Two_Layers_of_Prehistoric_Human_Dispersal_in_Eastern_Eurasia
[ 13 ] Rispoli, Fiorella. ( 2007 ). The Incised và Impressed Pottery Style of Mainland Southeast Asia : Following the Paths of Neolithization. East and West. 57. 235 – 304. 10.2307 / 29757730 .
[ 14 ] Hà Hữu Nga, Văn hóa Bắc Sơn, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 2001 .
[15] Báo Chính Phủ, Phát hiện dấu tích người tiền sử ở Ba Bể
http://baochinhphu.vn/Van-hoa/Phat-hien-dau-tich-nguoi-tien-su-o-Ba-Be/368654.vgp
[16] Hoàng Huy, Di chỉ khảo cổ học Mai Pha đang bị lãng quên
https://baolangson.vn/xa-hoi/34762-di-chi-khao-co-hoc-mai-pha-dang-bi-lang-quen.html
Chia sẻ với bạn bè:
Thích bài này:
Thích
Đang tải …
Có liên quan
Source: https://thevesta.vn
Category: Cộng Đồng
