Trang chủ / Phật Pháp / Luật nhân quả là gì? Luận bàn Luật nhân quả và vận mệnh

Luật nhân quả là gì? Luận bàn Luật nhân quả và vận mệnh

Luật nhân quả là luật của tự nhiên, luật nhân quả bao trùm nên tất cả. Bao gồm cả cõi Cực Lạc (cõi Phật), cõi Ta Bà của chúng ta… Vậy Luật nhân quả là gì? Có thay đổi được nhân quả hay không?

Chúng ta cùng theo dõi bài viết dưới đây để hiểu hơn về Luật Nhân Quả và tìm đáp án cho câu hỏi “Luật nhân quả và số mệnh có liên quan không?” nhé.

Mục lục

Luật nhân quả là gì?

Trong học thuyết của Phật giáo thì Luật nhân quả là luật của tự nhiên, nó tồn tại một cách khách quan không phải do Thần, Phật quy định hay tự tạo nên.

Đức Phật chỉ đem quy luật ấy nói cho mọi người biết, tức ngay đến các phật tử hay Đức Phật cũng không thoát khỏi quy luật này.

Trong cuộc sống, những sự việc, hiện tượng, kết quả… đều chịu sự chi phối của luật nhân quả nhưng đôi khi chúng ta không để ý.

Dân gian vẫn có câu “ Gieo nhân nào gặt quả ấy ” hay “ Ác giả ác báo, Thiện giả thiện lai ”. Kỳ thực đây cũng chính là thực chất của luật nhân quả. Phật giáo cũng lấy triết lí này làm cơ sở lí luận hạt nhân của Phật học .Luận bàn về luật nhân quảLuật nhân quả thực ra có trước đạo Phật. Tuy nhiên, khi Đức Phật thành đạo dưới cội bồ đề, ngài chứng được tam minh, lục thông, thấy được do nguyên do nào con người luân hồi trong sáu cõi, thấy được vô lượng kiếp quá khứ, như người đứng trên lầu cao, nhìn xuống ngã ba, ngã tư, có đông người qua lại .Do đó, luật nhân quả được giáo lý của đạo Phật hoàn hảo và luôn luôn được đề cập trong tam tạng kinh, vì vậy luật nhân quả trở thành kim chỉ nan cơ bản, là chánh kiến quan trọng trong Phật giáo. Luật nhân quả là một chân lý hiển nhiên, luôn luôn đúng trong ba thời : Quá khứ, hiện tại, vị lai, không phụ thuộc thời hạn và khoảng trống, vận dụng cho toàn bộ mọi sự sự vật, vấn đề .Theo quan điểm của Phật Giáo thì luật nhân quả là nguồn ngốc của Nghiệp. Khi ta bị Khẩu nghiệp hay Nghiệp quật thì thì đó là do tác động ảnh hưởng của luật nhân quả. Tuy nhiên trong đời sống ta có rất nhiều vướng mắc tương quan đến luật nhân quả và số mệnh .Để luận bàn về luật nhân quả và số mệnh thứ nhất tất cả chúng ta đi khám phá vận mệnh là gì đã nhé .

Vận mệnh là gì?

Vận mệnh hay còn gọi là số mệnh, có vài quan điểm về vận mệnh, tuy nhiên cơ bản thì chỉ có 2 quan điểm như sau :

  • Vận mệnh là cố định ngay từ khi sinh ra và không thể thay đổi
  • Vận mệnh là có thể thay đổi theo luật nhân quả

Vận mệnh theo quan điểm của Tử vi, phong thủy, nhân tướng học

Một số người cho rằng học thuyết bàn về vận mệnh như : Tử vi, Phong thủy, Nhân tướng học. Trong những thuyết này thường có câu : “ Nhất triều lạc địa mệnh an bài ”, tức khi một đứa trẻ rời khỏi khung hình mẹ, cất tiếng khóc đầu đời tức là vận mệnh của nó đã được định đoạt sẵn .Nó giống như cuốn sổ được viết từ trước, trong đó có suôn sẻ có xấu số, có giàu sang nghèo hèn, có sướng vui buồn khổ đều do cuốn sổ vận mệnh đó chi phối. Tuy nhiên nếu hiểu như thế là chưa đúng .Số mệnh hoàn toàn có thể tưởng tượng như thể con đường mà ta phải đi qua hết cuộc sống. Nhưng nếu an nhiên, thiện lành mà đi thì con đường sẽ biến hóa, niềm hạnh phúc và thành công xuất sắc sẽ sớm mỉm cười hơn. Đúng với câu “ Đức năng thắng số ” .Thuyết tử vi & phong thủy hầu hết dựa trên triết lí “ Thiên thời – Địa lợi – Nhân hòa ”, được coi là tam khí ảnh hưởng tác động đến con người. Vì vậy, khi xây nhà người ta thường phải chọn ngày lành tháng tốt, ấy là lấy thiên thời ; phải chọn hướng nhà tương thích, ấy là địa lợi ; khi động thổ phải mời người nhân từ, phúc đức, có vừa đủ cả con trai, con gái để động thổ gọi là nhân hòa .Tuy nhiên, ngày này không còn nhiều người tìm hiểu và khám phá tử vi & phong thủy chú ý đến yếu tố “ nhân hòa ” mới là quan trọng nhất. Chỉ chú ý đập tường, khoét vách, bài trí đồ vật, phối hợp sắc tố … tức môi trường tự nhiên bên ngoài, mà quên không nhắc nhở gia chủ chăm chút yếu tố nội tại là con người .Câu khẩu quyết quan trọng nhất của tử vi & phong thủy phản ánh ý niệm trên chính là “ Phúc địa phúc nhân cư, phúc địa đẳng phúc nhân ” .Dịch nghĩa : Nơi mảnh đất “ phúc địa ” tức tử vi & phong thủy tốt nhất trong trời đất đều phải “ người phúc đức ” mới ở đó được, mảnh đất “ phúc địa ” luôn chờ người “ phúc đức ” đến .Nói cách khác, nếu người không có phúc đức thì không hề ở nơi có tử vi & phong thủy tốt, nếu được rồi thì sau cũng mất .Trong tử vi, người ta lại địa thế căn cứ vào thời gian sinh ra của đứa trẻ, được gọi là “ sinh thần bát tự ” ( tám chữ can chi ghi ngày, giờ, tháng, năm đứa trẻ sinh ra ) để đưa ra một loạt những dự báo về tính cách và biến cố cuộc sống đứa trẻ sau này .Nhưng Tử vi hay Tướng mệnh cũng luôn nhắc nhở mọi người rằng : “ Đức năng thắng số ”, “ Tướng tự tâm sinh ”, “ Xưa nay nhân định thắng thiên cũng nhiều ”. Nghĩa là “ Đức ” mà con người tạo ra hoàn toàn có thể thắng được vận mệnh, hoàn toàn có thể vượt lên trên số mệnh .

Vận mệnh theo quan điểm của của Phật giáo 

Phật giáo cũng thừa nhận có vận mệnh sống sót, hoàn toàn có thể đoán trước. Vì vậy mới có câu : “ Muốn biết quá khứ hoặc tương lai của một người chỉ cần nhìn những điều người đó đang nhận hoặc đang làm ở hiện tại là hoàn toàn có thể biết được ” .

Phật giáo cho rằng, vận mệnh là do tự bản thân con người nắm giữ, quyết định nên hoàn toàn có thể cải thiện, thay đổi.

Theo giáo lí nhà Phật, “ nhân quả ” hay còn gọi là “ nghiệp, nhân, duyên, quả, báo ”. Trong đó từ ý nghĩa của từ “ nghiệp ” hoàn toàn có thể hiểu là hoạt động giải trí, tạo tác của khung hình và tâm ý con người, tức toàn bộ hành vi, lời nói, tư tưởng. Theo cơ quan tạo tác, nghiệp được chia thành “ thân nghiệp ’, “ khẩu nghiệp ” và “ ý nghiệp ”, tức hành vi thân thể, lời nói và ý nghĩ .Quy luật này có mối liên hệ mật thiết với sự sống chết luân hồi. Con người có sinh ra thì có chết đi, chết rồi lại được đầu thai để sinh ra, sự sinh tử luân hồi ấy là từ nhân đến quả, từ quả đến nhân, liên tục không ngừng .Muốn biết kiếp trước của người đó như thế nào, nhìn những điều họ đang phải nhận là hoàn toàn có thể biết được. Muốn biết kiếp sau của người đó thế nào thì nhìn vào những việc họ đang làm là hoàn toàn có thể biết được .Giáo lí nhà phật cho rằng “ nhân quả ” có quy luật nhất định hoàn toàn có thể nhận thức được nhưng nó không hề cứng ngắc. Từ ý niệm nhân quả của nhà Phật tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy, những việc hiện tại tất cả chúng ta đang nhận là do “ nhân ” đã trồng trước kia tạo ra. Nhân muốn hình thành lên quả thì ở giữa phải có duyên tức điều kiện kèm theo .Nhân đã tạo ra trong quá khứ thì không hề đổi khác được, nó đã là mặc định. Cái hoàn toàn có thể biến hóa chính là duyên, điều kiện kèm theo để tạo ra hiệu quả, nếu nay cắt đứt cái duyên ấy thì nhân không có thời cơ tạo ra quả .Nói cách khác, kiếp trước không ít đều làm điều xấu nhưng kiếp này bỏ điều xấu làm việc thiện thì ác duyên sẽ đứt. Chỉ có đổi khác từ nền tảng, biến hóa nhân duyên thì mới chuyển biến, đổi khác được hiệu quả .

Luận bàn về luật nhân quả và vận mệnh (số mệnh)

Luật nhân quả là gì Như vậy ta thấy số mệnh của con người trọn vẹn hoàn toàn có thể cải tổ tốt hơn nhờ luật nhân quả. Số mệnh và nhân quả liên hệ với nhau ngặt nghèo hỗ trợ nhau và không hề tách rời nhau. Tìm hiểu rộng hơn về luật nhân quả tất cả chúng ta cùng theo dõi tiếp về những chủ trương về luật nhân quả của ngoại đạo dưới đây nhé .

Những chủ trương nhân quả của ngoại đạo

Những chủ trương Nhân – Quả của ngoại đạo thời xưa tại Ấn Độ hoàn toàn có thể phân ra làm bốn loại, và Đức Phật liệt họ vào bốn loại Tà chấp như dưới đây :

  1. Tà Nhân tà Quả: Chủ trương đem nguyên nhân sinh khởi ra vạn vật vũ trụ qui về năng lực do Trời. 
  2. Không nhân, có quả: Chủ trương này thừa nhận sự tồn tại của thế giới hiện tượng là Quả, chỉ vì cái nhân của cái Quả này khó mà tham cứu, nên họ phủ nhận nguyên nhân khởi lên Quả này.
  3. Có Nhân, không Quả: Chủ trương này thừa nhận sự tồn tại của thế giới hiện tượng cho là Nhân, chỉ vì kết quả của Nhân này khó mà tham cứu, cho nên họ phủ định kết quả của Nhân này.
  4. Không Nhân, không Quả: Chủ trương này phủ định cả Nhân lẫn Quả.

Ngoài bốn loại nhân quả trên ra, Phật giáo còn nhận thấy có hai thứ luận thuyết về nhân quả nữa :

  1. Trong nhân có quả: Chủ trương này, thừa nhận mọi hiện tượng trong thế giới đang hiện hữu qua quả chúng đã có sẵn đầy đủ trong nhân, đây là chủ trương của các nhà tư tưởng Bà-la-môn giáo cùng học phái Số luận. Tức là họ chấp nhận trong nhân luôn luôn đầy đủ tính quả, cho nên tính chất của nhân cùng quả tương đồng.
  2. Trong nhân không có quả: Chủ trương này cùng với học phái “Thắng luận”, họ không chấp nhận chủ trương trong nhân có quả và đối lập lại chủ trương trên. Họ đề xướng cần phải kết hợp nhiều yếu tố căn bản độc lập mới có thể sinh khởi ra thế giới hiện tượng, vì vậy trong Nhân ắt đã không có Quả, mà cần phải vay mượn nhiều tướng Nhân để hỗ tương hòa hợp mới có thể sinh ra Quả được; do vậy, tính chất Nhân cùng Quả không tương đồng. Luận thuyết này cũng có thể gọi là trong quả đã có nhân.

Luận thuyết Nhân Quả của Phật Giáo chính tông

Còn nhân quả của Phật giáo chính tông cơ bản được chia ra làm hai mạng lưới hệ thống Tiểu thừa và Đại thừa trong đó .

  • Tiểu thừa lấy Câu xá luận 6 (Đ. 29. No: 1558, tr. 30a-36a) làm điển hình đề xuất ra thuyết “Tứ duyên”, “Lục nhân”, “Ngũ quả” làm nội dung chủ yếu để luận về nhân quả.
  • Đại thừa thì lấy Duy thức tông của Thành Duy Thức luận 8 (Đ. 31, No: 1586, tr. 41b) làm đại biểu, dùng “Tứ duyên”, “Thập nhân”, “Ngũ quả” làm nội dung chủ yếu để luận về nhân quả.

Trong đó:

  • Tứ duyên gồm: Nhân duyên, Đẳng vô gián duyên, Sở duyên duyên, Tăng thượng duyên.
  • Lục nhân gồm: Năng tác nhân, Câu hữu nhân, Đồng loại nhân, Tương ưng nhân, Biến hành nhân, Dị thục nhân.
  • Ngũ quả gồm: Đẳng lưu quả, Dị thục quả, Ly hệ quả, Sỹ dụng quả và Tăng thượng quả.

Theo những nhà Tiểu thừa thì Năng tác nhân gồm thâu cả Đẳng vô gián duyên, Sở duyên duyên, Tăng thượng duyên trong tứ duyên, còn Nhân duyên thì đem khai diễn xếp vào hạng đầu của ngũ nhân. Nếu đem ba học thuyết Tứ duyên, lục nhân, ngũ quả mà nói thì, đó chính là tư tưởng luận hoàn hảo về nhân quả của Phật giáo .

Nhân quả theo Tứ duyên [Tiểu thừa]

1. Nhân duyên: Tức là nguyên nhân nội tại trực tiếp sản sinh từ quả có được, như từ hạt giống sinh ra mầm, và như vậy hạt giống chính là nhân duyên của mầm. Từ “Nhân duyên” này, thì nhân cũng được hiểu như là duyên. Ở trong Nhân duyên luận của Phật giáo thì:

  • Điều kiện chủ yếu dẫn sinh đến kết quả chính là nhân
  • Điều kiện thứ yếu chính là duyên.

2. Đẳng vô gián duyên, còn gọi là Thứ đệ duyên: Tương tục trong tâm, tâm sở, do một sát-na trước mở lối dẫn đường làm nguyên nhân sinh khởi cho một sát-na sau. Nghĩa là một sát-na trước quá khứ của tâm, tâm sở diệt đi, lại giúp cho lực dụng sinh khởi một sát-na sau ở trong hiện tại.

  • Chữ ‘Đẳng’ ở đây có nghĩa là ý nghĩ (niệm) trước đã diệt đi, ý nghĩ sau sinh tiếp, thể dụng của hai ý nghĩ này đồng đẳng (bằng nhau). Ngược lại, nếu một sát-na trước thuộc nhóm tâm thiện, một sát-na sau thuộc nhóm tâm ác, thì tướng của sát-na trước và sau khác nhau không phải đồng đẳng.
  • Chữ ‘vô gián’ có nghĩa là thời gian của hai ý nghĩ trước sau từng sinh diệt, sát-na không dừng, nên không có gián cách. Đối với các hiện tượng tinh thần duyên này ít thích nghi, vì nhận thức hoạt động có được phải nhờ có điều kiện để phát sinh.

3. Sở duyên duyên (gọi tắt là duyên duyên): Là chỉ cho tất cả mọi đối tượng để cho tâm, tâm sở chỗ duyên vào, đó chính là tất cả mọi sự vật ngoại tại làm duyên trực tiếp hay gián tiếp sản sinh ra nội tâm sở. Như sự nhận thức của mắt (nhãn thức) phải dùng tất cả mọi cảnh sắc làm Sở duyên duyên, sự nhận thức của tai (nhĩ thức) phải dùng mọi thứ thính âm để làm sở duyên duyên, cho đến sự nhận thức của ý, phải dùng tất cả các pháp trong quá khứ, hiện tại, vị lai làm sở duyên duyên.

4. Tăng thượng duyên: Ngoài ba duyên đã kể trên ra, còn tất cả mọi trợ duyên khác dù là vô ngại mà đã là điều kiện nguyên nhân phát sinh ra mọi hiện tượng đều thuộc vào Tăng thượng duyên.

Phật giáo đem toàn bộ vạn pháp phân làm năm vị : Tâm pháp, Tâm sở pháp, Tâm bất tương ưng hành pháp, Sắc pháp, và Vô vi pháp .Nếu đem sự sinh khởi của năm vị pháp thân cùng với sự quan hệ của “ Tứ duyên ” mà nói thì, sự sinh khởi hiện tượng kỳ lạ ý thức của “ Tâm pháp ” cùng “ Tâm sở hữu pháp ” cần phải khá đầy đủ hàng loạt “ Tứ duyên ” .Nhưng trong “ Tâm bất tương ưng hành pháp ” sự sinh khởi của vô tưởng định cùng diệt tận định ít cần nhân duyên, đẳng vô gián duyên, tăng thượng duyên .Còn sở duyên duyên thì không thiết yếu, vì nhân này so với hai định vô tưởng cùng diệt tận, thuộc về vô tâm định ; hơn nữa, đã không có công dụng của tâm thức nên không cần sở duyên duyên .Vì sở duyên duyên cần dùng tâm thức làm điều kiện kèm theo tương ưng tính năng sinh khởi, do đó sự sinh khởi của hai định này không cần sở duyên duyên. Sự sinh khởi của tâm bất tương ưng hành pháp, mười hai pháp khác kia cùng sắc pháp đều ít cần đến nhân duyên cùng tăng thượng duyên .Nhân này, sắc pháp cùng mười hai loại khác kia, tâm bất tương ưng hành pháp đã không có tâm thức tính năng, do đó không có sở duyên duyên, hai tướng sinh khởi trước sau của chúng cũng chẳng phải đồng đẳng, hơn thế nữa không có sự tương tục thứ tự cố định và thắt chặt nào, cho nên vì thế không đồng không duyên gián đoạn ( vô đẳng vô gián duyên ) .Vô vi pháp, là chỉ cho thể tính chân thực những pháp không có sinh diệt biến hóa, tự nhiên không có điều kiện kèm theo nguyên nhân sinh khởi để nói, vì vậy nó ở ngoài khoanh vùng phạm vi của tứ duyên này .Nếu địa thế căn cứ vào thời hạn khoảng trống mà nói thì :

  • Đẳng vô gián duyên” thuộc nhân tố thời gian
  • Sở duyên duyên thuộc nhân tố không gian
  • Nhân duyên và Tăng thượng duyên thì thuộc cả hai thời-không.

Theo những nhà Tiểu thừa ngoài tứ duyên ra, họ còn lập ra thuyết lục nhân, và sự quan hệ giữa tứ duyên và lục nhân ở đời sau cũng có sự sai khác .

Nhân quả theo Lục nhân [Tiểu thừa]

Các nhà Tiểu thừa đã đem nhân của toàn bộ những pháp phân ra làm sáu loại như sau :

1. Năng tác nhân (kāraṇa-hetu): Vật nào khi sinh ra, phàm tất cả sự vật không phải là đối tượng phát sinh ra tác dụng trở ngại, thì sự vật ấy là năng tác nhân, phạm vi của nó rất rộng. Gồm có hai loại:

  1. Hữu lực năng tác nhân (cho sức, tăng sức): Như nhãn căn sinh ra nhãn thức, đất cát sinh ra thảo mộc, song đối với pháp hữu vi, ít giới hạn. 
  2. Vô lực năng tác nhân (không trở ngại): Như hư không đối với vạn vật, dành chung cho tất cả pháp vô vi.

Quả có được của nhân này là quả tăng thượng .

2. Câu hữu nhân (sahabhū-hetu): là nhân câu hữu với quả. Gồm có hai loại:

  1. Nhân câu hữu hỗ tương với quả. 
  2. Nhân câu hữu đồng nhất với quả.

Quả có được của nhân này là quả sĩ dụng .

3. Đồng loại nhân (sabhāga-hetu): Là tất cả các pháp hữu vi thuộc phạm vi quá khứ hiện tại mà pháp nào cùng loại hay tương tợ thì đều là nhân, cho nên gọi là đồng loại nhân. Như pháp thiện làm nhân cho pháp thiện, cho đến pháp vô ký làm nhân cho pháp vô ký. Pháp đồng loại này căn cứ vào tính thiện ác mà lập. Quả có được của nhân này là quả đẳng lưu.

4. Tương ưng nhân (samprayukta-hetu): Lúc nhận thức mới phát sinh, tâm cùng tâm sở đồng thời phát khởi tương ưng, hỗ tương nương vào nhau mà tồn tại. Cho nên gọi là tương ưng nhân. Quả có được của nhân này là quả sĩ dụng.

5. Biến hành nhân (sarvatraga-hetu): Chỉ cho phiền não có khả năng biến đi khắp đối với tất cả các pháp nhiễm ô mà nói. Cùng với đồng loại nhân ở trên là pháp nhân quả dị thời trước sau, song vì đồng loại nhân thông đối với tất cả các pháp, trong khi biến hành nhân thì do mười một biến hành trong tâm sở biến sinh khắp tất cả các hoặc, cho nên gọi là biến hành nhân.

Mười một biến hành nghịch lại so với lý của tứ đế, trong bảy loại phiền não thuộc khổ đế như thân kiến, biên kiến, tà kiến, kiến thủ kiến, giới cấm thủ kiến, nghi và vô minh, cùng bốn loại phiền não của tập đế như tà kiến, kiến thủ kiến, nghi, vô minh, mười một loại phiền não này tức là nhân sinh khởi ra tổng thể những loại phiền não. Quả có được của nhân này gọi là đẳng loại quả .

6. Dị thục nhân (vipāka-hetu): Chỉ cho nhân nghiệp thiện ác của quả báo khổ vui trong ba đời. Như ác pháp ngũ nghịch cảm báo địa ngục, thiện hữu lậu của thập thiện chiêu quả cảm lên trời. Quả địa ngục cùng lên trời kia đều chẳng phải thiện, chẳng phải ác, mà lại lệ thuộc vào tính vô ký. Ở đây, vì nhân thiện nhân ác đều cảm quả vô ký nhân quả dị loại mà thuần thục, cho nên nhân này gọi là nhân dị thục. Quả có được của nhân này gọi là quả dị thục theo Câu Xá luận.

Như Câu Xá luận bảo sớ 7 thì, sự nhiếp thâu giữa tứ duyên và lục nhân giống như trên đã nói là Năng tác nhân gồm có cả ba duyên : đẳng vô gián duyên, sở duyên duyên, tăng thượng duyên, câu hữu nhân cùng năm nhân khác kia thâu nhiếp chung cả nhân duyên. Theo Câu xá luận Quang ký 7 thì, tứ duyên bao quát cả khoanh vùng phạm vi thoáng rộng, còn lục nhân thuộc khoanh vùng phạm vi hẹp, cho nên vì thế tứ duyên bao hàm cả lục nhân, ngược lại lục nhân không hề hàm nhiếp tứ duyên được .Có nghĩa là câu hữu nhân cùng ngũ nhân và nhân duyên chắc như đinh hoàn toàn có thể hỗ tương thông nhiếp lẫn nhau ; tuy nhiên năng tác nhân tuy thông với tăng thượng duyên, nhưng chưa hoàn toàn có thể hàm nhiếp hai duyên đẳng vô gián và sở duyên .Trên đây là quan điểm của những nhà Tiểu thừa chủ trương về tứ duyên và lục nhân .Theo thuyết của Phật giáo Đại thừa Luật nhân quả hình thành theo chủ trương Tứ duyên và Thập nhân, chứ không phải là Lục nhân như những nhà Tiểu thừa. Dưới đây là sự hình thành của Tứ duyên và Thập nhân, theo cái nhìn của những nhà Đại thừa :

Nhân quả theo Tứ duyên [Đại thừa]

1. Nhân duyên: Trong các pháp hữu vi có khả năng tự thân sinh ra từ quả. Như giống lúa mạch sinh ra lúa mạch, giống lúa dé sinh ra lúa dé. Thể tính của nhân duyên này có hai:

  1. Chủng tử (hạt giống), chỉ cho tất cả các pháp thiện, ác, vô ký hàm tàng trong thức thứ tám A-lại-da chủng tử này đối với dị thời (một lúc nào đó) có thể dẫn sinh chủng tử tự loại (chủng tử sinh chủng tử), đối với đồng thời (cùng lúc) có khả năng sinh khởi hiện hành tự loại (chủng tử sinh hiện hành). 
  2. Hiện hành, chỉ cho hiện hành của bảy chuyển thức mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý, mạt-na có khả năng huân tập thành chủng tử tự loại trong bản thức (đệ bát thức) (hiện hành huân chủng tử).

2. Đẳng vô gián duyên: là quan hệ sinh khởi của tâm, tâm sở do ý nghĩ trước dẫn sinh ý nghĩ sau, từng ý nghĩ, ý nghĩ tương tục không có gián đoạn. Chủ trương này cùng với Tiểu thừa trên đại thể là tương đồng, duy chỉ có thể của bát thức là mỗi tự thể có sự sai khác, cho nên mỗi tự thể sản sinh ra quan hệ tương tục trước sau không gián đoạn; Tiểu thừa chấp nhận sự gián đoạn của dị thức cũng có thể hỗ tương hình thành cùng đồng sự quan hệ liên tục của vô gián đoạn.

3. Sở duyên duyên: phàm đối tượng của tâm, tâm sở thành tựu thì đó là nguyên nhân, mà khiến cho tâm, tâm sở lúc sản sinh ra kết quả, thì đối tượng của tâm, tâm sở gọi là sở duyên duyên. Theo các nhà Duy thức tông đặc biệt phân ra làm hai loại thân sở duyên duyên và, sơ sở duyên duyên.

Như trong Thành Duy thức luận 7 ( Đ. 31, tr. 40 c ) đã thuyết : “ Nếu cùng với thể năng duyên không lìa nhau thì, những gì lo mượn ( sở lự thác ) trong kiến phần …, nên biết đó là thân sở duyên duyên ; nếu cùng với thể năng duyên lìa nhau thì, những gì lo mượn trong chất năng khởi, nên biết đó là sơ sở duyên duyên. ” Ở đây, chính là cái nghĩa thâm sâu mà những nhà Tiểu thừa chưa bàn tới .

4. Tăng thượng duyên: Cũng như những gì các nhà Tiểu thừa đã chủ trương, ngoài điều kiện nguyên nhân sinh khởi tất cả các pháp như ba duyên đã ghi trên, duyên này phạm vi thật là rộng rãi, như lục nhân của các nhà Tiểu thừa đã nói, tất cả đều được thu nhiếp vào trong này.

Theo những nhà Đại thừa, nhất là những nhà Duy thức thì, tứ duyên y cứ vào mười nhân làm chỗ phụ thuộc ( sở y xứ ) mà thuyết minh về mọi hiện tượng kỳ lạ từ niềm tin đến vật chất đều phát sinh ra từ mười chủng loại nguyên do này mà có được sự hiện hữu .

Nhân quả theo thập nhân [Đại thừa]

  1. Tùy thuyết nhân: là y cứ vào xứ là ngôn ngữ mà lập, tức là tùy theo sự thấy nghe hiểu biết về đối tượng vào lúc bấy giờ mà nói về nghĩa của chúng, thì ngôn ngữ của người nói (năng thuyết) làm nhân cho những điều nói ra (sở thuyết).
  2. Quán đãi nhân: y cứ vào xứ là lãnh thọ mà lập, tức là cần xem xét sự sinh khởi hình thành có được của mọi sự, và nhờ kết quả của chúng (sở đãi) làm nhân cho năng đãi: ví như dùng tay là nhân nên có sự tác động của việc cầm nắm. 
  3. Khiên dẫn nhân: y cứ vào xứ là tập khí mà lập, tức là những chủng tử chưa thuần đượm (vị nhuận: chưa thấm ướt đủ để nảy mầm) chín muồi cần phải có thời gian lâu dài dẫn đến kết quả của chính nó. 
  4. Sinh khởi nhân: y cứ vào xứ là chủng tử hữu lậu chín mùi mà lập, tức là những chủng tử đã đượm chín, sẽ sinh khởi kết quả của chính nó tức thì. 
  5. Nhiếp thụ nhân: y cứ vào các y xứ: vô gián diệt, cảnh giới, (bảy) căn, tác dụng (thức thứ tám), sĩ dụng, chân thật (chân thật kiến y xứ: y xứ là kiến chân thật) đầy đủ cả sáu y xứ mà lập. Ngoài chủng tử ra, các duyên nhiếp thọ nhau mà sinh khởi quả. 
  6. Dẫn phát nhân: y vào xứ là tùy thuận mà lập. Các loại thiện, ác, vô ký hiện ra các pháp có khả năng dẫn khởi thắng hạnh đồng loại cùng, nhân pháp vô vi. 
  7. Định biệt nhân: còn gọi là định dị nhân, y vào là công năng sai biệt mà lập. Tất cả các pháp hữu vi tự chúng dẫn đến chứng đắc từ quả mà không bị tạp loạn. 
  8. Đồng sự nhân: y vào xứ là hòa hợp mà lập. Do bảy nhân trên cùng quả hòa hợp làm một. 
  9. Tương vi nhân: y vào xứ là chướng ngại mà lập. Vì trái duyên là tính, nên đối với mọi việc sinh, trụ, thành, đắc của các pháp có sự chướng ngại. 
  10. Bất tương vi nhân: y vào xứ là không chướng ngại mà lập. Đối với sinh… của các pháp không chướng ngại.

Mười nhân này lấy hạt giống ( chủng tử ) thành thục của lúa làm thí dụ mà thuyết minh so với mọi hiện tượng kỳ lạ sinh khởi của chủng tử A-lại-da thức cùng, tính quyết định hành động tính năng mọi hoạt động giải trí của con người, tác động ảnh hưởng đến tính tất yếu của nghiệp báo luân hồi .Nếu địa thế căn cứ vào sự sinh khởi của những pháp cùng sự liên hệ của tứ duyên mà nói thì, Đại thừa gật đầu sắc pháp cùng sự sinh khởi của những chủng tử, ít cần nương vào nhân duyên cùng tăng thượng duyên, nhân này sắc pháp cùng chủng tử đều chẳng phải là pháp duyên lự, cho nên vì thế không có sở duyên duyên ; lại nữa nhiều loại cùng chuyển biến mà không có trước sau, bằng nhau, nên không có đẳng vô gián duyên. Tâm pháp, tâm sở pháp về mặt pháp tướng thì giống nhau, cần phải có không thiếu hàng loạt tứ duyên sau mới có sinh khởi .

Quan điểm tứ duyên ngũ quả – Tiểu thừa và Đại thừa

Đối với cách lý giải đơn thuần riêng rẽ về tứ duyên, ngũ quả { Đẳng lưu quả ( niṣyanda-phala ), Dị thục quả ( vipāka-phala ), Ly hệ quả ( visaṃyoga-phala ), Sỹ dụng quả ( puruṣakāra-phala ) và, Tăng thượng quả ( adhipati-phala ) } thì giữa Tiểu thừa và Đại thừa cũng không đồng quan điểm .Theo những nhà Duy Thức thì : Khi tất cả chúng ta đã thừa nhận ngoài hành tinh vạn hữu đều do chủng tử hàm tàng trong A-lại-da thức biến hiện ra, vì do chủng tử biến hiện nên những pháp trở thành sai biệt, chúng phải kinh qua quan hệ nhân quả hai lớp ( nhị trùng ) ba pháp ( Chủng tử sinh hiện hành, hiện hành huân chủng tử và, chủng tử sinh chủng tử : 1. hiện hành sản sinh bởi chủng tử ; 2. chủng tử huân tập bởi hiện hành ; 3. chủng tử sản sinh bởi chủng tử ). Đây là ba pháp nhân quả triển chuyển đồng thời, là dụng ngữ của nhân quả bộc lộ chủng tử cùng hiện hành hỗ tương của tông Duy thức .Tông Duy thức đồng ý chủng tử trong đệ bát thức và, chúng cần những duyên hòa hợp mà khởi lên hiện hành ; vả lại pháp hiện hành này, ngay trong sát-na hiện hành, chủng tử kia cũng huân tập so với đệ bát thức ( bản thức ), nên gọi là “ Chủng tử sinh hiện hành, hiện hành huân chủng tử. ”Lúc này, chủng tử năng sinh, và hiện hành năng huân cùng, chủng tử sở huân của sở sinh, cả ba hỗ tương triển chuyển thành ra công dụng, mà biến hiện thành sum la vạn tượng, quan hệ nhân quả này thuộc về sát-na đồng thời, không phải là dị thời, nên chúng thuộc nhân quả đồng thời .Ờ đây những pháp quá khứ vị lai, chủng tử của chúng cùng quan hệ nhân quả của hiện hành đều tương tục cùng lúc, như bật đèn sinh lửa, ngọn lửa sinh lửa đuốc. Trong đó, quan hệ chủng tử sinh chủng tử thuộc nhân quả dị thời ; quan hệ chủng tử sinh hiện hành, hiện hành huân chủng tử thuộc nhân quả đồng thời .Ngoài ra trong lục nhân, ngũ quả sự quan hệ giữa dị thục nhân cùng dị thục quả cho đến sự liên hệ của nhân đồng loại, nhân biến hành cùng đẳng lưu quả toàn bộ đều thuộc nhân quả dị thời .Còn sự quan hệ của câu hữu nhân, tương ưng nhân cùng sĩ dụng quả ( còn gọi là hiệu quả quả ) thì thuộc nhân quả đồng thời. Trong khi sự quan hệ của năng tác nhân ( nhân tạo tác ) cùng tăng thượng quả ( quả tăng thượng ) thì thuộc sự quan hệ nhân quả vừa đồng thời vừa dị thời .Hơn nữa, sự quan hệ của đồng loại nhân cùng đẳng lưu quả, chúng dùng pháp tự loại làm nhân để dẫn sinh đến quả đẳng lưu đồng loại, cho nên vì thế chúng thuộc nhân quả tự loại .Hành vi của chúng sinh có năng lực dẫn sinh ra nhân quả dị thời, tức là khi tất cả chúng ta tạo nhân nghiệp thiện thì ắt phải nhận quả báo thiện, tạo nhân nghiệp ác ắt phải chịu quả báo ác .Đây gọi là nhân thiện quả thiện, nhân ác quả ác, hay còn gọi là nhân thiện quả vui, nhân ác quả khổ. Ở đây, do hai nghiệp thiện ác mà chiêu cảm quả báo thiện ác hay vui khổ, nhưng nếu tất cả chúng ta tạo tác việc phi thiện phi ác thì chúng thuộc về “ tính vô ký ” .Nhân quả dị thời không những chỉ có giá trị trong hiện tại, mà chúng còn có giá trị trong tương lai, hoàn toàn có thể là trong một đời, trong hai đời, trong ba đời, tuỳ theo tác nhân tạo ra nghiệp lực mạnh hay yếu, dày hay mỏng dính mà tất cả chúng ta đã tạo ra thuộc hành vi thiện hay ác, thì cũng theo đó mà nhận lãnh quả báo thiện hay ác sau đó nanh hay chậm .Lý những loại nhân quả này nghiễm nhiên hiện hữu một cách trật tự không rối loạn qua nhân quả báo ứng. Chúng luôn luôn tuỳ thuộc vào sức mạnh của nghiệp thiện ác, mà theo đó tuần tự đi thọ quả báo tiếp theo từ những tác nhân đã tạo ra trước đó .Nếu tất cả chúng ta không thấy được sự sống sót của cái lý nhân quả, thì tất cả chúng ta sẽ bị rơi vào trong tư tưởng kiến giải phủ nhận nhận quả .Hơn nữa, nếu tất cả chúng ta cũng đứng trên sự quan hệ nhân quả mà thật hành tu tập theo đạo giáo, tương thích tuỳ theo từng nền tảng với chính mình, qua những thừa trong ngũ thừa giáo mà đức Phật đã để lại, như những lý mà tất cả chúng ta đã luận bàn ở trên, thì sẽ nhờ vào nhân tu hành mà hoàn toàn có thể chiêu cảm quả thành Phật .

Ở đây gọi là tu nhân đắc quả, tu nhân cảm quả, hay thù nhân cảm quả. Ngoài những quan hệ trên, do nhân thiện ác mà chiêu cảm quả báo vui khổ.

Ở đây còn có sự quan hệ nhân quả giữa dị thục nhân và dị thục quả, hoặc do phước đức thiện nghiệp của trần gian mà chiêu cảm quả vui nhơn thiên, đây gọi là quan hệ nhân quả của nhân phước cùng quả phước ; hay do tu trập trí tuệ có năng lực chiêu cảm quả báo giác ngộ, đây gọi là quan hệ nhân quả của trí nhân cùng trí quả .Ở trên chúng tôi đã trình diễn ba loại quan hệ nhân quả gọi là tam nhân, tam quả. Nhưng vẫn còn một loại nhân quả khác nữa, đó là nhân quả ba đời, nhân quả báo ứng v.v … có rất nhiều mạng lưới hệ thống quan hệ nhân quả chỉ cho dị thục nhân, cùng dị thục quả .Những nhân quả được ý niệm như vậy đều chịu ràng buộc vào thời hạn tính, và được nhìn nhận như là nền tảng cơ bản cho đạo đức học nhân sinh, là luật tắc của mọi trật tự trong quốc tế ngoài hành tinh này .Nhân quả được hình thành theo thời hạn thì sự quan hệ của chúng được phân định trước sau, nghĩa là nhân luôn luôn đi trước và quả Open sau nhân hoàn thành tổng thể mọi công dụng đủ, thì chúng mới Open, cách hình thành nhân qua phụ thuộc thời hạn, thì nhân quả này được gọi là nhân quả dị thời .Nhân quả dị thời này là từ trái chiều với nhân quả đồng thời. Các nhà Duy Thức chủ trương tự loại của chủng tử tương tục không dứt, nhân của niệm trước sinh ra quả của niệm sau, hai thời hạn trước và sau là hai thời hạn khác nhau, do đó gọi là dị thời .Ở đây chỉ cho quan hệ chủng tử sinh chủng tử trong chủ trương nhân quả trong nhân quả bị chịu ràng buộc vào thời hạn, nên có trước có sau, có quá khứ, hiện tại, vị lai khác nhau ; nhưng không những chủng tử sinh chủng tử, mà chủng tử còn sinh hiện hành, hiện hành huân chủng tử, do đó chủng tử cùng hiện hành trở thành quan hệ nhân quả đồng thời .Vậy trong một pháp được hình thành có tiền nhân hậu quả trong liên hệ dị thời, nhưng sự hỗ tương của một pháp, hai pháp … là nhân quả đồng thời như trường hợp của tim đèn và, ngọn lửa, lau nương vào nhau thành bó lau hiện hữu .Thành Duy Thức luận 8 ( Đ. 31, No : 1586 ), nói : “ Hiện hành, chủng tử tuy khác loại, nhưng hỗ tương không chống nhau, một thân cùng lúc sinh ra tính năng, không như chủng tử đồng loại sinh ra nhau trước sau mà không chống trái nhau, tất chúng không cùng hiện hữu. ”Bởi tổng thể pháp đều do lý nhân quả mà sinh thành và hoại diệt, để biểu lộ sự mê ngộ của thập giới, tức là do sự quan hệ nhân quả này mà hình thành, sản sinh ra những loại nhân quả trần gian, nhân quả xuất thế gian, nhân quả của cõi mê, nhân quả của cõi ngộ, để phân biệt theo tác nhân và theo thọ quả của chúng .Nếu địa thế căn cứ vào Tứ đế mà nói, thì hai đế Khổ, Tập là nhân quả thuộc trần gian của cõi mê trần gian, hai đế Diệt, Đạo là nhân quả của cõi ngộ xuất thế gian .Điều quan trọng là thật lý của nhân quả này chính là giáo lý cơ bản trọng điểm của Phật giáo, ở trong những tầm cỡ và, nhất là tầm cỡ Tiểu thừa hầu hết đức Phật đều lấy luật tắt nhân để thiết kế xây dựng luận lý về giáo học của mình, nhằm mục đích cung ứng mọi nhu yếu căn nguyên của chúng sinh mà triển khai xong sự nghiệp hoằng hóa lợi sinh của mình, trong việc hướng dẫn chúng sinh đạt đến nơi giải thoát ở đầu cuối của cõi khổ .Đối với lý này sau này những bộ phái thường lý giải riêng rẽ thêm, tùy theo tác nhân mà sinh ra thọ quả theo nhân quả báo ứng như ảnh theo hình tương tục không dứt của nhân quả thiện ác, để hướng dẫn khuyến khích mọi người thực hành thực tế theo con đường của đức Phật đã đi qua, là vượt qua cảnh giới hữu lậu để đạt đến cảnh giới tịch tịnh vô lậu .Những chủ trương trên phân loại nhân quả lưu chuyển và hoàn diệt của Tứ đế để xây dựng Nhị đế của những nhà Tiểu thừa. Ở đây, như Câu-xá luận chủ trương địa thế căn cứ về mặt hiện tượng kỳ lạ để nói lên thuộc tính của chúng .Tuy trên mặt hiện tượng kỳ lạ hình tượng hoàn toàn có thể bị luật vô thường chi phối, hoàn toàn có thể đổi khác và hình thành theo thuộc tính của sự vật mà nó có tên gọi mới .Nhưng dù tên gọi này hoàn toàn có thể gọi là giả danh là Thế tục đế đi nữa, mà trên mặt hiện thực thực chất của chúng thì chúng không bao giờ thay đổi, luôn luôn hiện hữu, nên chúng thuộc về Thắng nghĩa đế .Trong khi, Thành thật luận lấy những pháp sắc, hương, vị cùng Niết bàn tức là những pháp hữu vi và vô vi làm Chân đế, vì chính sắc, hương, vị, và Niết bàn là những yếu tố cơ bản để hình thành tổng thể những pháp qua nhân duyên để chúng hiện hữu, nên những pháp kể trên chúng thuộc về Chân đế, và ngược lại những pháp được những pháp làm yếu tố cơ bản để những pháp đó hiện hữu qua nhân duyên, thì những pháp này được gọi là giả danh không có thật thể .Chúng chỉ mang thuộc tính của những pháp cơ bản trên thôi, và như vậy sự hiện hữu của hình tượng có được này chúng thuộc về Tục đế, giống như con người do năm uẩn hòa hợp mà thành nên chúng thuộc về Tục đế .Còn, Kinh bộ thì chủ trương lấy sự gật đầu thuộc trí hữu lậu về những pháp cho là Thế tục đế, và lấy trí vô lậu xuất thế gian, cùng hậu đắc chánh trí trần gian làm Chân đế .Luận Đại Tỳ-ba-sa thì lấy đạo lý ước định tục thành của trần gian, hay mọi sự vật được lý giải thường thì của trần gian cho là Thế tục đế, và lấy lý chân thực, những kiến giải triệt để của những bậc Thánh vô lậu làm Thắng nghĩa đế .Nói chung Tất cả đều y cứ vào pháp hữu lậu chỉ Thế đế và pháp vô lậu chỉ Thắng nghĩa đế để thiết lập Nhị đế, mặc dầu pháp đó là sự hay là lý, là tục hay là chân, là hình tượng hay là bản thể, là trần gian hay là xuất thế gian cũng đều được qui về nhân quả của Nhị đế .Nhưng nhân quả mà được hình thành theo khoảng trống, thì sự quan hệ hình thành của chúng như sự lệ thuộc lẫn nhau của những cộng lau trong một bó lau mới đứng vững được do căn và trần tạo ra cái biết không thật, nên chúng chỉ là một huyễn tướng, chỉ hiện hữu giả tạm không thật có. Đó là quan hệ nhân quả theo khoảng trống của nhân quả đồng thời .Theo những nhà Duy Thức chủ trương thì chủng tử là nhân nên có năng lực sinh khởi quả hiện hành, nhưng hiện hành này cũng có năng lực làm nhân để huân tập quả chủng tử .Chủng tử có năng lực sinh ra ( năng sinh ) cùng hiện hành những gì được sinh ra ( sở sinh ) này. Chỗ huân tập của chủng tử cùng ba pháp lần lượt triển chuyển cùng lúc hỗ tương làm nhân quả nên gọi là nhân quả đồng thời .Triển chuyển có hai nghĩa : Hỗ tương quy đổi và, lần lượt quy đổi. Ở đây chúng thuộc hỗ tương quy đổi. Thành Duy Thức luận 8 ( Đ. 31, No : 1586 tr. ) nói : “ Các thức năng huân từ chủng tử lúc sinh, tức là có năng lực làm nhân rồi huân lại thành chủng tử .Ba pháp quy đổi, theo nhân quả đồng thời. Như tim đèn sinh ngọn lửa, ngọn lửa sinh cháy tim đèn ; cũng như bó lau cùng lệ thuộc vào nhau, nhân quả đồng thời lý không khuynh động. ”Qua những trình diễn trên, những yếu tố nhân quả như thể một, khác, thường, vô thường ; nhân quả có, không ; tà nhân tà quả ; không nhân có quả ; có nhân không quả ; không nhân không quả ; trong nhân có quả ; trong nhân không có quả .Tất cả những ý niệm như vậy về nhân quả của những luận sư ngoại đạo vào lúc bấy giờ đã được đức Phật liệt vào những loại tà kiến .Tà kiến vì họ đã đứng vào lập trường có hoặc không chịu ràng buộc vào nhị nguyên tương đối của thời hạn để thiết lập đạo lý nhân quả. Nhân quả như thế trở thành cực đoan và thiên kiến trong trói buộc .Dù biết vậy, nhưng đức Phật vẫn đứng trên lập trường khế cơ khế lý thuộc thời hạn mà tuyên thuyết giáo pháp của mình, với mục tiêu là hướng dẫn mọi người biết được những nguyên do đưa đến mọi sự trói buộc và, chỉ cho họ cách mở những trói buộc đó từ tự trói tự mở cho mọi người .Đó chính là giáo lý nhân quả dị thời của ngũ thừa giáo ; giáo lý tương thích với từng nền tảng của mọi người tất cả chúng ta, trong việc cột trói và mở trói, để đạt đến giải thoát tổng thể mọi thứ phiền não trói buộc của thời hạn nhân quả nhị nguyên .Theo tầm cỡ Đại thừa như kinh Niết bàn thuyết, thì đứng về mặt tương đối thì có tục, có chân, có hữu thật, vô thật ; chúng là thứ ngôn từ hình tượng cho những thuộc tính có thề có được quả, mà chúng muốn vươn đến .Những hình tượng này mặc dầu là giả danh, nhưng chính chúng cũng có bản thể của chính nó, mặc dầu trên chiều tuyệt đối ngôn từ khó bề tiếp cận .Do đó, sự xích míc ở đây giữa Tục đế và Đệ nhất nghĩa đế dù có xích míc đến đâu đi nữa trên mặt nhân quả, nhưng trên mặt duyên khởi chúng cần sự xích míc này để hoàn toàn có thể chúng tiếp cận chân lý tuyệt đối .Bởi vì, chúng không yên cầu bất kỳ sự thành công xuất sắc nào nhờ vào ngôn từ khi diễn giải về chúng, nếu không muốn nói là một thất bại của ngôn từ .Vì nếu ngôn từ không thất bại trong việc tiến hành diễn giải thì chúng đã đánh đi mất thực chất của duyên khởi của nhân quả, và như vậy thì con đường Trung đạo cũng khó mà hiện hữu để đưa đến cảnh giới Niết bàn tuyệt đối .Do đó Chân Tục bất nhị ( chẳng phải hai ) của kinh Nhân vương Bát-nhã ( 2, Đ. 8, ) chính là con đường Trung đạo từ Tục đến Chân qua bất nhị, chúng biểu lộ được bản thể duyên khởi nhân quả không hai .Đó chính là con đường đưa đến tuyệt đối mà chúng không tự đánh mất hiện tượng kỳ lạ hình tượng của chúng qua ngôn từ .Cũng theo quan điểm Trung đạo của kinh Nhân vương Bát Nhã, Trung quán luận ( Đ. 30. No. 1565 – 1567, tr. 1 b Mūla – madhyamakakārikā ) của Bồ tát Long Thọ cũng luận rằng : Chúng ta thường hiểu quả là từ nhân duyên sinh ra. Như vậy so với nhân giống nhau hay khác ?

Theo quan niệm thông thường thì chúng ta cho rằng quả không khác nhân, bởi nhân sinh ra quả. “Nhân nào quả ấy” quan niệm như vậy không phải là sai, nhưng không phải đúng hoàn toàn. Bởi vì, nếu quả giống nhân, thì nhân và quả không khác, như vậy người ta đặt danh từ nhân quả để làm gì?

Nhân quả không khác, có nghĩa nhân tức là quả, quả tức là nhân. Và như thế nhân quả là một. Khi nói trong nhân ấy đã có quả thì không cần nói quả của nhân, và trở thành thừa. Hay nếu nói quả khác với nhân .Điều này cũng không đúng. Nhân khác, quả khác thì cũng như nói hột xoài ( nhân ) sinh ra trái mít ( quả ). Quan niệm trong nhân đã có quả, trong nhân không có quả, quả chẳng phải là nhân duyên, hữu quả vô quả, phi nhân, phi quả … là ý niệm còn trong tư tưởng lẫn quẩn thiếu đúng chuẩn .Thấu triệt chân lý Phật giáo là người phải nhận định và đánh giá phân minh rõ ràng những nghĩa hẹp, nghĩa rộng, sự-lý và tương đối-tuyệt đối dung hòa khoảng trống thời hạn, tùy duyên không bao giờ thay đổi, không bao giờ thay đổi tùy duyên .Đó là chính là quan điểm Trung đạo của Bồ tát Long Thọ muốn tất cả chúng ta phải nhận chân ra bộ mặt thật của những pháp từ sự hiện hữu sinh khởi cho đến sự biến diệt lưu chuyển phải được nhận thức một cách đúng chuẩn là :“ Pháp do những duyên sinh, Tôi nói đó là không, Cũng chính là giả danh, Cũng là nghĩa Trung đạo. Chưa từng có một pháp, Không từ nhân duyên sinh. Cho nên tổng thể pháp, Không gì không phải Không. ”

(Đ. 30, No. 1564, Trung luận 1, chương Quán Tứ đế đệ nhị thập tứ; 观 四 谛 品 第 二 十 四 Ārya-satya parīkṣā; tr. 33b.)
Và trong Quán nhân quả (Đ. 30, No. 1564, Trung luận 1, chương Quán nhân quả, 觀 因 果 Sāmagrī-parīkṣā, tr. 26) luận bàn cũng giống như chương quán nhân duyên, tìm hiểu nhân và quả hòa hiệp nảy nở ra kết quả như thế nào? Nhân có trước hay quả có trước, nhân ở trong quả hay quả có sẵn trong nhân, nhân và quả là một thứ hay không phải, đồng thể hay khác tính…

Nếu tất cả chúng ta ý niệm rằng nhân sinh ra quả, vậy thì thử hỏi nhân và quả khác nhau hay không khác nhau ? Nếu nhân khác với quả, thì nhân ấy không sinh ra quả được. Như hạt lúa không hề sinh cây bắp .Còn nhân quả không khác nhau, không khác tức là nhân và quả là một. Là một thì không cần phân biệt đây là nhân kia là quả hay nói nhân sinh ra quả .Nếu nói rằng nhân quả khác nhau, khác nhau mà có sinh quả, thì quả ấy giống như phi nhân, không nhân mà có quả. Cái lỗi không phải là có hay không, mà chính nguyên do cố chấp quyết định hành động có-không, nên thành có lỗi .Do đó tất cả chúng ta hãy nhìn sự vật như thể chính nó, có nghĩa là tất cả chúng ta không nhìn nó với một chủ quan tính, mà áp đặt lên sự vật những thương hiệu mà tự thân chúng không có .Các pháp tự chúng lâu nay do những duyên sinh ra, và diệt đi cũng do những duyên diệt, thế cho nên chúng trở thành không tính .Vì sự hiện hữu của tướng chúng là huyễn, chỉ là một giả danh để tạm gọi và phân biệt với cái khác cùng duyên khởi hiện hữu bên cạnh chúng và, tính của chúng vì là không tự hữu, nên tạm gọi tính của chúng là tính không. Nhìn những pháp với tướng huyễn tính không là một cái nhìn như thật tri của tất cả chúng ta .

Những câu hỏi thường gặp về Luật nhân quả

Câu hỏi 1: Luật nhân quả là một lý thuyết của Phật giáo mà tất cả vạn vật trong vũ trụ đều hoạt động, vận hành theo quy luật đó. Vậy, luật nhân quả là gì? Luật nhân quả có phải do Đức Phật chế ra, như một số quốc gia đặt ra luật đi đường chăng? 

Trong khi những vương quốc đặt ra luật đi đường chỉ để vận dụng trong khoanh vùng phạm vi vương quốc của mình, trong thời hiện tại mà thôi. Về sau, luật đi đường đó hoàn toàn có thể sửa đổi, tu chính cho thích hợp với sự tiến hóa của xã hội. Quốc gia khác hoàn toàn có thể không vận dụng cùng luật đi đường như vậy, đôi lúc còn ngược hẳn lại .

Câu hỏi 2: Nếu có luân hồi thì khi chết rồi một người chỉ tái sanh một người thôi, tại sao thế giới này ngày xưa thì ít mà nhân loại mỗi ngày thêm đông? 

Thuyết luân hồi tái sanh ảnh hưởng tác động cho toàn bộ mọi loài chúng sanh trong sáu cõi : Thiên, nhơn, a tu la, âm ti, ngạ quỉ, súc sanh, và trong tam thiên đại thiên quốc tế, chứ không phải chỉ vận dụng cho loài người ở trên quả địa cầu này mà thôi. Do đó, chúng sanh ở cõi này, quốc tế này hoàn toàn có thể tái sanh sang cõi khác và quốc tế khác, cho nên vì thế số chúng sanh lên xuống, hay biến hóa ở những cõi là vì thế .

Câu hỏi 3: Người và thú hoàn toàn khác nhau, làm sao sau khi chết người có thể tái sanh thành thú và thú có thể thành người? 

Người và thú hoàn toàn khác nhau về hình tướng, về nghiệp thức, qua cái nhìn của thế gian, nhưng qua con mắt trí tuệ của đạo Phật, người hay thú cũng đều có thân tứ đại bao gồm đất, nước, gió, lửa như nhau, và nhất là đều có Phật Tánh, có tâm thức. Sau khi hưởng hết phước báo, lại tạo tội tạo nghiệp, tức là tạo nghiệp nhân chẳng lành, con người lãnh nghiệp quả chẳng lành tương ứng, bị đọa vào ba đường khổ: Địa ngục, ngạ quỉ, súc sanh. Hoặc sau khi đền trả hết nghiệp báo ba đường khổ, con người được trở về các cảnh giới thiên, nhơn, a tu la.
Sự tái sanh theo luật nhân quả qua lại trong sáu cõi luân hồi như vậy, trong kinh sách gọi là: Trầm luân sanh tử. Tu tập theo đạo Phật có mục đích cứu kính là giải thoát khỏi vòng sanh tử luân hồi nói trên.  

Câu hỏi 4: Theo luật nhân quả thì ai làm nấy chịu. Tại sao có những việc cha làm con bị ảnh hưởng, hoặc con làm mà cha bị liên can? 

Đúng là theo luật nhân quả, ai làm nấy hưởng, ai làm nấy chịu. Đó chính là sự công minh tuyệt đối, gọi là biệt nghiệp, tức là nghiệp riêng của từng người. Nghiệp có ba thứ : Thân nghiệp, khẩu nghiệp và ý nghiệp. Thí dụ như : Nhảy cao thì bị gảy cẳng, nói bậy thì bị chúng chửi, nghĩ bậy thì bị nhức đầu, đó gọi là biệt nghiệp. Thí dụ như : Ở hiền thì gặp lành, nói hiền thì người thương, nghĩ tốt thì bình yên .Khi người cha gặp nạn, thì không những người con bị ảnh hưởng tác động, mà cả mái ấm gia đình đều chịu khổ sở chung, đó gọi là cộng nghiệp, tức là nghiệp chung của một số ít người có liên hệ với nhau về huyết thống, về sắc tộc, về nghề nghiệp, về địa phương. Còn người con làm mà người cha bị liên can cũng chính là cộng nghiệp, hoặc theo pháp luật, người cha không biết dạy dỗ người con vị thành niên, khi người con làm chuyện phạm pháp thì người cha phải chịu nghĩa vụ và trách nhiệm trực tiếp .Đây là nói về đời sống hiện tại. Nếu bàn về nhân quả nghiệp báo ba đời thì người này hoàn toàn có thể thiếu nợ người kia, người kia sanh lên làm con trong đời này, tiêu pha tận hưởng cho đủ số nợ rồi đi, có khi phá vỡ sản nghiệp của cha mẹ nữa !

Câu hỏi 5: Nếu “Nhân nào quả nấy”, tại sao có người cả đời hiền từ mà lại gặp lắm tai nạn khổ sở, trái lại người hung ác sao vẫn được an lành và nhiều may mắn? 

5) Thường thường, chúng ta thấy gieo nhân nào thì gặt quả nấy, một cách nhãn tiền. Thí dụ như: Sinh sự thì sự sinh, gieo gió thì gặt bão, ở hiền thì gặp lành, làm thiện thì hưởng phước. Gieo hột cam ngọt thì gặt quả cam ngọt, gieo hột chanh chua thì gặt quả chanh chua. 

Tuy nhiên, cũng có nhiều người vướng mắc : Tại sao có người ăn hiền ở lành, tu tâm dưỡng tánh, tiếp tục đi chùa, hay đi nhà thời thánh, không thao tác gì bất nhơn thất đức, nhưng cứ bị nạn, bệnh hoạnliên miên, họa vô đơn chí, rủi ro xấu dồn dập ? Trái lại, có rất nhiều người, điêu ngoa hung tợn, lừa thầy phản bạn, làm đủ mọi chuyện tồi tệ, ném đá giấu tay, không chừa bất kể thủ đoạn, phương tiện đi lại gian manh nào, nhằm mục đích đoạt cho bằng được mục tiêu vị kỷ của họ, tại sao họ vẫn cứ nhởn nhơ phây phây, bình yên vô sự, ăn nên làm ra, gặp nhiều suôn sẻ, tậu nhà sắm xe ?Luật nhân quả lý giải được những việc đó trong ba thời : Quá khứ, hiện tại và vị lai. Có những nguyên do được tạo ra trong quá khứ, hiệu quả hay hậu quả nhận được trong hiện tại. Có những nguyên do được tạo ra trong hiện tại, hiệu quả hay hậu quả nhận được trong vị lai .Người hiền lành đang gieo nhân lành trong hiện tại, tác dụng tốt chưa kịp đến thì lúc bấy giờ phải đền trả quả báo xấu do nghiệp nhân xấu đã gây tạo trong quá khứ. Khi quả báo xấu hết rồi, vận xui qua rồi, con người mở màn gặp suôn sẻ, gặp vận hên, gặp số đỏ, gặp quới nhơn, ăn nên làm ra, tiền vô như nước, vạn sự hanh thông. Do đó, sách có câu : “ Hết cơn bỉ cực tới hồi thới lai ”, chính nghĩa như vậy .Những người hiện đời đang gieo nhân ác, tạo tội tạo nghiệp, hậu quả xấu chưa kịp trổ, nhưng hiện tại đang thụ hưởng phước báo lành do nghiệp nhân tốt đã gieo trong quá khứ. Khi hưởng hết phước báo rồi, con người mở màn đền trả nghiệp báo, tai nạn thương tâm triền miên, tán gia bại sản, lâm bệnh ngặt nghèo, hay chết thê thảm. Các vị quốc vương, hay tổng thống bị đảo chánh và ám sát, những tay tài phiệt bị phá sản phải tự tử, những hoàng gia, công nương, công tử bị bất đắc kỳ tử trên xa lộ, dưới biển sâu, hay trên núi tuyết, cho thấy rằng luật nhân quả không chừa bất kể ai, không có ngoại lệ, không hề sai chạy !

Trong Kinh A Hàm, Đức Phật có dạy:
Dục tri tiền thế nhân, đương kim thọ giả thị.
Yếu tri lai thế quả, kim sanh tác giả thị. 

Nghĩa là:
Muốn biết kiếp trước mình đã gieo nhân gì,
hãy nhìn việc mình thọ nhận hiện tại.
Muốn biết kiếp sau mình sẽ nhận quả nào,
hãy nhìn việc mình đang làm hiện tại. 

Nếu thời điểm ngày hôm nay mình dốt nát nghèo nàn khốn khổ, gặp tai nạn thương tâm liên miên, thậm chí còn chết người, thì đó là quả của cái tự tạo ác nghiệp và không biết thao tác phước thiện trước đây. Nếu thời điểm ngày hôm nay mình mưu trí, đủ ăn đủ mặc, thì đó là quả của cái nhân tu tâm dưỡng tánh, tích phước tích đức trước đây, nhiều đời và đời này. Hôm nay mình được bình an là quả của cái nhân mình không tạo sự không an tâm cho kẻ khác, dù đó là quân địch. Hôm nay mình được niềm hạnh phúc là quả của cái nhân mình không phá hoại niềm hạnh phúc kẻ khác, dù đó là quân địch .Tùy theo “ Cái nhân ” là hạt giống loại nào, sau khi được gieo xuống đất, phải chờ đủ “ Thời tiết nhân duyên ”, mới gặt hái “ Cái quả ” của nó, có khi sớm, cũng có khi muộn. Cũng có khi gặt phải quả chanh chua, nhưng hoàn toàn có thể đem bán đi, mua quả cam ngọt. Đó là trường hợp tất cả chúng ta đã “ Lỡ ” gieo nhân xấu, nhưng nhờ thiện hữu tri thức nhắc nhở, tất cả chúng ta biết phục thiện, quay trở về chánh đạo, chuyển ba nghiệp xấu ác thành ba nghiệp thiện lành, làm nhiều việc phước đức, tu tâm dưỡng tánh, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể gặt “ Quả tốt ”, hay ít ra cũng giảm bớt được “ Quả xấu ” .Tức là chuyện khó hóa dễ, chuyện lớn hóa nhỏ, chuyện nhỏ hóa không. Cũng ví như gieo nhân biết tiết kiệm ngân sách và chi phí, con người hoàn toàn có thể gặt quả phong phú, hay giảm bớt được nợ xưa đó vậy .

Câu hỏi 6: Nếu “Nhân nào quả nấy” thì chùa làm lễ cầu an, cầu siêu có đúng với luật nhân quả không? 

Ngoài những đặc thù triết học, tín ngưỡng, đạo đức, luân lý, tâm ý, duy thức, Phật giáo cũng là một tôn giáo. Cho nên Phật giáo cũng có những nghi thức, nghi lễ để truyền bá chánh pháp một cách thoáng đãng trong mọi những tầng lớp dân gian .Dân chúng phần đông có nhiều nền tảng trình độ khác nhau. Chư Tổ sư nhận biết điều đó, nên đặt ra rất nhiều nghi thức, nghi lễ, như thể : Cầu an, cầu siêu, sám hối, thích hợp với từng thực trạng, từng trường hợp của mọi người trong dân chúng. Chẳng hạn như thể : trong mái ấm gia đình có một người lâm trọng bệnh, ngoài việc nỗ lực chữa trị theo y học đông hay tây, thân nhân cần có thêm niềm tin vững mạnh, để giúp sức người bệnh lên niềm tin, bệnh tình chóng khỏi. Thân nhân bèn đến chùa mong được quí sư làm lễ cầu nguyện chư Phật, chư Bồ Tát gia hộ cho người bệnh chóng bình phục, tai qua nạn khỏi. Do đó nhà chùa có lễ cầu an để trợ giúp dân chúng về mặt tín ngưỡng, trong thực trạng mọi người đang bồn chồn, để đuợc yên tâm phần nào trong lúc điều trị cơn bệnh .Nếu chẳng may, trong gia quyến có người qua đời, thân nhân xót thương đau khổ, tìm đến chùa để mong được quí sư làm lễ cầu nguyện chư Phật, chư Bồ Tát gia hộ cho người mãn phần được vãng sanh về cõi an lành, về cõi tịnh độ. Do đó nhà chùa có lễ cầu siêu để giúp sức dân chúng về mặt tín ngưỡng, trong thực trạng mọi người đang hoảng sợ, để được yên tâm phần nào trong lúc lo ngại hậu sự cho thân nhân của mình .Nhân những thời cơ đó, quí sư đem chánh pháp giảng giải cho dân chúng được thấu rõ về lý nhân quả, về sự vô thường trên trần gian, nâng cao trình độ hiểu biết chánh pháp cho những người hữu duyên. Nhờ nhân lành này, dân chúng được khai ngộ, có được chánh kiến, đó là cái thấy biết như thật, trở lại qui y Tam Bảo, phát nguyện tu tâm dưỡng tánh, hưởng được quả lành sau đó, được an nhàn và niềm hạnh phúc, được giác ngộ và giải thoát, nhờ công phu tu tập của chính bản thân .Tuy nhiên, nhiều khi có những người ngoại đạo, ngoại đạo nghĩa là : ngoài tâm cầu đạo, khoác màu áo của tu sĩ Phật giáo, nhưng không có Phật Pháp, chuyên làm nghề thợ tụng, tận dụng kinh kệ, tận dụng lòng mê tín dị đoan, tận dụng sự đau khổ trong thực trạng bồn chồn của người khác, để kiếm lợi dưỡng mưu sinh, như vậy chẳng ích lợi gì cho chánh pháp, chẳng ích lợi gì cho dân chúng. Tệ nạn này thực đáng nên tiêu diệt !Tóm lại, những buổi lễ cầu an, cầu siêu trong chùa trọn vẹn đúng với chánh pháp, vận dụng luật nhân quả một cách khôn khéo, đã được chư vị Tổ sư từ bi đặt ra để hướng dẫn dân chúng bước vào ngưỡng cửa từ bi của nhà Phật, trong khi và sau khi gặp thực trạng khổ đau trong đời sống hằng ngày, nhằm mục đích truyền bá thoáng đãng chánh pháp vào trong dân gian, đem lại sự bình an trong tâm hồn của mọi người đang sống trên trần gian đầy dầy sự nguy hiểm này .

Câu hỏi 7: Luật nhân quả và thuyết định mệnh giống nhau hay có gì khác biệt? 

Thuyết định mệnh chủ trương con người có một linh hồn cố định và thắt chặt và 1 số ít mệnh, hay số mạng, đã được định sẵn, đã được an bài, đã được quyết định hành động, đã được xếp đặt, do một đấng tối cao, gọi là thượng đế hay tạo hóa hay bất kể tên gọi gì khác, và con người phải chịu đồng ý cái định mạng, định mệnh sắp sẵn này, không phương tránh mặt, không có cách gì biến hóa, toàn bộ mọi nỗ lực hay nỗ lực của con người đều vô ích, vô dụng ! Nếu thuyết định mệnh là đúng sự thực thì con người trở thành xấu đi, thụ động, yếu hèn, yên phận, yếm thế, vô trách nhiệm, việc làm nào, thiện cũng như bất thiện, cũng cho là do ý muốn của thượng đế, và lắm khi trở nên hung tàn, bạo tàn, bất nhân, để chống lại định mệnh đen tối, bất công, do tạo hóa áp đặt, an bài, định sẵn, do đó con người tạo tội tạo nghiệp, và làm cho bản thân và xã hội thêm đau khổ .Đạo Phật dạy rằng : Chúng sanh chỉ có “ Tâm thức ” luôn luôn biến hóa, mang theo “ Nghiệp báo ” từ nhiều kiếp trước. Do dòng nghiệp lực chi phối, dẫn dắt, trói buộc, hấp dẫn, tâm thức luân hồi sanh ra trên nhân gian này làm con người. Nhưng do nghiệp báo khác nhau, cho nên vì thế hình tướng mỗi người khác nhau : đẹp xấu, mạnh yếu, nam nữ, khôn ngu, lớn nhỏ, giàu nghèo, sang hèn, thậm chí còn anh chị em trong mái ấm gia đình cũng khác nhau .Nếu có ý chí can đảm và mạnh mẽ, thấu rõ luật nhân quả, đồng cảm được chân lý, con người hoàn toàn có thể vượt thoát được dòng nghiệp lực này, chuyển hóa được nghiệp báo này .Trong kinh sách gọi đó là : Giác ngộ và giải thoát .Chẳng hạn như thể : Con người thường bị tam nghiệp thân khẩu ý sai khiến, hấp dẫn cho nên vì thế gây ra không biết bao nhiêu là sự đau khổ trên trần gian này cho chính mình và cho những người chung quanh. Con người do lòng tham lam đi cướp của giết người, sang đoạt gia tài, giựt hụi quịt nợ, lập mưu toan tính kế gian, thưa gửi kiện tụng người khác để đòi tiền bồi thường bạc triệu. Con người do lòng sân hận đi trả thù kẻ hãm hại mình bằng những thủ đoạn hung tàn hơn, chửi mắng rủa xả người khác bằng những lời nói cay độc hơn. Con người do lòng si mê đi tạo tội tạo nghiệp, gây thù chuốc oán, tạo ra biết bao điều đau khổ cho người khác .Nếu con người hiểu rõ, tin sâu luật nhân quả, cộng thêm ý chí giác ngộ can đảm và mạnh mẽ, con người hoàn toàn có thể dừng nghiệp và chuyển nghiệp, tức là con người hoàn toàn có thể chấm hết dòng nghiệp lực, quy đổi số mệnh, chuyển hóa cuộc sống khổ đau của mình, tu tập những nghiệp lành, tức nhiên sẽ gặt những quả báo lành. Do nghiệp lực quá khứ, con người sanh ra trên cõi đời này là không đổi khác được, gọi là định nghiệp, chỉ có điểm này giống với thuyết định mệnh mà thôi. Nhưng sau khi sanh ra trên cõi đời này, mọi vấn đề xảy ra đều tương ứng với nhân duyên từ trước, đó là nghiệp báo, chứ không phải là số mệnh định sẵn hay định mệnh .Luật nhân quả, nhân duyên, hay thuyết nghiệp báo, thôi thúc con người luôn luôn sống trong đạo đức, nâng cao giá trị, nhân phẩm của con người, tránh mọi điều ác, làm mọi điều lành, giữ tâm ý trong sáng, nếu được hiểu sâu rộng, tường tận và đem thực hành thực tế, vận dụng vào đời sống hằng ngày, chắc như đinh sẽ đem lại bao nhiêu điều tốt đẹp cho bản thân, cho mái ấm gia đình và xã hội. Trong sách có câu : “ Đức năng thắng số ”, nghĩa là : Công đức và phước đức do nghiệp nhân lành, có năng lực thắng, có năng lực quy đổi số phận hay vận mệnh của con người, tức là quy đổi nghiệp báo vậy. Vận mệnh của con người gồm có bốn yếu tố : Thiên mệnh, thời mệnh, địa mệnh và nhân mệnh .Trong kinh sách, có ghi trường hợp của Angulimala, vốn là một tên cướp tàn tệ ở vương quốc Kosala, nhưng sau khi gặp Phật, được nghe thuyết pháp và thành tâm ăn năn hối lỗi, cải tà qui chánh, tu hành không bao lâu chứng được thánh quả. Nhiều người sanh ra với nghiệp báo thân thể yếu ớt, trí tuệ kém cỏi, nhưng với ý chí can đảm và mạnh mẽ, rèn luyện thân thể và chú ý học tập cũng có thời cơ trở thành lực sĩ, trở nên những nhà bác học, những bậc triết gia .

Quá khứ đã qua rồi, không thể thay đổi được, tương lai thì chưa đến, không nên quá lo lắng, con người hãy sống trong hiện tại tỉnh giác, nhận chân thiện ác, giữ gìn chánh niệm, hành động lành, lời nói lành, ý nghĩ lành, đó chính là nghiệp nhân lành, nhất định nghiệp quả lành chắc chắn sẽ đến với con người ngay trong đời này và luôn cả đời sau. 

Trong kinh sách, Đức Phật dạy : “ Mỗi người tùy theo nghiệp của mình tạo ra, mà có được thân phận niềm hạnh phúc hay xấu số ” .

Trên đây là toàn bộ chia sẻ về luật nhân quả là gì?, Luận về luật nhân quả và các câu hỏi thường gặp về luật nhân quả. Hy vọng qua bài viết trên đây có thể giúp quý vị hiểu được trọn vẹn về luật nhân quả.

Chúc quý vị an nhiên và hoan hỉ !

Source: https://thevesta.vn
Category: Phật Pháp

Bài viết liên quan
Bài Viết Mới Nhất