DI SẢN VĂN HÓA VĂN MIẾU – QUỐC TỬ GIÁM VỚI GIÁ TRỊ LỊCH SỬ – https://thevesta.vn

Văn Miếu – Quốc Tử Giám là một trong những quần thể xây dựng lâu đời và quan trọng bậc nhất tại Thủ đô Hà Nội. Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã đào tạo nên hàng ngàn các bậc đại khoa, hiền tài cho đất nước, nơi đây còn lưu giữ 82 bia Tiến sĩ của triều Lê và triều Mạc. Với ý nghĩa đó, Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã để lại cho chúng ta nhiều giá trị lịch sử trong lòng dân tộc.

1. Văn Miếu – Quốc Tử Giám là trung tâm giáo dục và đào tạo thời trung đại

Văn Miếu – Quốc Tử Giám, ngay từ thời đầu, nơi đây không chỉ đơn thuần là nơi thờ Khổng Tử, mà là nơi giảng dạy những người sau này giữ trách nhiệm chỉ huy quốc gia. Năm Canh Tuất, niên hiệu Thần Vũ thứ hai, triều vua Lý Thánh Tông, “ mùa thu, tháng Tám, dựng Văn Miếu, đắp tượng Khổng Tử, Chu Công và Tứ Phối, vẽ tranh Thất thập nhị hiền, bốn mùa cúng tế. Hoàng Thái tử đến học ở đây ” .

Ngay từ khi mới xây dựng Văn Miếu, vua Lý Thánh Tông, người đứng đầu nhà nước lúc bấy giờ, đã ấn định đây không chỉ là nơi thờ tự mà còn là nơi giáo dục, là trường học. Việc lập Văn Miếu 1070 và Quốc Tử Giám 1076, là những sự kiện quan trọng, đặt cơ sở ra đời nền giáo dục thi cử ở Việt Nam nói chung, giáo dục truyền thống hiếu học nói riêng.

Trong suốt tiến trình lịch sử dân tộc, Văn Miếu – Quốc Tử Giám luôn được tu sửa và lan rộng ra. Năm 1236, Trần Thái Tông “ cho Phạm Ứng Thần làm Thượng thư tri Quốc Tử Viện, đưa con trẻ văn thần và tụng thần vào học ” .
“ Mùa đông, tháng 10, năm 1272, vua Trần Thánh Tông xuống chiếu tìm người có tài năng, đạo đức, thông hiểu kinh sách làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám ” .
Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã thực sự trở thành Trung tâm giáo dục cao nhất của nước Đại Việt. Ở đây không chỉ là nơi học tập của những nhà quản trị, chỉ huy quốc gia trong tương lai mà việc giáo dục đã được lan rộng ra. Trường đã được tăng cấp thành Viện, đứng đầu là quan Thượng thư. Tài liệu dùng trong trường là những tầm cỡ hạng sang của Nho giáo như : Tứ thư, Ngũ kinh. Nho sinh đến đây học tập để sẵn sàng chuẩn bị tham gia những kỳ thi đại khoa giành học vị tiến sỹ – học vị học thuật cao nhất lúc bấy giờ. Vai trò là TT giáo dục lớn nhất cả nước của Văn Miếu – Quốc Tử Giám được xác lập và khẳng định chắc chắn từ thời Trần, tuy nhiên việc giáo dục và học tập được lan rộng ra, quy mô nhất vào thời Hậu Lê .
Song song với việc lan rộng ra đối tượng người tiêu dùng Nho sinh, nâng cao trình độ học tập tại Quốc Tử Giám, triều đình còn vận dụng nhiều chủ trương nhằm mục đích tôn vinh việc học tập, biểu dương thành tích của người học và dạy học tại đó. Ngoài việc huấn luyện và đào tạo, Quốc Tử Giám còn có trách nhiệm Bảo cử Giám sinh với triều đình để bổ dụng làm quan. Hàng năm, 4 tháng trọng, những quan ở Quốc Tử Giám thực thi khảo hạch Giám sinh, đề cử những người trúng cách đề Bộ lại tuyển dụng khi cần .
Năm 1484, niên hiệu Hồng Đức thứ 15, vua Lê Thánh Tông đã xuống chiếu cho dựng bia tiến sỹ tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám nhằm biểu dương nhân tài, khuyến khích dân chúng học tập. Văn Miếu – Quốc Tử Giám còn làm thêm trách nhiệm biểu dương những người xuất sắc, khuyến khích việc học tập, thi tuyển đương thời cũng như hậu thế .
Văn Miếu – Quốc Tử Giám thời Lê Thánh Tông, hoàn toàn có thể nói là một TT giáo dục lớn, xứng tầm một TT huấn luyện và đào tạo hạng sang của quốc gia. Về mặt kiến trúc, trường có vừa đủ cơ sở vật chất của một trường tân tiến thời đó : có giảng đường, hội trường lớn, ký túc xá cho 300 Giám sinh, nhà kho, thư viện. Về giảng dạy, học tập là những giảng viên, những nhà nho đạo đức trong sáng, học vấn uyên bác ; sinh viên là những người “ nghiên cứu sinh ” đã đỗ thi hương hoặc trúng từ 1 đến 3 kỳ thi hội ( tạm coi tương tự tốt nghiệp ĐH giờ đây ) đến nhà Giám học tập, rèn luyện để tham gia thi hội và thi đình để trở thành tiến sỹ .

Không khí học tập, giảng dạy thật sôi động. Phạm Đình Hồ trong tác phẩm Vũ Trung tùy bút đã mô tả một buổi bình văn tại nhà Giám với số lượng Nho sinh đông đến hàng ngàn người. Ngoài nhiệm vụ dạy, học và bảo cử, Quốc Tử Giám còn thực hiện việc khảo đính, biên soạn sách vở, in ấn các sách kinh điển Nho giáo để cung cấp cho các nho sinh cả trong và ngoài Giám.

2. Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi khuyến khích học tập, tôn trọng hiền tài

Dân tộc Nước Ta vốn là một dân tộc bản địa hiếu học, học để làm người, thao tác giúp nước. Một nguyên tắc giáo dục theo Nho học và được khái quát thành mục tiêu là việc giảng dạy con người khi nào “ cũng lấy tư tưởng đạo đức làm nền tảng cơ bản, lấy luân lý làm kiến thức và kỹ năng ”. Mọi bài giảng đều xoay quanh mục tiêu ấy. Ngay từ khi vỡ lòng, đứa bé đã phải tiếp thu ngay một triết lý sâu sa : Nhân chi sơ tính bản thiện. Đó là một yếu tố triết học từng được tranh luận để dẫn đến thuật quản lý, lễ trị, nhân trị hay pháp trị từ ý niệm kiến thức và kỹ năng cơ bản của Mạnh Tử ( bản thiện ) mà nền giáo dục cũ lấy luân lý làm môn học đại trà phổ thông. Khẩu hiệu “ tiên học lễ, hậu học văn ” đã lấy mục tiêu yên cầu phải không cho bình tâm mà xét đó cũng là một kinh nghiệm tay nghề khá ngặt nghèo .
Năm 1076, Lý Nhân Tông cho lập trường Quốc Tử Giám ở bên cạnh Văn Miếu. Ngôi trường trở thành hình tượng của truyền thống cuội nguồn hiếu học, tôn sư trọng đạo, trọng hiền tài của dân tộc bản địa .
Văn Miếu – Quốc Tử Giám ngày càng bộc lộ sinh động là một quần thể di tích lịch sử văn hiến phong phú và đa dạng chủng loại số 1 của Thủ đô TP.HN ngày này .
Với những khu công trình kiến trúc khá đặc biệt quan trọng : đó là, Khuê Văn Các, Đại Điện Thành và những hiện vật là chứng tích của nghìn năm văn hiến như : tượng thờ, rồng đá, bia tiến sỹ, thi tuyển qua những triều Lý, Trần, Lê … Những giá trị văn hóa truyền thống niềm tin chứa đựng trong văn hóa truyền thống vật thể tại mảnh đất địa nhân linh kiệt này đã góp thêm phần quan trọng tạo ra sự truyền thống cuội nguồn tôn sư trọng đạo, tôn trọng nhân tài, hiếu học của dân tộc bản địa .
Vào năm 1484, vua Lê Thánh Tông cho dựng bia ghi danh những người thi đỗ tiến sỹ từ khoa thi 1442 trở đi. Một trong những di tích lịch sử được coi là có giá trị bậc nhất tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám là 82 tấm bia tiến sỹ dựng ở hai bên của giếng Thiên Quang, mỗi bên 41 tấm bia dựng thành 2 hàng ngang, những tấm bia được đặt trên sống lưng rùa, khắc tên những người thi đỗ, mặt bia đều quay về phía giếng. Các nhà sử học hoàn toàn có thể tìm thấy ở đây những tư liệu về lịch sử vẻ vang giáo dục, về những tên tuổi gắn bó với lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa, quê quán, danh tính những bậc nhân tài được ghi đơn cử, đúng chuẩn, trải qua đó hoàn toàn có thể xác lập tuổi cho nhiều di tích lịch sử ở những nơi không ghi niên đại .
Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi thờ phụng bậc khai sáng của Nho học, những tiên hiền, danh nhân của quốc gia. Điều đó cho thấy sự sáng suốt của những vị vua thời Lý và sự tiếp nối, thừa kế truyền thống cuội nguồn văn hiến gắn với sự nghiệp mở mang bờ cõi của dân tộc bản địa. Có thể nói sự sinh ra của Văn Miếu – Quốc Tử Giám cùng với nhiều thiết chế Nho học khác là những dẫn chứng về một nền văn hiến của dân tộc bản địa .
Lê Thánh Tông sau 25 năm làm vua ( 1460 – 1484 ), ngày càng nhận ra vai trò của hiền tài qua thăng trầm của lịch sử dân tộc. Ông chăm sóc đến việc huấn luyện và đào tạo, sử dụng và trọng đãi hiền tài. Với tư tưởng này, Lê Thánh Tông đã tổ chức triển khai việc học tập, hướng kẻ sỹ vào con đường chính thống của Nho giáo là tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ. Trong bốn điều ấy thì tu thân phải là gốc trong mọi ý nghĩ, là hành vi suốt cả cuộc sống. Tu thân là phải đạt được ba đức tính nhân – trí – dũng. Trước hết, con người phải giữ được đạo nhân nghĩa, bộc lộ được tấm lòng trung với vua, hiếu với cha mẹ. Muốn triển khai được điều nhân nghĩa ấy thì phải học tập để hiểu được lý lẽ của đời sống, nhận thức về mọi yếu tố. Có nhân, có trí vẫn chưa đủ mà còn phải có hành vi quả cảm nữa, nghĩa là phải kiên cường, quật cường trong thực thi nghĩa vụ và trách nhiệm của mình .

Khuê Văn Các trong quần thể di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Ảnh Phạm Lự 

Ngày nay, Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã là nơi Nhà nước tổ chức triển khai trao những học hàm, học vị cho những tri thức tiêu biểu vượt trội, khen Tặng Ngay cho học viên, sinh viên xuất sắc và tổ chức triển khai hội thơ hàng năm vào Rằm tháng Giêng. Đặc biệt, trước mỗi kỳ thi, những sỹ tử đến đây “ xin lộc ”, “ cầu may ”. Mỗi dịp xuân về, người dân khắp nơi háo hức đến dâng hương tại Văn Miếu với mong ước cho con cháu mình học tập tiến tới, “ công thành, danh toại ” .

3. Văn Miếu Quốc Tử Giám với giá trị lịch sử

Qua nghiên cứu và điều tra, hoàn toàn có thể thấy rằng Văn Miếu – Quốc Tử Giám là di tích lịch sử đặc biệt quan trọng quan trọng của vương quốc, nơi gìn giữ và tôn vinh đạo học, nơi lưu giữ và bộc lộ rực rỡ nhất những giá trị điển hình nổi bật của văn hiến Nước Ta. Tại đây, nơi quy tụ và lan tỏa của bề dày lịch sử dân tộc và chiều sâu văn hiến vượt qua thời hạn với những giá trị điển hình nổi bật của chân – thiện – mỹ, của trí tuệ và tri thức của cả dân tộc bản địa văn hiến và anh hùng .
Ý nghĩa của việc xây dựng Văn Miếu năm 1070 và Quốc Tử Giám năm 1076 không đóng khung trong địa hạt văn hóa truyền thống. Trong nhân dân vừa giành được quyền tự chủ sau hơn 1000 năm đô hộ, đang dâng lên một sức sống khác thường, ý thức giữ gìn và củng cố độc lập, khẳng định chắc chắn bản lĩnh, là tư tưởng chủ yếu của mọi hoạt động giải trí tổ chức triển khai, quân sự chiến lược, văn hóa truyền thống, đều hướng đến ship hàng sự nghiệp tự cường của dân tộc bản địa tộc .
Văn Miếu – Quốc Tử Giám là khu di tích lịch sử lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống đặc biệt quan trọng quan trọng, nằm giữa Thủ đô Thành Phố Hà Nội, là hình tượng muôn đời của văn hiến và trí tuệ Việt. Trong những giá trị tiêu biểu vượt trội của di tích lịch sử Văn Miếu – Quốc Tử Giám, giá trị lịch sử vẻ vang được nhìn nhận cao. Vườn bia tiến sỹ trong khu di tích lịch sử Văn Miếu – Quốc Tử Giám Thăng Long là hình tượng lưu dấu quy trình hình thành và tăng trưởng của những tầng lớp tri thức Nho học Nước Ta, những người đã tiếp thu và phát huy xuất sắc tinh hoa của những nền văn minh phương Đông để phát minh sáng tạo ra cả kho tàng văn hiến Hán Nôm giàu niềm tin yêu nước và truyền thống dân tộc bản địa, những giá trị lịch sử vẻ vang văn hóa truyền thống của những bia tiến sỹ Quốc Tử Giám Thăng Long đã được khảo cứu, tìm hiểu và khám phá một cách đơn cử. Từ đó khẳng định chắc chắn được vị trí, vai trò to lớn của những tấm sử đá này .
Có thể khẳng định chắc chắn, Văn Miếu – Quốc Tử Giám không chỉ là nguồn tư liệu nhiều mẫu mã phản ánh một quá trình lịch sử dân tộc hơn 300 năm dưới triều Lê – Mạc, bia tiến sỹ Văn Miếu còn là bức tranh sinh động về việc tuyển dụng và huấn luyện và đào tạo nhân tài độc lạ ở Nước Ta được bộc lộ ở tư tưởng trị quốc dựa vào nhân tài của cha ông ta. Chế độ quân chủ tập quyền Nước Ta thời Lê rất trọng dụng nhân tài, coi “ hiền tài là nguyên khí vương quốc ”, là nguồn gốc sự hưng thịnh của quốc gia. Điều này bộc lộ rất rõ ngay ở tấm bia tiên phong ( khoa 1442 ) : “ Hiền tài là nguyên khí vương quốc, nguyên khí vững thì thế nước mạnh và thịnh, nguyên khí kém thì thế nước yếu và suy, cho nên vì thế những đấng thánh đế minh vương không ai không chăm sóc thiết kế xây dựng nhân tài ”. Tấm bia năm 1448 lại nhắc lại “ nhân tài so với vương quốc quan hệ rất lớn ” và “ phải có đào tạo và giảng dạy sau mới có nhân tài ”. Qua đây, cho tất cả chúng ta thấy những vị vua nhà Lê, nhà Mạc đã dựa vào Nho giáo, sử dụng tri thức Nho giáo để đào tạo và giảng dạy và tuyển chọn nhân tài. Tiêu chuẩn “ hiền ”, “ tài ” để tuyển chọn cũng theo ý niệm của Nho giáo. Bia những năm 1556, 1604, 1703, 1763, 1772 phần thêm ý “ phải vun trồng, tu dưỡng nhân tài ”. Những điều trên đây cho thấy, chủ trương tăng trưởng giáo dục, trọng dụng nhân tài, giảng dạy nguồn nhân lực cho quốc gia là một chủ trương được coi trọng số 1 .
Bên cạnh đó, khi làm hồ sơ đề xuất UNESCO công nhận 82 văn bia Đề danh Tiến sĩ ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám đều nhấn mạnh vấn đề điểm độc lạ của bia tiến sỹ Nước Ta là có bài văn ( thể ký ), còn ở Trung Quốc, bia tiến sỹ không có bài văn, mà chỉ có họ tên người đỗ .
Với giá trị đặc biệt quan trọng, ngày 09-03-2010, bia Văn Miếu được công nhận là di sản tư liệu quốc tế. Đây là di sản tư liệu thứ hai của Nước Ta sau Mộc bản triều Nguyễn được đưa vào hạng mục Di sản tư liệu thuộc chương trình Ký ức quốc tế của UNESCO .
Trong buổi lễ tiếp đón Văn Miếu – Quốc Tử Giám là di sản tư liệu quốc tế, Phó Thủ tướng nhà nước Nguyễn Sinh Hùng đã nhìn nhận : Bia tiến sỹ bằng đá đặt tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám là một gia tài văn hóa truyền thống vô giá của dân tộc bản địa Nước Ta, một hình tượng tôn vinh đạo hiếu học, truyền thống lịch sử giảng dạy nhân tài bổ trợ nguyên khí cho quốc gia của nhân dân ta … Bởi vậy, việc bia đá được công nhận là di sản tư liệu quốc tế là niềm tự hào, tự tôn của hào khí dân tộc bản địa .
Ngày nay, so với tất cả chúng ta, Văn Miếu – Quốc Tử Giám không chỉ có giá trị về lịch sử dân tộc mà còn là nơi bảo tồn, lưu giữ những hiện vật văn hóa truyền thống quý báu của cha ông, bảo lưu những hoành phi, câu so với nội dung hầu hết để tôn vinh đạo học, khuyến học, khuyến tài và ca tụng Khổng Tử. Các bức hoành phi, câu đối có giá trị ở nhiều mặt : từ nội dung có tính triết lý nhân sinh đến hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật viết thư pháp chữ Hán, kỹ thuật sơn son thiếp vàng, chạm khắc tinh xảo của người nghệ nhân Nước Ta … Bên cạnh đó, còn lưu giữ mạng lưới hệ thống những bia đá ghi tên những bậc khoa bảng của dân tộc bản địa .

Nguồn : Tạp chí VHNT số 409, tháng 7 – 2018
Tác giả : ĐOÀN THỊ THANH THÚY

Source: https://thevesta.vn
Category: Tâm Linh