Đại dương – Wikipedia tiếng Việt

Đại dương là khu vực tạo nên phần lớn thủy quyển của một hành tinh.[1] Trên Trái Đất, mỗi đại dương là một đại bộ phận quy ước của đại dương thế giới (hay đại dương toàn cầu). Theo thứ tự diện tích giảm dần, chúng gồm Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, Nam Đại Dương, và Bắc Băng Dương.[2][3]

Xét Trái Đất, nước mặn bao trùm một diện tích quy hoạnh khoảng chừng 360.000.000 km2 và thường được chia thành một số ít đại dương chính và những biển nhỏ hơn, trong đó đại dương chiếm khoảng chừng 71 % mặt phẳng và 90 % sinh quyển. [ 4 ] 97 % lượng nước trên Trái Đất thuộc về đại dương và những nhà hải dương học đã phát biểu rằng hơn 95 % đại dương thế giới chưa được tò mò. [ 4 ] Tổng dung tích đại dương vào lúc 1,35 tỷ km3 với độ sâu trung bình gần 3.700 m ( 12.100 ft ). [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ]Vì là thành phần đa phần của thủy quyển Trái Đất, đại dương thế giới không hề thiếu so với hàng loạt sự sống đã biết ; nó làm thành một phần quy trình cacbon, tác động ảnh hưởng đến khí hậu và những kiểu thời tiết. Đại dương là sinh cảnh của 230.000 loài đã biết, tuy nhiên do phần đông chưa được tò mò, thực tiễn số loài sống sót nhiều hơn nhiều, năng lực hơn hai triệu. [ 8 ] Con người vẫn chưa biết về nguồn gốc đại dương trên Trái Đất ; chúng được cho là hình thành vào thời hỏa thành và có lẽ rằng đã thôi thúc sự sống Open .

Các đại dương ngoài Trái Đất có thể cấu tạo từ nước hoặc những nguyên tố và hợp chất khác. Khối chất lỏng bề mặt ngoài Trái Đất lớn và ổn định được xác nhận duy nhất là các hồ Titan, dù vậy có chứng cứ về sự tồn tại của các đại dương đâu đó trong Hệ Mặt Trời. Vào thời kỳ đầu, Sao Hỏa và Sao Kim được cho là có những đại dương nước lớn. Giả thuyết đại dương Sao Hỏa đề xuất rằng gần một phần ba bề mặt Sao Hỏa từng bị nước bao phủ, và hiệu ứng nhà kính mất kiểm soát có thể đã đun cạn toàn bộ đại dương của Sao Kim. Các hợp chất như muối và amonia hòa tan trong nước hạ thấp điểm đóng băng để nước có thể tồn tại trong môi trường ngoài Trái Đất dưới dạng nước mặn hoặc băng đối lưu. Theo suy đoán, phía dưới bề mặt của nhiều hành tinh lùn và vệ tinh tự nhiên có các đại dương; đáng chú ý, đại dương của Europa sở hữu dung tích nước ước tính gấp hơn hai lần Trái Đất. Các hành tinh khổng lồ trong Hệ Mặt Trời cũng được cho có lớp khí quyển lỏng. Đại dương còn có thể tồn tại trên những hành tinh và vệ tinh ngoài Hệ Mặt Trời. Hành tinh đại dương là một kiểu hành tinh với chất lỏng bao phủ gần như hoàn toàn bề mặt.[9][10]

Các đại dương

Mặc dù nói chung được công nhận như là các đại dương ‘tách biệt’, nhưng các vùng nước mặn này tạo thành một khối nước nối liền với nhau trên toàn cầu, thường được gọi chung là Đại dương thế giới hay đại dương toàn cầu.[11][12] Khái niệm về đại dương toàn cầu như là một khối nước liên tục với sự trao đổi tương đối tự do giữa các bộ phận của nó có tầm quan trọng nền tảng cho hải dương học.[13] Các phần đại dương chính được định nghĩa một phần dựa vào các châu lục, các quần đảo khác nhau cùng các tiêu chí khác: các phần này là (theo trật tự giảm dần của diện tích) Thái Bình Dương, Đại Tây Dương, Ấn Độ Dương, Nam Đại Dương (đôi khi được phân chia và tạo thành phần phía nam của Thái Bình Dương, Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương) và Bắc Băng Dương (đôi khi được coi là một biển của Đại Tây Dương[14]). Thái Bình Dương và Đại Tây Dương cũng có thể phân chia tiếp bởi đường xích đạo thành các phần Bắc và Nam. Các khu vực nhỏ hơn của đại dương được gọi là các biển, vịnh hay một số các tên gọi khác. Cũng tồn tại một số khối nước mặn nhỏ hơn trong đất liền và không nối với Đại dương thế giới, như biển Aral, Great Salt Lake (Hồ Muối Lớn) – mặc dù chúng có thể coi như là các ‘biển’, nhưng thực ra chúng là các hồ nước mặn. Có 5 đại dương trên thế giới, trong đó Thái Bình Dương là lớn nhất và sâu nhất, thứ hai về diện tích và độ sâu là Đại Tây Dương, tiếp theo là Ấn Độ Dương, Nam Đại Dương còn nhỏ và nông nhất là Bắc Băng Dương.

Nước đại dương luôn luôn hoạt động do tác động ảnh hưởng của thuỷ triều, gây ra bởi lực mê hoặc của Mặt Trăng và Mặt Trời so với Trái Đất, sóng và hải lưu do tính năng của gió. Các dòng bù trừ phát sinh do sự thiếu vắng của nước. Chẳng hạn nước của Địa Trung Hải bị bốc hơi rất mạnh, ít sông suối đổ vào, do đó nước có độ mặn cao và có tỉ trọng lớn. Nước ở dưới sâu chảy từ Địa Trung Hải ra Đại Tây Dương tạo ra sự thiếu vắng, cho nên vì thế một hải lưu mặt phẳng lại chảy từ Đại Tây Dương vào Địa Trung Hải để bù vào chỗ thiếu vắng đó .Do độ bao trùm bề mặt Trái Đất tới 71 % nên những đại dương có ảnh hưởng tác động lớn tới sinh quyển. Sự bốc hơi nước của những đại dương quyết định hành động hầu hết lượng giáng thủy mà Trái Đất nhận được, nhiệt độ nước của những đại dương cũng quyết định hành động phần đông khí hậu và kiểu gió trên Trái Đất. Sự sống trong lòng đại dương có lịch sử dân tộc tiến hóa diễn ra khoảng chừng 3 tỷ năm trước khi có sự vận động và di chuyển của động, thực vật lên trên đất liền. Lượng sự sống và khoảng cách tính từ bờ biển ( yếu tố vô sinh ) ảnh hưởng tác động tới sự phân bố chính của quần xã sinh vật biển. Các sinh vật như tảo, rong, rêu sinh sống trong khu vực giáp giới thủy triều ( nơi đất liền gặp biển ) sẽ cố định và thắt chặt chúng vào đá vì vậy chúng không bị rửa trôi bởi thủy triều. Đại dương cũng là nơi sinh sống của nhiều loài và hoàn toàn có thể phân loại thành vài đới ( vùng, tầng ) như vùng biển khơi, vùng đáy, vùng chiếu sáng, vùng thiếu sáng v.v. [ 15 ]Về mặt địa chất, đại dương là nơi mà lớp vỏ đại dương được nước bao trùm. Lớp vỏ đại dương dày trung bình khoảng chừng 4,5 km, gồm có một lớp trầm tích mỏng dính bao trùm trên lớp bazan núi lửa mỏng dính đã đông cứng. Lớp bazan này bao trùm lớp peridotit thuộc mặt ngoài của lớp phủ Trái Đất tại những nơi không có lục địa nào. Xét theo quan điểm này thì thời nay có 3 ” đại dương ” : Đại dương thế giới, biển Caspi và biển Đen, trong đó 2 ” đại dương ” sau được hình thành do va chạm của mảng Cimmeria với Laurasia. Địa Trung Hải hoàn toàn có thể coi là một ” đại dương ” gần như riêng không liên quan gì đến nhau, nối thông với Đại dương thế giới qua eo biển Gibraltar và trên trong thực tiễn đã vài lần trong vài triệu năm trước hoạt động của châu Phi đã đóng kín eo biển này trọn vẹn. Biển Đen thông với Địa Trung Hải qua Bosporus, nhưng là do tác động ảnh hưởng của một kênh tự nhiên cắt qua lớp đá lục địa vào khoảng chừng 7.000 năm trước, chứ không phải một mảng của đáy biển như eo biển Gibraltar .

Tính chất vật lý[sửa|sửa mã nguồn]

Diện tích của Đại dương thế giới là khoảng chừng 361 triệu km² ( 139 triệu dặm vuông ) [ 19 ], dung tích của nó khoảng chừng 1,3 tỷ kilômét khối ( 310 triệu dặm khối ) [ 20 ], và độ sâu trung bình khoảng chừng 3.790 mét ( 12.430 ft ). Gần một nửa nước của đại dương thế giới nằm sâu dưới 3.000 m ( 9.800 ft ). [ 12 ] Sự lan rộng ra khổng lồ của đại dương sâu ( những gì dưới độ sâu 200 m ) bao trùm khoảng chừng 66 % mặt phẳng Trái Đất. [ 21 ] Nó không gồm có những biển không nối với Đại dương thế giới, ví dụ điển hình như biển Caspi .Tổng khối lượng của thủy quyển khoảng chừng 1,4 × 1021 kilôgam, chiếm khoảng chừng 0,023 % khối lượng Trái Đất. Dưới 2 % là nước ngọt ; phần còn lại là nước mặn, đa phần trong những đại dương .Một sai lầm đáng tiếc thông dụng cho rằng nước biển có màu xanh lam đa phần là do khung trời có màu xanh lam. Trên trong thực tiễn, nước có màu xanh lam rất nhạt chỉ khi được nhìn thấy với một thể tích lớn. Trong khi sự phản chiếu khung trời có góp phần vào bộc lộ màu xanh lam của mặt phẳng đại dương, nhưng nó không phải là nguyên do chính [ 22 ] Nguyên nhân đa phần là sự hấp thụ của những hạt nhân những phân tử nước so với những photon màu đỏ từ ánh sáng chiếu tới, ví dụ đã biết duy nhất về sắc tố trong tự nhiên tạo ra từ động lực học xê dịch chứ không phải động lực học điện tử. [ 23 ]Nhiều thủy thủ và những nhà hàng hải chuyên nghiệp thông tin rằng đại dương thường bức xạ ánh sáng nhìn thấy hay phát quang, hoàn toàn có thể trải dài hàng dặm vào đêm hôm. Năm 2005, những nhà khoa học đã thông tin điều này lần tiên phong, chứng cứ bằng hình ảnh cũng đã thu được so với sự phát sáng này [ 24 ]. Nó hoàn toàn có thể là do phát quang sinh học. [ 25 ] [ 26 ] [ 27 ]
Bản đồ những đặc trưng chính dưới đáy biển. ( 1995, NOAAĐi lại trên mặt phẳng đại dương bằng tàu thuyền đã diễn ra từ thời tiền sử, nhưng mãi đến thời nay, việc mày mò và chuyển dời bên dưới đại dương mới hoàn toàn có thể triển khai được nhờ sự tăng trưởng của khoa học và công nghệ tiên tiến .Điểm sâu nhất trong đại dương nằm ở phía nam rãnh Mariana thuộc Thái Bình Dương, gần quần đảo Bắc Mariana. Nó có độ sâu tối đa là 10.923 m ( 35.838 ft ) [ 28 ]. Nó được khảo sát cụ thể lần tiên phong năm 1951 bởi tàu ” Challenger II ” của thủy quân Anh và điểm sâu nhất này được đặt tên theo tên tàu này là ” Challenger Deep “. Năm 1960, tàu thăm dò biển sâu Trieste đã xuống thành công xuất sắc tới đáy của rãnh, được tinh chỉnh và điều khiển bởi một thủy thủ đoàn gồm 2 người .Phần lớn đáy những đại dương vẫn chưa được thám hiểm và lập bản đồ. Hình ảnh toàn thế giới của nhiều đặc trưng ngầm lớn hơn 10 km ( 6 dặm ) được tạo ra năm 1995 dựa trên những méo mó mê hoặc của mặt phẳng biển cận kề .
Các bộ phận chính của đại dươngĐại dương được chia ra thành nhiều khu vực hay tầng, phụ thuộc vào vào những điều kiện kèm theo vật lý và sinh học của những khu vực này. Vùng biển khơi gồm có mọi khu vực chứa nước của biển cả ( không gồm có phần đáy biển ) và nó hoàn toàn có thể phân loại tiếp thành những khu vực con theo độ sâu và độ chiếu sáng. Vùng chiếu sáng bao trùm đại dương từ mặt phẳng tới độ sâu 200 m. Đây là khu vực trong đó sự quang hợp diễn ra phổ cập nhất và cho nên vì thế chứa sự đa dạng sinh học lớn nhất trong lòng đại dương. Do thực vật chỉ hoàn toàn có thể sống sót với quy trình quang hợp nên bất kể sự sống nào tìm thấy dưới độ sâu này hoặc phải dựa trên những vật chất trôi nổi chìm xuống từ phía trên ( xem tuyết biển ) hoặc tìm những nguồn nòng cốt khác ; điều này thường Open dưới dạng miệng phun thủy nhiệt trong khu vực gọi là vùng thiếu sáng ( tổng thể những độ sâu nằm dưới mức 200 m ). Phần biển khơi của vùng chiếu sáng được gọi là vùng biển khơi mặt ( epipelagic ). Phần biển khơi của vùng thiếu sáng hoàn toàn có thể chia tiếp thành những vùng tiếp nối đuôi nhau nhau theo chiều thẳng đứng. Vùng biển khơi trung ( mesopelagic ) là tầng trên cùng, với ranh giới thấp nhất tại lớp dị nhiệt là 12 °C, trong đó tại khu vực nhiệt đới gió mùa nói chung nó nằm ở độ sâu giữa 700 với 1.000 m. Dưới tầng này là vùng biển khơi sâu ( bathypelagic ) nằm giữa 10 °C và 4 °C, hay độ sâu giữa khoảng chừng 700 – 1.000 m với 2000 – 4.000 m. Nằm dọc theo phần trên của vùng bình nguyên sâu thẳm là vùng biển khơi sâu thẳm ( abyssalpelagic ) với ranh giới dưới của nó nằm ở độ sâu khoảng chừng 6.000 m. Vùng sau cuối nằm tại những rãnh đại dương và được gọi chung là vùng biển khơi tăm tối ( hadalpelagic ). Nó nằm giữa độ sâu từ 6.000 m tới 10.000 m và là vùng sâu nhất của đại dương .

Cùng với các vùng biển khơi thiếu sáng còn có các vùng đáy thiếu sáng, chúng tương ứng với ba vùng biển khơi sâu nhất. Vùng đáy sâu che phủ sườn dốc lục địa và kéo dài xuống độ sâu khoảng 4.000 m. Vùng đáy sâu thẳm che phủ các bình nguyên sâu thẳm ở độ sâu 4.000 – 6.000 m. Cuối cùng là vùng đáy tăm tối tương ứng với vùng biển khơi tăm tối, tìm thấy ở các rãnh đại dương.
Vùng biển khơi cũng có thể chia ra thành hai vùng con, là vùng ven bờ (neritic) và vùng đại dương. Vùng neritic bao gồm khối nước nằm ngay trên các thềm lục địa, trong khi vùng đại dương bao gồm toàn bộ vùng nước biển cả còn lại.

trái lại, vùng duyên hải bao trùm khu vực nằm giữa những mức thủy triều cao và thấp nhất, nó là khu vực chuyển tiếp giữa những điều kiện kèm theo đại dương và đất liền. Nó cũng hoàn toàn có thể gọi là vùng liên thủy triều do nó là khu vực trong đó mức thủy triều có ảnh hưởng tác động mạnh tới những điều kiện kèm theo của khu vực .

Ảnh hưởng khí hậu[sửa|sửa mã nguồn]

Một trong những dạng thời tiết gây ấn tượng nhất diễn ra trên những đại dương là những xoáy thuận nhiệt đới gió mùa, gồm có bão và áp thấp nhiệt đới gió mùa. Các hải lưu có tác động ảnh hưởng lớn tới khí hậu Trái Đất bằng cách chuyển dời những luồng không khí nóng hay lạnh cũng như giáng thủy tới những vùng ven biển, nơi chúng hoàn toàn có thể được đưa vào đất liền nhờ gió. Hải lưu vòng Nam Cực xoay quanh lục địa này, có tác động ảnh hưởng tới khí hậu khu vực và nối tiếp những hải lưu trong những đại dương khác .

Sinh thái học[sửa|sửa mã nguồn]

Các dạng sự sống trong lòng đại dương gồm có ( trong số những dạng khác ) :
Các đại dương là thiết yếu trong vận tải đường bộ : phần nhiều sản phẩm & hàng hóa trên thế giới được luân chuyển bằng tàu biển giữa những hải cảng trên thế giới. Các kênh vận tải đường bộ quan trọng có đường thủy Saint Lawrence, kênh đào Panama, kênh đào Suez .Các đại dương cũng là nguồn quan trọng phân phối những mẫu sản phẩm có giá trị trong ngư nghiệp. Trong số này có tôm, cua, cá. [ 4 ]

Đại dương cổ[sửa|sửa mã nguồn]

Hình thành đại dươngTrôi dạt lục địa đã tái định hình thể cho những đại dương của Trái Đất, phối hợp và chia cắt những đại dương cổ để tạo ra những đại dương như lúc bấy giờ. Các đại dương cổ có :

Đại dương ngoài Trái Đất[sửa|sửa mã nguồn]

Xem thêm Nước lỏng ngoài Trái Đất

Trái Đất là hành tinh duy nhất đã biết có nước lỏng trên mặt phẳng và có lẽ rằng cũng là duy nhất trong hệ Mặt Trời. Tuy nhiên, nước lỏng được cho là sống sót dưới mặt phẳng của những vệ tinh Galileo Europa và ít chắc như đinh hơn là Callisto cùng Ganymede. [ 29 ] Các mạch nước phun cũng đã được tìm thấy trên Enceladus, mặc dầu chúng hoàn toàn có thể không yên cầu phải có những khối nước lỏng. Các vệ tinh bị ngừng hoạt động khác hoàn toàn có thể đã từng có những đại dương bên trong mà lúc bấy giờ đã bị ngừng hoạt động, ví dụ điển hình như Triton. [ 30 ] [ 31 ] Các hành tinh như Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương hoàn toàn có thể cũng chiếm hữu những đại dương lớn chứa nước lỏng phía dưới bầu khí quyển dày của chúng, mặc dầu cấu trúc nội tại của chúng lúc bấy giờ vẫn chưa được hiểu rõ .Hiện tại còn nhiều tranh cãi về việc Sao Hỏa đã từng có hay không có đại dương chứa nước tại bắc bán cầu của nó và về điều gì đã xảy ra so với những đại dương này nếu như chúng đã từng sống sót ; những tìm kiếm gần đây của phi vụ Mars Exploration Rover chỉ ra rằng nó có một số lượng nước sống sót trong thời hạn dài ở tối thiểu một vị trí nhưng khoanh vùng phạm vi của nó lại chưa rõ .Các nhà thiên văn học tin rằng Sao Kim từng có nước lỏng và có lẽ rằng có cả những đại dương trong lịch sử dân tộc rất sớm của nó. Nếu chúng từng sống sót, mọi dấu vết của chúng có vẻ như đã bị làm tan biến trong quy trình tái tạo mặt phẳng của Sao Kim .Các hydrocarbon lỏng được cho là sống sót trên mặt phẳng Titan, mặc dầu chúng có lẽ rằng đúng mực hơn nên miêu tả như thể những ” hồ ” thay vì những ” đại dương “. Phi vụ tàu vũ trụ Cassini-Huygens khởi đầu đã phát hiện ra chỉ những cái có vẻ như là những đáy hồ và những lòng sông khô kiệt, gợi ý rằng Titan đã đánh mất những chất lỏng mặt phẳng mà nó hoàn toàn có thể đã từng có. Chuyến bay gần đây sát Titan của Cassini đã chụp lại những bức ảnh radar gợi ý can đảm và mạnh mẽ rằng những hồ hydrocarbon gần vùng cực của Titan, nơi nó lạnh hơn. Titan cũng được cho là có đại dương nước dưới mặt đất do sự phối trộn của băng và những hydrocarbon tạo ra lớp vỏ ngoài cùng của nó .Ceres bộc lộ sự phân dị thành lõi đá và lớp phủ băng và hoàn toàn có thể sống sót một đại dương ước lỏng bên dưới mặt phẳng của nó. [ 32 ] [ 33 ] Sao Diêm Vương cũng hoàn toàn có thể chứa lớp đại dương dưới mặt phẳng, và do đó có năng lực hình thành sự sống. [ 34 ] [ 35 ]Ngoài hệ Mặt Trời, Gliese 581 c là hành tinh nằm ở khoảng cách hài hòa và hợp lý từ mặt trời của nó ( sao lùn đỏ Gliese 581 ) để nước lỏng hoàn toàn có thể sống sót trên mặt phẳng hành tinh này. Do nó không đi ngang qua mặt trời của nó nên không có cách nào để biết là trên đó có nước hay không. HD 209458 b hoàn toàn có thể có hơi nước trong khí quyển của nó — điều này lúc bấy giờ còn gây tranh cãi lớn. Gliese 436 b được tin yêu là có ” băng nóng “. Không có hành tinh nào trong số hai hành tinh này đủ lạnh để nước lỏng hoàn toàn có thể sống sót — nhưng nếu những phân tử nước sống sót tại đó thì chúng rất hoàn toàn có thể cũng được tìm thấy trê những hành tinh ở nhiệt độ tương thích. [ 36 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ