Văn hoá ẩm thực truyền thống của Việt Nam và Hàn Quốc – Những nét đặc trưng tương đồng và khác biệt

Tóm tắt: Việt Nam và Hàn Quốc là những quốc gia đi lên từ nền kinh tế nông nghiệp lúa nước, có chiều dài lịch sử kiểu nhà nước phong kiến lâu đời nên chịu ảnh hưởng sâu sắc các tư tưởng của thời kì này, đặc biệt là Nho giáo. Những yếu tố đó khiến cho nền văn hóa nói chung và văn hóa ẩm thực truyền thống của hai quốc gia này có rất nhiều điểm tương đồng và khác biệt. Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả chỉ giới thiệu và phân tích sự đặc trưng tương đồng khác biệt cơ bản trong văn hóa ẩm thực truyền thống của người Việt Nam và Hàn Quốc về: nguyên liệu ẩm thực, cách chế biến và cách thưởng thức các ẩm thực.

Ảnh minh hoạ Internet

Từ khóa : Văn hóa, ẩm thực, tương đương và độc lạ, Nước Ta, Nước Hàn .
Abstract : Vietnam and South Korea are up from the rice farming economy, long history of the long feudal state, deeply influenced by the ideas of this period. Especially Confucianism. Thes e factors make the culture in general and the traditional culinary culture of these two countries have many similarities and differences. Within the framework of this article, the author presents and analyzes the similarities and differences in the traditional culinary culture of Vietnamese and Korean people : food ingredients, Enjoy the cuisine. Keywords : Culture, Cuisine, Similarities and Differences, Vietnam, Korea .

Khi nghiên cứu về văn hóa của các quốc gia, văn hóa ẩm thực luôn là một chủ đề hấp dẫn và được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Bởi nhu cầu ăn uống (ẩm thực) là một trong những nhu cầu rất cơ bản để đảm bảo sự tồn tại của con người [1]. Các nhu cầu này gắn chặt với với quá trình hình thành, phát triển và thể hiện rất rõ bản sắc của văn hóa mỗi dân tộc. Việt Nam và Hàn Quốc là những quốc gia đi lên từ nền kinh tế nông nghiệp lúa nước, có chiều dài lịch sử kiểu nhà nước phong kiến lâu đời nên chịu ảnh hưởng sâu sắc các tư tưởng của thời kì này, đặc biệt là Nho giáo. Những yếu tố đó khiến cho nền văn hóa nói chung và văn hóa ẩm thực truyền thống của hai quốc gia này có rất nhiều điểm tương đồng và khác biệt. Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả chỉ giới thiệu và phân tích sự đặc trưng tương đồng khác biệt cơ bản trong văn hóa ẩm thực truyền thống của người Việt Nam và Hàn Quốc về: nguyên liệu ẩm thực, cách chế biến và cách thưởng thức các ẩm thực.

1. Đặc trưng tương đồng và khác biệt về nguyên liệu ẩm thực của Việt Nam và Hàn Quốc

Thứ nhất, sự tương đương về việc sử dụng những loại sản phẩm của nông nghiệp lúa nước làm lương thực chính
Người Việt – Hàn đều cho rằng cơm ( gạo ) là đại diện thay mặt quan trọng, tiêu biểu vượt trội nhất cho lương thực, thực phẩm không riêng gì so với người sống mà còn là lương thực chính dâng cúng người đã khuất, tổ tiên và thần linh. Người Hàn ý niệm “ một hột cơm đuổi được mười con quỷ ”, người Việt cũng có ý niệm “ người sống vì gạo, cá bạo vì nước ”. Bên cạnh đó ngoài gạo thì những loại đậu ( xanh, đỏ, đen, trằng, tương, vừng, lạc … ), khoai ( lang. tây, sọ ), sắn … cũng là những loại lương thực cơ bản trong thành phần lương thực của hai vương quốc .
Thứ hai, sự tương đương về việc sử dụng những thực phẩm nói chung
Đối với những thực phẩm nói chung, từ những loại rau xanh ( rau cải, rau bắp cải, cải thảo, rau diếp … ), những loại bầu, bí, mướp, dưa leo …, những loại gia vị như hành, tỏi, ớt, gừng, chanh …, những loại thịt gia cầm như thịt lợn, bò, gà, vịt, ngỗng …, những loại thủy hải sản nước ngọt và món ăn hải sản như tô, cua, cá, mực, ốc … đều là những thực phẩm quen thuộc Open tiếp tục trong những bữa cơm hàng ngày hoặc trong những mâm cỗ nhân ngày lễ, tết của dân cư hai vương quốc .
Thứ ba, sự tương đương về đồ uống
Cả hai vương quốc Việt – Hàn đều có nét tương đương khi sử dụng đồ uống truyền thống cuội nguồn là Rượu và Trà .
Rượu của người Nước Hàn và Nước Ta đều được chế biến từ gạo, trái cây và những loại củ quả. Việt Nam nổi tiếng và phổ cập với loại rượu được chưng cất từ gạo nếp. Các tên thương hiệu rượu nếp nổi tiếng của Nước Ta như rượu làng Vân, rượu nàng Hương ở Bắc bộ, rượu Bàu Đá ở Trung bộ ; rượu đế Gò đen ở Nam Bộ. Còn ở Nước Hàn loại rượu nổi tiếng nhất và gắn bó với người Nước Hàn từ rất truyền kiếp và đến nay là rượu Soju .
Ngoài đồ uống có cồn là rượu, Nước Hàn và Nước Ta còn tương đương trong văn hóa truyền thống uống trà ( một loại đồ uống bỏ thêm lá vào nước ). Cả hai vương quốc đều yêu thích và sử dụng thông dụng Trà xanh. Văn hóa uống trà xanh ở Nước Hàn tăng trưởng được nâng tầm và đạt đến đỉnh điểm của văn hóa truyền thống uống trà là trà đạo [ 12 ]
Thứ tư, sự độc lạ trong nguyên vật liệu lương thực, thực phẩm của văn hóa truyền thống Nước Ta và Nước Hàn
Mặc dù Nước Hàn cũng có một số ít loại trái cây nhiệt đới gió mùa như dưa hấu, quýt … nhưng những loại trái cây đặc trưng cho khí hậu nhiệt đới gió mùa ở Nước Ta như xoài, mít, chôm chôm, nhãn, vải, chuối, dừa … thì luôn là những mẫu sản phẩm ngoại nhập của Nước Hàn do không thích hợp với khí hậu và thổ nhưỡng của vương quốc này .
Do đặc trưng địa lý Nước Ta có đường bờ biển chạy dài dọc quốc gia cùng với mạng lưới hệ thống sông ngòi chằng chịt, tỷ lệ ao hồ kênh rạch sum sê nên thực phẩm thủy hải sản từ nguồn nước ngọt đa dạng chủng loại hơn Nước Hàn. Tuy nhiên, về tính biển của lương thực, thực phẩm của Nước Ta lại không nổi bật và phổ cập bằng Nước Hàn. Bởi Nước Hàn biết sử dụng thực phẩm rong biển, tảo biển làm những món ăn truyền thống lịch sử như canh rong biển, cơm cuộn rong biển … tạo nên nét độc lạ cho ẩm thực của vương quốc này .
Lương thực và thực phẩm chưa phải là toàn bộ của văn hóa truyền thống ẩm thực nhưng chúng đóng vai trò quan trọng cho việc tạo nền tảng của sự tương đương hoặc độc lạ của ẩm thực, bởi chúng là nguồn vật tư cơ bản nhất cho những bữa ăn, mâm cỗ. Qua nghiên cứu và phân tích trên cho thấy Việt – Hàn là hai vương quốc có những điểm rất độc lạ nhau về khí hậu, địa hình nhưng dựa trên nền tảng về kinh tế tài chính lúa nước, trồng rau củ quả và những sản vật tự nhiên mà văn hóaẩm thực của hai quốc gia có sự tương đương khá lớn về nguyên vật liệu lương thực và thực phẩm ( với đặc trưng lương thực thực phẩm của văn hóa truyền thống nông nghiệp trồng củ, quả, trồng lúa nước, chăn nuôi và đánh bắt cá thủy, món ăn hải sản ) .

2. Đặc trưng tương đồng và khác biệt trong chế biến ẩm thực của văn hóa Hàn Quốc – Việt Nam

* Sự tương đương độc lạ về đặc trưng trộn lẫn tinh xảo trong chế biến ẩm thực Việt – Hàn
Sự tương đương về đặc trưng trộn lẫn tinh xảo trong chế biến ẩm thực Việt – Hàn xuất phát từ việc hai vương quốc đều có những tiêu chuẩn tương đương khi nhìn nhận chất lượng những món ăn. Các tiêu chuẩn đó là : tính đa vị, đa sắc, đa hương và sự cân đối âm khí và dương khí trong những món ăn làm thỏa mãn nhu cầu những giác quan của con người .
Tính đa vị nhu yếu những món ăn phải được làm từ những nguyên vật liệu tự nhiên đa vị gây kích thích vị giác, đó là : vị chua từ chanh, giấm gạo, me ( Nước Ta còn có sấu, nhót, quéo, quả dọc, mẻ ) ; vị cay từ ớt ( tươi và khô ), tiêu ; vị mặn từ muối biển, tương, nước tương ( Nước Ta còn có cả mắm ) ; vị ngọt từ đường mía, mật ong, mạch nha ; vị béo từ mỡ động vật hoang dã ( lợn, bò .. ), gia cầm ( gà vịt … ), Nước Ta còn có dầu dừa, dầu hạt điều, dầu gấc, Nước Hàn có dầu quả thông. Tính đa sắc nhu yếu nguyên vật liệu thực phẩm tạo nên những món ăn phải có sắc tố tự nhiên như xanh, đỏ, tím vàng, đen, trắng … để tạo nên những món ăn đa sắc màu gây kích thích thị giác nhưng vẫn bảo vệ bảo đảm an toàn cho món ăn, như màu vàng từ nghệ, màu xanh của những loại lá thơm, rong biển, màu đỏ của gấc … và sắc tố tự nhiên của những loại rau, củ, quả .
Với sự phát minh sáng tạo, tinh xảo trong chế biến ẩm thực hai vương quốc đã tạo được rất nhiều những món ăn đa sắc vô cùng mê hoặc, thích mắt và ngon miệng. Tính đa hương là nhu yếu, yên cầu về những gia vị, hương liệu tự nhiên mà cả ở Nước Hàn và Nước Ta đều trồng và sử dụng thông dụng khi chế biến món ăn, như : hành lá hành củ, tỏi, gừng, xả, quế, tiêu … Bên cạnh đó, mùi hương của những loại hoa cũng được cả hai nước sử dụng, tích hợp để tạo nên những đồ uống, món ăn đầy mùi vị thơm ngon kích thích thính giác như, hoa sen, hoa cúc, hoa nhài, hoa ngâu, hoa hồng … Cuối cùng là sự cân đối âm khí và dương khí trong chế biến ẩm thực. Có thể nói, đây là một nhu yếu cao yên cầu sự đa dạng và phong phú về kinh nghiệm tay nghề chế biến lương thực, thực phẩm và sự nhận thức thâm thúy mang tính triết lý trong việc vận dụng quy luật âm khí và dương khí – ngũ hành của ẩm thực Việt – Hàn. Cân bằng âm khí và dương khí tạo ra sự ngon và lành cho món ăn : ngon vì độ chuẩn và sự tinh xảo trong phối hợp, trộn lẫn những nguyên vật liệu, gia vị của món ăn làm thỏa mãn nhu cầu những giác quan như vị giác ( lưỡi nếm ), thính giác ( mũi ngửi ), thị giác ( mắt nhìn ) và mục tiêu tốt cho sức khỏe thể chất ; lành vì món ăn đó tốt cho sức khỏe thể chất, dưỡng sinh của con người. Cân bằng âm khí và dương khí được biểu lộ bằng nhiều cách, như : phối hợp những gia vị, thực phẩm, sắc tố trong món ăn, phối hợp những món ăn trong bữa ăn hài hòa cân bằng giữa âm ( tính hàn ) và dương ( tính nóng ) và còn phối hợp thức ăn với thời tiết ( ăn theo mùa – mùa nào thức ấy ) : mùa nóng thì ăn đồ mát, mùa lạnh thì ăn đồ ấm có tính nóng. Sự tương đương này biểu lộ rõ nét ở hầu hết những món ăn đặc sản nổi tiếng của ẩm thực Việt – Hàn đều là những món ăn trộn lẫn .
Việc trộn lẫn, chế biến từ lương thực chính là gạo ( nếp, tẻ ), những loại đậu, khoai vô cùng đa dạng chủng loại và chịu sự ảnh hưởng tác động của đặc trưng vùng miền, đối tượng người tiêu dùng chiêm ngưỡng và thưởng thức, khoảng trống ship hàng món ăn hay thời tiết đã tạo ra rất nhiều những loại sản phẩm trộn lẫn ngon miệng như xôi, bánh, chè, cháo …
Bên cạnh đó những món ăn chế biến từ rau, củ quả cũng tạo nên những món trộn phong phú như rau trộn, gỏi, nộm … mê hoặc hơn khi được phối hợp nhiều gia vị, sắc tố và những loại thực phẩm khác như cá, tôm, cua, thịt, thậm chí còn cả những hoa quả. Chính vì thế ẩm thực Việt – Hàn trở nên đa dạng chủng loại, rực rỡ hơn nhờ những món nem, gỏi cuốn, phở, bún những loại nôm, cơm hến … ( của Nước Ta ), hay cơm trộn ( bibimbap ), cơm cuộn ( kimbap ), miến trộn ( chapche ), bánh gạo, bánh đậu … ( của Nước Hàn ) không phải nhờ sự đặc biệt quan trọng hay hiếm có của nguyên vật liệu mà là nhờ đỉnh điểm của thẩm mỹ và nghệ thuật trộn lẫn. Tuy nhiên, với người Việt chỉ trộn lẫn gạo nếp với ngũ cốc chứ không trộn lẫn gạo tẻ với ngũ cốc như người Hàn .
Đặc trưng trộn lẫn tinh xảo của ẩm thực Việt – Hàn còn được bộc lộ cả trong đồ uống và nước chấm. Nghệ thuật pha nước chấm của hai vương quốc này đã tạo nên sự khâm phục và quá bất ngờ cho nhiều hành khách và những nhà ẩm thực học. Chỉ với 1 số ít nguyên vật liệu cơ bản như nước mắm, chanh, ớt, tỏi, đường, giấm, muối, tiêu, gừng … nhưng với tỷ suất khác nhau, cách phối tích hợp khác nhau sẽ làm ra những nước chấm rất độc lạ về mùi vị và công dụng tạo nên hiệu ứng rất ngon và rực rỡ cho món ăn. Còn với đồ uống, ẩm thực Việt – Hàn đều phát minh sáng tạo bằng sự pha chế trộn lẫn với nhiều phương pháp đa dạng chủng loại để tạo nên những đồ uống mê hoặc và có lợi cho sức khỏe thể chất, đặc biệt quan trọng là trộn lẫn về rượu. Cả người Việt và người Hàn đều có văn hóa truyền thống ngâm những loại thuốc, thực vật vào rượu để tạo ra những loại rượu thơm ngon, có mùi vị, đặc tính và hiệu quả khác nhau giúp con người khỏe mạnh, chữa bệnh và làm đẹp, làm gia vị như rượu thuốc ( Nam – Bắc ), rượu tỏi, rượu táo mèo, rượu sim … ( ở Nước Ta ) ; rượu sâm, rượu lá tre, rượu trái thông, rượu hoa cúc … đặc biệt quan trọng là rượu sâm của Nước Hàn đã trở thành một tên thương hiệu rượu nổi tiếng quốc tế .
Tuy tương đương về đặc trưng trộn lẫn tinh xảo trong ẩm thực nhưng Nước Ta có lợi thế về sự phong phú của sản vật vạn vật thiên nhiên và văn hóa truyền thống tộc người ( Nước Ta có 54 dân tộc bản địa ). Chỉ riêng muối hoặc mắm với sự phối hợp trộn lẫn tinh xảo người Việt hoàn toàn có thể tạo nên bữa tiệc muối hoặc bữa tiệc mắm ăn kèm với những thực ăn thức uống khác nhau vô cùng ấn tượng và đặc biệt quan trọng. Còn những món ăn Hàn lại có vị cay là chủ yếu. Vị cay đặc trưng của kim chi là món ăn truyền thống lịch sử luôn xuất hiện trong những bữa ăn của người Hàn ; vị cay của tương cay là loại gia vị đặc sản nổi tiếng tạo nên mùi vị đặc trưng của món ăn Hàn. Vì vậy, nếu không ăn được cay thì khó hoàn toàn có thể chiêm ngưỡng và thưởng thức toàn vẹn vị ngon của ẩm thực Nước Hàn .
* Sự tương đương độc lạ về việc ưa thích sử dụng nguyên vật liệu thực vật khi chế biến món ăn ( ăn rau nhiều hơn thịt )
Lịch sử cho thấy Việt – Hàn là những vương quốc có nền nông nghiệp tăng trưởng cùng với đặc trưng khí hậu và vị trí địa lí nên ẩm thực của hai dân tộc bản địa này đều bộc lộ kinh nghiệm tay nghề và kiến thức và kỹ năng chế biến những món ăn từ thực vật rất đa dạng và phong phú, phong phú. Với người Việt, ngay từ thời cổ đại “ hái lượm tiêu biểu vượt trội hơn săn bắn ” [ 10 ] làm nền tảng cho sự tăng trưởng nông nghiệp sau này nên việc sử dụng thực vật làm món ăn chính trở thành thói quen và thấm sâu vào tư tưởng người Việt như : “ cây nhà lá vườn ”, “ cơm rau ”, “ rau cháo ” hay “ đói ăn rau, đau ăn thuốc ” [ 9 ] và công thức bữa ăn truyền thống cuội nguồn của người Việt gồm “ cơm, rau, cá ” ( nếu phải giản lược vì điều kiện kèm theo kinh tế tài chính thì sẽ giản lược cá chứ không phải rau ). Còn người Nước Hàn mặc dầu cội nguồn gắn với những tộc người săn bắn tiêu biểu vượt trội hơn nhưng cũng xuất phát là quốc gia dựa vào kinh tế tài chính nông nghiệp nên những bữa ăn của người Hàn luôn gắn liền với những loại rau, củ, đậu và rong biển .
Một điều tương đương rất mê hoặc là người Việt và người Hàn đều thương mến và giỏi trong việc chế biến những loại rau củ lên men. Nếu như Kim chi ( dưa muối ) là món ăn không hề vắng mặt trong hầu hết những bữa ăn của người Hàn và được ca tụng là “ đại xứ ” của ẩm thực Nước Hàn, thì dưa và cà cũng là món ăn lên men vô cùng thân mật, thông dụng với người Việt được sử dụng không riêng gì trong những bữa ăn hàng ngày mà còn trong cả thực đơn mỗi dịp lễ, tết. Vì thế người Việt mới có câu ca “ Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ. Cây nêu, tràng pháo, bánh trưng xanh ” [ 9 ] cho thấy tầm quan trọng của dưa hành trong bữa ăn của người Việt .
Bên cạnh đó, người Việt và người Hàn còn đều ưa thích chế biến và sử dụng tương làm một thứ nước chấm đặc trưng trong những bữa ăn. Người Hàn chế biến và sử dụng ba loại tương : tương nước, tương đặc và tương cay làm gia vị đặc trưng cho nhiều món ăn Nước Hàn. Vì thế người Hàn ý niệm “ Sẽ tốt hơn nếu nấu thật nhiều cơm trộn với đại mạch. Canh và rau diếp cùng tương cay ” [ 6 ]. Với người Việt, tương được chế biến đa phần từ đậu nành ( có khi thêm cả gạo nếp và bắp ). Tương cùng với dưa, cà là món ăn “ gia bản ” của người Việt. Nó tạo thành tình yêu gắn bó, sự nhung nhớ vị quê nhà với những người Việt xa xứ : “ Anh đi anh nhớ quên nhà. Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương ” [ 9. Tuy nhiên, bên cạnh món tương người Việt còn có loại nước chấm đặc biệt quan trọng tạo nên sự độc lạ với gia vị chấm của những vương quốc khác với kĩ thuật chế biến khá phức tạp là nước mắm .

Ngoài ưa thích sử dụng món ăn làm từ thực vật lên men, người Việt và người Hàn còn rất thích ăn sống các loại rau, củ, quả. Rau sống thường được người Việt ăn kèm với các món bún, phở, canh chua… còn người Hàn thì ăn kèm với tương cay. Hơn thế nữa, người Việt còn có văn hóa sử dụng các loại lá để bọc, gói, đựng thức ăn hoặc làm các loại bánh để tạo hương vị riêng cho món ăn và cảm giác ngon miệng hơn khi sử dụng hộp nhựa, kim loại hay nilon.

3. Đặc trưng tương đồng và khác biệt trong cách thức ăn uống của người Việt và người Hàn

Thứ nhất là việc sử dụng đũa, bát trong cách nhà hàng siêu thị của người Việt và người Hàn
Xuất phát từ sự tương đương về lương thực, thực phẩm và phong thái chế biến nên đũa là một dụng cụ được cả người Hàn và người Việt sử dụng thông dụng để lấy thức ăn, giải quyết và xử lý thức ăn trong bữa ăn và chế biến thức ăn. Tuy nhiên, đũa người Hàn sử dụng trong bữa ăn là đũa sắt kẽm kim loại ( thường là inox ), ngắn và nhỏ, đũa của người Việt thì thường làm bằng tre, gỗ và có nhiều loại : to, dài, trung bình ( loại đũa to còn được gọi là đũa cả hay dùng để xới cơm ; loại đũa dài thường dùng để xào nấu thức ăn, loại đũa trung bình dùng để gắp thức ăn và cơm trong bữa ăn ). Vì vai trò quan trọng của đôi đũa trong việc chế biến và dùng thức ăn mà hình tượng đôi đũa được người Việt dùng để truyền tải nhiều thông điệp xã hội trải qua ca dao, tục ngữ như, “ Vợ chồng như đũa có đôi ”, “ Vợ dại không hại bằng đũa vênh ”, “ Dám đâu đũa mốc lại chòi mâm son ” hoặc “ Muốn ăn gắp bỏ cho người. Gắp đi gắp lại lại rơi lòng mình ” [ 9 ] …
Cùng ăn cơm trong bát, nhưng do văn hóa truyền thống ứng xử xã hội khác nhau và cách ăn khác nhau nên cấu trúc và phân loại bát của người Hàn và người Việt khác nhau. Người Việt sử dụng bát ăn khá bình đẳng, không phân biệt bát theo giới tính hay lứa tuổi, nhất là với bát ăn cơm ( chỉ có một cỡ bát cho toàn bộ mọi người ), những loại bát của người Việt thương hình tròn trụ và được chia theo tính năng sử dụng, cơ bản có ba loại : bát to thường để dựng canh, bát trung để ăn cơm, bát nhỏ đựng nước chấm, gia vị. Khi ăn người Việt luôn bưng ( cầm ) bát lên vì vậy trôn bát được cấu trúc cao hơn để cầm cho đỡ nóng và họ sử dụng đũa là phương tiện đi lại chính trong bữa ăn ( ít dùng thìa ). Còn ở Nước Hàn, do chịu tác động ảnh hưởng của xã hội tôn ty và văn hóa truyền thống ứng xử trong nam khinh nữ thâm thúy nên bát ăn cơm của người Hàn theo văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn được chia làm hai loại : bát của đàn ông ( chubal ) là loại bát cao, miệng rộng hơn đáy, đáy hình tròn trụ và sâu ; bát của phụ nữ ( pari ) thấp hơn, đáy cũng hình tròn trụ nhưng dẹt, nhỏ và nông hơn so với chubal. Các bát này đều có nắp đậy và người ta dùng chính cái nắp ấy để đong gạo cho chính người ăn chiếc bát ấy. Vì thế phụ nữ khi nào cũng ăn ít hơn đàn ông. Khi ăn cơm, người Nước Hàn thường đặt bát xuống bàn và không nhấc bát nên khỏi bàn ăn trong bữa ăn, do vậy trôn bát thường dẹt và họ dùng thìa để xúc cơm còn đũa để gắp thức ăn .
Thứ hai là tính hội đồng trong cách nhà hàng siêu thị của người Việt và người Hàn
Trong cách ăn của hai dân tộc bản địa Việt – Hàn đều bộc lộ tính hội đồng rõ nét. Nhưng do chịu tác động ảnh hưởng bởi truyền thống lịch sử, phong tục mà tính hội đồng trong cách ăn của người Hàn và người Việt cũng có những nét độc lạ .
Người Hàn chỉ ăn chung những món ăn phụ như kim chi, món xào, rán … còn thìa, đũa và cơm canh được sắp riêng từng phần cho mỗi người ( đồ ai người ấy dùng, phần của ai người ấy ăn ). Thìa chung chỉ để dùng múc thức ăn chung vào bát riêng mà không được sử dụng thìa riêng để múc vào bát thức ăn chung .
Tập quán ăn chung, uống chung của người Việt Open từ thời cổ đại [ 8 ] và duy trì cho đến ngày này. Khác với người Hàn, người Việt ăn chung với nhau cả mâm cơm : nồi cơm chung được xới cho toàn bộ mọi người, tổng thể những thức ăn được múc ra đĩa hoặc bát đặt lên mâm ( bàn ) để ăn chung. Đặc biệt, bát chấm hay gia vị thưởng chỉ để một bát nhỏ ở giữa mâm để mọi người cùng chấm chung. Người Việt chỉ ăn riêng trong bát cơm của mình còn mọi thứ đều lấy từ bát, đĩa đựng thức ăn chung ; đồng thời người Việt dùng đũa riêng rồi dùng thìa hoặc muỗng chung để múc thức ăn vào bát riêng mà ít dùng thìa để xúc cơm trong bát riêng ( trừ những đứa trẻ chưa dùng được đũa ăn cơm ). Bên cạnh đó, người Việt còn có thói quen uống chung một ly rượu truyền tay nhau cho đến hết nhằm mục đích bày tỏ tình cảm link cộng động ( tập quán này vẫn phổ cập ở vùng đồng bằng Nam Bộ Nước Ta ) .
Thứ ba là những nghi lễ trên bàn ăn trong cách siêu thị nhà hàng của người Hàn và người Việt
Cả người Hàn và người Việt đều coi việc nhà hàng siêu thị là hoạt động giải trí quan trọng không chỉ với cá thể, mái ấm gia đình mà còn có vai trò to lớn trong hoạt động giải trí đối ngoại, thậm chí còn những bữa ăn, bữa cỗ bữa tiệc còn là thiên nhiên và môi trường, nghành nghề dịch vụ để giáo dục văn hóa truyền thống và truyền dạy kinh nghiệm tay nghề cũng như những phương pháp ứng xử cho con cháu và những thành viên khác trong mái ấm gia đình. Chính vì thế người Hàn và người Việt có nhiều ý niệm và quy tắc tương đương trong những bữa ăn. Ví dụ như, khi nhà hàng phải lễ phép, tôn trọng người trên, người lớn tuổi, ẩm thực ăn uống nhã nhặn và biết nhường nhịn … Những quy tắc này được chuyển hóa vào ca dao, tục ngữ của cả hai dân tộc bản địa mang ý nghĩa giáo dục rất lớn như : “ Ăn trông nồi, ngồi trông hướng ”, “ Ăn quả nhớ kẻ trồng cây ”, “ Lời chào cao hơn mâm cỗ ” hay “ Miếng ăn là miếng nhục ”, “ Đói cho sạch rách nát cho thơm ” [ 9 ] của người Việt và “ Uống nước lã cũng phải theo thứ tự ” của người Hàn .
Tuy nhiên, do chịu ảnh hưởng tác động nặng nề của văn hóa truyền thống tôn ty nên những nghi lễ trên bàn ăn là một yếu tố được người Hàn chăm sóc giáo dục con cháu từ thủa ấu thơ và suốt đời phải tuân thủ khắt khe. Các nghi lễ này phức tạp và khắc nghiệt ngay từ khâu bày bàn ăn, sắp xếp chỗ ngồi, quy tắc từ lúc khởi đầu nhà hàng siêu thị cho đến khi kết thúc .
Thứ nhất, bàn ăn của người Hàn phải được bày đúng quy cách. Cũng giống như người Việt, với bữa ăn thường thì, người Hàn bày cơm và tổng thể những thức ăn ra bàn để ăn cùng một lúc. Tuy nhiên, nếu người Việt xếp đặt bát đĩa trên bàn ăn khá tự do, miễn là gọn gang, vừa mắt mà không nhất thiết phải theo trật tự nào thì người Hàn lại lao lý khá ngặt nghèo yếu tố này. Cơm cho mỗi người được đựng trong một bát riêng luôn có nắp đậy và đặt bên trái người ăn ; canh cho mỗi người cũng đựng trong một bát riêng và đặt bên phải bát cơm ; thìa và đũa đặt bên phải bát cơm .
Với những bữa ăn có nhiều món phụ thì bàn ăn được gọi là ban sang. Người Hàn phân ra làm 5 loại ban sang khác nhau : Ban sang 3 món : ngoài cơm, canh, kim chi sẽ có thêm 3 món phụ là món rau chín, món rau sống và món nướng ; Ban sang 5 món : ngoài cơm, canh kim chi sẽ có thêm 5 món phụ gồm : rau chín, rau sống, món nướng, món kho, món chiên hoặc món khô hay món mắm ; Ban sang 7 món : là bàn ăn của những tầng lớp quí tộc. Ngoài cơm, canh, kim chi tương, món hầm, lẩu sẽ có thêm 7 món phụ gồm : rau chín, rau sống, món nướng, món kho, món chiên, món khô và món mắm ; Ban sang 9 món : cũng là bàn ăn của quý tộc. Ngoài những món ăn như ban sang 7 món còn có thêm cá sống, rau ướp nước tương, 3 loại tương và 3 loại lẩu ; Ban sang 12 món : thời xưa là bàn ăn của vua, hoàng hậu, hoàng gia phải đặt trên 3 bàn ăn và có người hầu Giao hàng. Xếp thức ăn theo nguyên tắc : bên phải là món nóng, bên trái là món mặn, món kho … Ngoài bàn ăn còn có bàn tiệc rượu thường Open trong những buổi tiếp khách, dạ tiệc gồm nhiều món ăn phụ như những loại bánh, kẹo, mứt, hoa quả và những loại rượu [ 4 ] .
Thứ hai, vị trí ngồi ăn phải được xếp đặt theo thứ bậc. Nếu là bữa ăn chỉ có những thành viên trong mái ấm gia đình thì người chủ mái ấm gia đình sẽ ngồi ở vị trí đầu bàn, những chỗ khác do mái ấm gia đình sắp xếp, còn trong bàn ăn có khách thì người có vị trí cao nhất hoặc người quan trọng nhất sẽ ngồi ở vị trí TT .
Thứ ba, quy tắc từ khi mở màn bữa ăn đến lúc kết thúc bữa ăn. Bữa ăn của người Hàn được khởi đầu khi người có vị trí cao nhất hoặc lớn tuổi nhất cầm đũa, khi đó những người khác cũng cầm theo. Trong khi ăn, mọi người phải ngồi ngay ngắn, không nhấc bát nên khỏi bàn, chỉ được gắp những đĩa thức ăn gần nhất không được với sang những đĩa thức ăn ở xa, nhai nhã nhặn, kín kẽ, không phát ra tiếng kêu, không cầm thìa đũa trước người lớn tuổi nhất, không mở miệng trò chuyện khi chưa nhai hết thức ăn trong miệng, không dùng thìa riêng để lấy thức ăn chung, không cùng một lúc dùng cả thìa lẫn đũa ( dùng cái này thì phải đặt cái kia xuống đúng vị trí ), không được ho hay hắt hơi vào hướng bàn ăn mà phải đi ra ngoài hoặc quay hướng khác, không cần ăn hết những món thức ăn chung nhưng phải ăn hết phần cơm riêng. Bữa ăn kết thúc khi người lớn tuổi nhất hay quan trọng nhất đứng lên, những người thấp hơn không được tự ý rời bàn ăn trước .
Thứ tư, quy tắc uống rượu trong bữa ăn. Người Hàn có những quy tắc khắt khe khi uống rượu trong bữa ăn. Người uống thường không tự rót vào ly của mình mà phải đợi người khác rót cho và cũng sẽ làm ngược lại như vậy. Khi người khác rót rượu cho mình thì mình phải nâng ly lên. Khi người rót rượu hoặc nhận rượu là người ít tuổi, người cấp dưới, hậu bối … thì một tay rót hay nhận rượu còn tay kia phải đỡ khuỷu tay rót hoặc nhận rượu để tỏ lòng kính trọng .
Thứ năm, quy tắc uống trà. Kể cả khi trà trở thành thức uống phổ cập trong xã hội thì người Hàn vẫn giữ những nghi lễ pha trà và uống trà. Các tách trà được đặt lên đĩa nhỏ mang mời khách bằng mâm. Khách nhận tách trà bằng tayphải sau đó mới đổi sang tay trái và uống 2,3 lần. Khi uống chú ý quan tâm đến mùi vị của trà [ 3 ]. Trà là thức uống quan trọng trong tiếp xúc cung đình của Nước Hàn. Vì thế người Hàn còn đặt ra nhiều quy tắc dâng trà, uống trà rồi nâng lên thành nét văn hóa truyền thống độc lạ là Trà đạo và thường được màn biểu diễn vào những dịp liên hoan .
Tóm lại, do chịu tác động ảnh hưởng sắc sắc của Nho giáo nên cả người Hàn và người Việt đều rất trọng lễ nghi nói chung và lễ nghi trong nhà hàng siêu thị, họ chăm sóc và giáo dục, gìn giữ những lễ nghi đó như một phần đặc trưng của ẩm thực dân tộc mình. Bên cạnh Nho giáo, Nước Hàn chịu tác động ảnh hưởng văn hóa truyền thống ứng xử tôn ty nên những quy tắc nghi lễ này khắt khe và đậm đặc hơn người Việt .

Tài liệu tham khảo

[ 1 ]. A.H. Maslow ( 1943 ), A theory of human motivation orginally publisheed in psychological review .
[ 2 ]. Lê Đình Chỉnh, Nguyễn Văn Ánh ( 1993 ), Nước Hàn – lịch sử vẻ vang và văn hóa truyền thống, NXB Chính trị Quốc gia TP. Hà Nội
[ 3 ]. Kang in Hee ( 1993 ), Các phong tục ẩm thực và đặc trưng, Tạp chí Koreanna, Vol. 7, No. 3
[ 4 ]. Kang Young Mi ( 2007 ), Văn hóa ẩm thực Nước Hàn, Khóa luận tốt nghiệp ngành Nước Ta học, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
[ 5 ]. Nguyễn Huy Khuyến ( 2010 ), Vài nét tương đương và dị biệt trong văn hóa truyền thống ẩm thực truyền thống cuội nguồn của người Việt và người Hàn, Tạp chí Nghiên cứu Đông Bắc Á, số 12 .
[ 6 ]. Đặng Văn Lung ( chủ biên ) ( 2002 ), Tiếp cận văn hóa truyền thống Nước Hàn, Nxb Văn hóa tin tức, Thành Phố Hà Nội
[ 7 ]. Trần Thị Thu Lương ( năm nay ), Đặc trưng văn hóa truyền thống Nước Ta Nước Hàn tương đương và độc lạ, Nxb Chính trị Quốc gia, Thành Phố Hà Nội
[ 8 ]. Nguyễn Nhã ( 2009 ), Bản sắc ẩm thực Nước Ta, Nxb Thông tấn

[9]. Vũ Ngọc Phan (2008), Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam, Nxb Văn học

[ 10 ]. Hà Văn Tấn ( 2003 ), Theo dấu những văn hoá cổ, Nxb Khoa học Xã hội, Thành Phố Hà Nội
[ 11 ]. Trần Quốc Vượng ( 1993 ), Cơ sở văn hóa truyền thống Nước Ta, Nxb Văn hóa, TP.HN
[ 12 ] .. Yun Seo Seok ( 1993 ), Lịch sử văn hóa truyền thống ẩm thực Nước Hàn, Tạp chí Koreanna, Vol. 7, No. 3 .

Source: https://thevesta.vn
Category: Ẩm Thực