Phương hướng địa lý – Wikipedia tiếng Việt

Bốn phương hướng địa lý chính là hướng Đông, hướng Tây, hướng Nam, hướng Bắc, thường được ký hiệu bằng chữ cái đầu tiên Đ, T, N, B hay N, E, S, W (north, east, south, west trong tiếng Anh).

Hướng Đông và Tây vuông góc ( 90 độ ) với hướng Nam và Bắc, trong đó từ hướng Bắc quay 90 độ theo chiều kim đồng hồ đeo tay sẽ tới hướng Đông, còn từ hướng Bắc quay ngược chiều kim đồng hồ đeo tay 90 độ sẽ tới hướng Tây. Trong địa lý, những điểm hướng này chính là những hướng chính của la bàn, những bản đồ ( nếu không có hướng dẫn thêm ) thường được màn biểu diễn sao cho hướng Bắc là hướng trên, hướng Nam là dưới, hướng Đông bên phải và hướng Tây bên trái .

Ngoài bốn hướng chính, trên la bàn còn phân ra bốn hướng trung gian, gồm các cặp hướng vuông góc, mỗi hướng nằm ở chính giữa các cặp hướng chính: hướng đông bắc (NE), tây bắc (NW), đông nam (SE), tây nam (SW). Đôi khi các hướng này còn được tiếp tục chia đôi thành tám hướng trung gian thứ cấp, trong hình bên là những hướng được vẽ ngắn nhất (ví dụ, bắc đông bắc (NNE), đông đông bắc (ENE), đông đông nam (ESE),…).

Xác định phương hướng địa lý[sửa|sửa mã nguồn]

Đường trắc địa[sửa|sửa mã nguồn]

Trên mặt cầu Trái Đất, những kinh tuyến ( tiếp nối hai cực Bắc-Nam ) là những đường tròn lớn ( đường tròn đi qua tâm Trái Đất ) và cũng là những đường trắc địa. Các vĩ tuyến trừ Xích đạo không phải là đường tròn lớn. Tức là, để đi dọc theo những đường này thì ta chỉ cần đi thẳng phía trước mà không cần bẻ lái để rẽ. Vậy khi đi dọc theo phương Bắc-Nam ( kinh độ không đổi ) thì chỉ cần đi thẳng, trong khi để giữ đường đi theo đúng phương Đông-Tây ( vĩ độ không đổi ) thì cần phải bẻ lái, ngoại trừ ở Xích đạo. Tuy nhiên, khi đi vòng quanh Trái Đất dọc theo vĩ tuyến càng gần Xích đạo thì phải bẻ lái càng ít, nên hoàn toàn có thể khó phân biệt .

La bàn từ[sửa|sửa mã nguồn]

Một la bàn đặt trên tấm bản đồTrái Đất có từ trường với những cực từ gần như thẳng hàng với trục quay của nó. La bàn từ là một thiết bị sử dụng từ trường này để xác lập phương hướng. Chúng được sử dụng phổ cập nhưng chỉ có độ đúng chuẩn tương đối. Đầu bắc của kim la bàn chỉ về cực bắc của Trái Đất là do cực từ nam của từ trường Trái Đất nằm khá gần với cực bắc thực sự. [ 1 ]
Vị trí của Mặt Trời trên khung trời hoàn toàn có thể được sử dụng để khuynh hướng nếu biết thời hạn trong ngày. Vào buổi sáng Mặt Trời mọc gần phía Đông ( chỉ mọc hướng chính Đông vào những ngày điểm phân ), còn buổi chiều tối nó lặn gần phía Tây, và cũng chỉ lặn ở đúng hướng Tây vào những ngày điểm phân. Lúc buổi trưa nó mọc lên vị trí cao nhất trong ngày ( vào lúc chính trưa Mặt Trời nằm trên đường kinh tuyến thiên thể ). Một người quan sát ở Bắc Bán cầu, ở phía Bắc của chí tuyến Bắc sẽ luôn thấy Mặt Trời trưa nằm ở phía nam, và ngược lại, người quan sát ở Nam Bán cầu, phía Nam của chí tuyến Nam sẽ luôn thấy Mặt Trời trưa nằm ở phía bắc. Tuy nhiên, với những vùng gần Xích đạo ( những vùng nhiệt đới gió mùa nằm trong khoảng chừng giữa hai chí tuyến ), thì điều này không phải là đúng quanh năm. Bởi vì, Mặt Trời hoàn toàn có thể ở ngay trên đỉnh đầu hoặc thậm chí còn là ở phía bắc vào buổi trưa mùa hè ở vùng nhiệt đới gió mùa Bắc Bán cầu, ví dụ điển hình ( xem hạ điểm mặt trời ). [ 2 ] Vì thế, ở những khu vực này phải quan sát sự hoạt động của Mặt Trời trong một khoảng chừng thời hạn, hay xác lập hướng bằng cách xem bóng của những vật trên mặt đất. Nếu bóng của một vật cắm thẳng đứng chuyển dời theo chiều kim đồng hồ đeo tay thì Mặt Trời sẽ ở phía nam lúc trưa, còn nếu ngược chiều kim đồng hồ đeo tay thì Mặt Trời sẽ ở phía bắc .Bởi độ nghiêng trục quay của Trái Đất, ở mọi nơi, sẽ có hai ngày mà Mặt Trời mọc ở hướng chính Đông và đó là hai ngày điểm phân. [ 3 ] [ 4 ] Mặt Trời mọc lệch về phía bắc hoặc nam hướng Đông chính ( và lặn về bắc hoặc năm hướng Tây chính ) vào những ngày còn lại trong năm. Đối với mọi khu vực, Mặt Trời mọc dần về phía bắc hướng Đông chính ( hoặc lặn về bắc hướng Tây chính ) từ ngày điểm phân tháng 3 tới điểm phân tháng 9, và mọc dần về phía nam hướng Đông chính ( lặn về hướng Tây chính ) từ ngày điểm phân tháng 9 tới điểm phân tháng 3 .

Sử dụng đồng hồ đeo tay đeo tay[sửa|sửa mã nguồn]

Cách xác lập những hướng nam và bắc sử dụng mặt trời và một đồng hồ đeo tay đeo tay analog 12 giờ, đặt theo giờ địa phương, trong ví dụ này là 10 : 10 sáng .

Có một cách truyền thống sử dụng đồng hồ đeo tay analog (có kim) để định hướng bắc và nam. Mặt Trời di chuyển trên bầu trời theo chu kỳ 24 tiếng đồng hồ trong khi kim giờ của một mặt đồng hồ 12 giờ quay một vòng trong 12 tiếng. Ở Bắc Bán cầu, nếu đặt đồng hồ sao cho kim giờ chỉ về hướng của Mặt Trời, thì tia phân giác của góc giữa kim giờ và hướng 12 giờ sẽ chỉ hướng nam. Ở Nam Bán cầu, ta cần hướng số 12 của đồng hồ về phía Mặt Trời thì điểm chính giữa cung giữa kim giờ và hướng 12 giờ sẽ chỉ hướng bắc. Nếu đồng hồ đã được chỉnh theo quy ước giờ mùa hè, ta cần sử dụng điểm 1 giờ thay vì 12 giờ. Sự sai lệch giữa giờ mặt trời địa phuơng và giờ múi, phương trình thời gian, và sự thay đổi không đều của góc phương vị Mặt Trời (các vùng nhiệt đới) ở những thời điểm khác nhau trong ngày giới hạn độ chính xác của phương pháp này.[5]

Đồng hồ mặt trời[sửa|sửa mã nguồn]

Một đồng hồ đeo tay mặt trời ( loại hoàn toàn có thể mang theo được ) hoàn toàn có thể được sử dụng để khuynh hướng một cách đúng mực hơn đồng hồ đeo tay đeo tay, và hoàn toàn có thể sử dụng ở bất kể vĩ độ nào. [ 5 ] [ 6 ] [ 7 ]

Quan sát thiên văn[sửa|sửa mã nguồn]

Trong thiên văn học có 1 số ít chiêu thức giúp xu thế vào đêm hôm. Tất cả mọi ngôi sao 5 cánh đều được trông thấy nằm trên một mặt cầu tưởng tượng gọi là thiên cầu. [ 8 ] [ 9 ] Bởi sự quay quanh trục của Trái Đất, thiên cầu được thấy quay quanh một trục đi qua những cực Bắc và cực Nam của Trái Đất. Trục này cắt thiên cầu ở những thiên cực Bắc và Nam, so với người quan sát, những cực này nằm trực tiếp phía trên những hướng Bắc và Nam tương ứng trên đường chân trời. [ 9 ]Ở cả hai bán cầu, người quan sát khung trời đêm hoàn toàn có thể thấy những ngôi sao 5 cánh thấy được chuyển dời theo những đường vòng tròn, do sự quay của Trái Đất. Có thể thấy điều này rõ nhất trong những đoạn video time-lapse, hoặc ảnh chụp phơi sáng dài ( bằng cách cho mở màn trập máy ảnh trong thời hạn dài vào ban đêm tối không trăng ) về khung trời đêm hôm. Bức ảnh cho thấy những cung tròn đồng tâm mà tâm chính là một trong hai thiên cực ( ở ngay trên hướng Bắc hoặc Nam của đường chân trời ). Một bức ảnh chụp trong vòng gần 8 tiếng đồng hồ đeo tay đã xuất bản cho thấy điều này .Thiên cực Bắc hiện tại ( nhưng không phải là vĩnh viễn ) nằm ở gần 1 độ so với ngôi sao 5 cánh sáng Polaris. Vị trí đúng mực của thiên cực biến hóa trong suốt hàng nghìn năm do sự tiến động điểm phân ( còn gọi là hiện tượng kỳ lạ tuế sai ). [ 10 ] Polaris còn được gọi là sao Bắc cực, hay đơn thuần là sao cực ( pole star ). Polaris chỉ hoàn toàn có thể được nhìn thấy trong điều kiện kèm theo thời tiết tốt và không có ô nhiễm ánh sáng vào đêm hôm so với những người ở Bắc Bán cầu. Có thể tìm Polaris nhờ nhóm sao Bắc Đẩu ( ” Big Dipper ” ). Nhóm sao dễ phân biệt này có hình cái muỗng, và lê dài đoạn thẳng nối hai ngôi sao 5 cánh cạnh ngoài của đáy ” muỗng ” ( đối lập với tay cầm ) khoảng chừng năm lần sẽ chỉ lên hướng của Polaris. [ 11 ] [ 12 ] Ngoài ra, còn hoàn toàn có thể tìm Polaris bằng chòm sao Tiên Hậu ( Cassiopeia ) nếu không thấy nhóm sao Bắc Đẩu : năm ngôi sao 5 cánh sáng chính của chòm sao này có hình chữ W, lê dài hai cạnh ngoài của chữ W đến khi chúng cắt nhau, thì điểm cắt đó chính là Polaris. [ 12 ]Trong khi những quan sát viên ở Bắc Bán cầu hoàn toàn có thể tìm Polaris để xác lập thiên cực Bắc và phương Bắc, ở Nam Bán cầu, sao Nam cực ( Sigma Octantis ) của chòm sao Nam Cực ( Octans ) lại khá mờ và khó hoàn toàn có thể đủ trông thấy để quan sát xu thế. Bởi nguyên do này, một cách được hay dùng hơn là sử dụng chòm sao Nam Thập Tự ( Crux ). Thiên cực nam nằm ở điểm cắt giữa ( a ) trục dài của hình thập tự ( tức là đường đi qua hai sao Alpha Crucis và Gamma Crucis ), và ( b ) đường trung trục phân loại đoạn thẳng nối giữa hai sao ” Pointers ” ( Alpha Centauri và Beta Centauri ). [ 13 ]Vào những đêm trăng khuyết ( không phải là trăng tròn hoặc trăng non ), hoàn toàn có thể khuynh hướng nhờ quan sát Mặt Trăng. Ở bất kể nơi nào trên Trái Đất, phần mặt phẳng được chiếu sáng của Mặt Trăng khuyết luôn hướng về phía Mặt Trời. Trăng khuyết đầu tháng có mặt phẳng sáng hướng về phía Mặt Trời vừa lặn ( phía Tây ), trong khi trăng khuyết cuối tháng có mặt phẳng sáng hướng về phía Mặt Trời sắp mọc ( phía Đông ). Do đó, đường phân loại sáng-tối của Mặt Trăng bán nguyệt giao động chỉ trục hướng Nam-Bắc. Bởi góc nhìn từ Trái Đất phụ thuộc vào vĩ độ, Mặt Trăng nhìn từ Nam Bán cầu sẽ trông lật ngược so với vĩ độ tương ứng ở Bắc Bán cầu. Một đường thẳng tưởng tượng nối hai đầu mút của trăng lưỡi liềm hoặc đường phân loại sáng-tối của trăng bán nguyệt lê dài sẽ xê dịch cắt đường chân trời ở hướng Nam so với Bắc Bán cầu, hoặc ở hướng Bắc so với Nam Bán cầu .

La bàn hồi chuyển[sửa|sửa mã nguồn]

Cuối thế kỷ 19, với sự phát triển các tàu chiến ngày càng được trang bị những khẩu súng ngắm lớn có thể gây ảnh hưởng đến la bàn từ, và cũng có thể để tránh phải đợi thời tiết tốt vào ban đêm để chỉnh cho đúng hướng bắc thực, la bàn hồi chuyển (gyrocompass) đã được phát triển cho sử dụng trong hàng hải. La bàn hồi chuyển hoạt động theo nguyên tắc tiến động của con quay hồi chuyển (gyroscope).[14] Bởi nó có thể tìm ra hướng bắc thực thay vì hướng bắc từ nên nó không bị nhiễu bởi từ trường nơi địa phương hoặc trên tàu.[14][15] Tuy nhiên, bất lợi chủ yếu của nó là nó phụ thuộc vào công nghệ chế tạo mà nhiều người thời đó có thể cho rằng là quá đắt đỏ để sử dụng cho các mục đích khác ngoài kinh doanh thương mại hoặc chiến dịch quân sự quy mô lớn. Nó cũng cần một nguồn điện liên tục cung cấp cho động cơ, và cần được giữ cố định trong một khoảng thời gian để có thể tự chỉnh thẳng hướng.[16][17]

Định hướng bằng vệ tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Gần cuối thế kỷ 20, sự xuất hiện của Hệ thống Định vị Toàn cầu (GPS) cung cấp một phương tiện định hướng hiện đại mà bất kỳ cá nhân có thể sử dụng để tìm hướng bắc thực một cách chính xác. Trong khi bộ thu GPS hoạt động tốt nhất trong điều kiện thời tiết quang mây, chúng có thể hoạt động cả ngày lẫn đêm, và trong mọi điều kiện thời tiết ngoại trừ những thời tiết xấu nhất. Các cơ quan chính phủ chịu trách nhiệm cho các vệ tinh định vị liên tục giám sát và điều chỉnh chúng để giữ hệ thống chỉ đúng hướng trên Trái Đất. Trái với la bàn hồi chuyển chỉ chỉnh xác nhất khi được đặt cố định, bộ thu GPS, nếu nó chỉ có một ăng ten, phải được di chuyển, thường với tốc độ 0.1 mph (0.2 km/h), để có thể thể hiện chính xác hướng chính.[cần dẫn nguồn] Trên tàu thuyền hoặc máy bay, bộ thu GPS thường được trang bị hai hoặc ăng ten nhiều hơn, được gắn rời nhau trên phương tiện. Kinh độ và vĩ độ chính xác của các ăng ten có thể được xác định, cho phép phương hướng được tính toán theo với cấu trúc của phương tiện.[18][19] Với những điều kiện này, GPS được coi là chính xác và tin cậy, cho nên nó đã trở thành cách nhanh nhất và tiện lợi nhất để có được vị trí và phương hướng địa lý chính xác có thể kiểm chứng.

Phương hướng và góc nhìn[sửa|sửa mã nguồn]

Các phương hướng thường được gán với những góc nhìn quay trên đường tròn đơn vị chức năng, đây là một bước quy đổi thiết yếu để sử dụng trong những giám sát xu thế ( suy ra từ lượng giác ) và để sử dụng trong lập trình những ứng dụng cho những bộ thu GPS. Bốn hướng chính tương ứng với những góc vị trí sau đây trên một la bàn :

• Bắc (hay north, N): 0° = 360°
• Đông (east, E): 90°
• Nam (south, S): 180°
• Tây (west, W): 270°

Hướng trung gian[sửa|sửa mã nguồn]

Các hướng trung gian [ 20 ] là bốn hướng la bàn được đặt chính giữa ( phân giác ) những cặp hướng chính

• Đông Bắc (northeast, NE), 45°, chính giữa hướng bắc và đông, đối diện với hướng tây nam, và vuông góc với đông nam.
• Đông Nam (southeast, SE), 135°, chính giữa hướng nam và đông, đối diện với tây bắc, và vuông góc với đông bắc.
• Tây Nam (southwest, SW), 225°, chính giữa hướng nam và tây, đối diện với đông bắc, và vuông góc với tây bắc.
• Tây Bắc (northwest, NW), 315°, chính giữa hướng bắc và tây, đối diện với đông nam, và vuông góc với tây nam.

Các hướng chính trong những nền văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ