Nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực Việt Nam | Khám phá ẩm thực #1 | Bánh khô mè Bà Liễu Mẹ

22/05/2019

Văn hóa ẩm thực là nét văn hóa tự nhiên hình thành trong đời sống. Đối với nhiều dân tộc bản địa, vương quốc, ẩm thực không chỉ là nét văn hóa về vật chất mà còn là văn hóa về niềm tin. Qua ẩm thực người ta hoàn toàn có thể hiểu được nét văn hóa biểu lộ phẩm giá con người, trình độ văn hóa của dân tộc bản địa với những đạo lý, phép tắc, phong tục trong cách nhà hàng …

Và mỗi khi nhắc đến quốc gia Việt Nam xinh đẹp thì ẩm thực luôn là một đề tài mê hoặc. Ẩm thực của người Việt không chỉ là những món ăn, công thức chế biến mà đây là một nét văn hóa tự nhiên hình thành trong đời sống. Chúng được biết đến với những nét đặc trưng như : tính hòa đồng, phong phú, ít mỡ ; đậm đà mùi vị với sự tích hợp thuần thục nhiều loại nguyên vật liệu và gia vị khác nhau nhằm mục đích giúp tăng mùi vị, sức mê hoặc trong từng món ăn .

Với một quốc gia có chiều dài lịch sử vẻ vang truyền kiếp và vị trí địa lý độc lạ, thì mỗi một vùng miền trên dải đất hình chữ S này lại có những món ăn đặc trưng, những món đặc sản nổi tiếng riêng không liên quan gì đến nhau không hề hòa lẫn .

Và trong số đầu tiên của Khám phá ẩm thực, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu ẩm thực Việt Nam là gì? Và những nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực Việt Nam.

Ẩm thực Việt Nam là gì ?

Ẩm thực Việt Nam là cách gọi của phương pháp chế biến món ăn, nguyên tắc trộn lẫn gia vị và những thói quen nhà hàng siêu thị nói chung của mọi người Việt trên quốc gia Việt Nam. Tuy có không ít có sự độc lạ giữa những vùng miền, dân tộc bản địa thì ẩm thực Việt Nam vẫn bao hàm ý nghĩa khái quát nhất để chỉ tổng thể những món ăn phổ cập trong hội đồng người Việt .

Đặc trưng của ẩm thực Việt

Việt Nam là một nước nông nghiệp thuộc về xứ nóng, vùng nhiệt đới gió mùa gió mùa. Ngoài ra, chủ quyền lãnh thổ Việt Nam được chia ra ba miền rõ ràng là Bắc, Trung, Nam, cùng với đó là 54 dân tộc bản địa bạn bè. Chính những đặc thù về địa lý, văn hóa, dân tộc bản địa, khí hậu đã pháp luật những đặc thù riêng của ẩm thực từng vùng – miền. Mỗi miền có một nét, khẩu vị đặc trưng. Điều đó góp thêm phần làm ẩm thực Việt Nam phong phú, phong phú. Đây là một văn hóa nhà hàng siêu thị sử dụng rất nhiều loại rau ( luộc, xào, làm dưa, ăn sống ) ; nhiều loại nước canh đặc biệt quan trọng là canh chua, trong khi đó số lượng những món ăn có dinh dưỡng từ động vật hoang dã thường ít hơn. Những loại thịt được dùng thông dụng nhất là thịt lợn, bò, gà, ngan, vịt, những loại tôm, cá, cua, ốc, hến, trai, sò, …

Những món ăn chế biến từ những loại thịt ít thông dụng hơn như thịt chó, thịt dê, thịt rùa, thịt rắn, thịt ba ba, … thường không phải là nguồn thịt chính, nhiều khi được coi là đặc sản nổi tiếng và chỉ được sử dụng trong một dịp liên hoan, tiệc nào đó với rượu uống kèm. Người Việt cũng có 1 số ít món ăn chay theo đạo Phật được chế biến từ những loại thực vật, không có nguồn thực phẩm từ động vật hoang dã. Tuy nhiên, trong hội đồng thì lại có rất ít người ăn chay trường, chỉ có những sư thầy trong những chùa hoặc người bị bệnh nặng buộc phải ăn kiêng .

>>> Tìm hiểu thêm về các loại đặc sản bánh kẹo Việt Nam qua bài viết “TOP 10 đặc sản bánh kẹo nổi tiếng Việt Nam” của chúng tôi.

Ẩm thực Việt Nam chú trọng ăn ngon tuy đôi khi không đặt tiềm năng số 1 là ăn bổ. Bởi vậy trong mạng lưới hệ thống ẩm thực người Việt ít có những món rất là cầu kỳ, hầm nhừ ninh kỹ như ẩm thực Nước Trung Hoa, cũng không thiên về bày biện có tính thẩm mỹ và nghệ thuật cao độ như ẩm thực Nhật Bản, mà thiên về phối trộn gia vị một cách tinh xảo để món ăn được ngon, hoặc sử dụng những nguyên vật liệu dai, giòn chiêm ngưỡng và thưởng thức rất mê hoặc dù không thực sự bổ béo ( ví dụ như những món măng, chân cánh gà, phủ tạng động vật hoang dã … ) .

Trong trong thực tiễn, nhiều người nhận thấy, một cách cảm tính, đặc trưng ẩm thực Việt Nam có sự độc lạ với những nền văn hóa ẩm thực khác trên quốc tế : món ăn Trung Quốc ăn bổ dưỡng, món ăn Việt ăn ngon miệng, món ăn Nhật nhìn thích mắt. Tuy nhiên, đặc thù này ngày càng phai nhòa trong thời hội nhập .

Theo ý kiến của Tiến sĩ sử học Hãn Nguyên Nguyễn Nhã, ẩm thực Việt Nam có 9 đặc trưng:

– Tính hoà đồng hay phong phú
Bắt đầu từ tính cách thuận tiện tiếp thu văn hóa, đặc biệt quan trọng là văn hóa ẩm thực từ những dân tộc bản địa khác của người Việt, để từ đó chế biến thành của mình. Đây cũng là điểm điển hình nổi bật của ẩm thực của nước ta từ Bắc chí Nam .

– Tính ít mỡ .
Các món ăn Việt Nam đa phần làm từ rau, quả, củ nên ít mỡ ( khá ít món ăn nấu ngập dầu ), không dùng nhiều thịt như những nước phương Tây, cũng không dùng nhiều dầu mỡ như món của người Hoa .

– Tính đậm đà mùi vị .
Khi chế biến thức ăn người Việt Nam thường dùng nước mắm để nêm, lại phối hợp với rất nhiều gia vị khác, … nên món ăn rất đậm đà. Mỗi món khác nhau đều có nước chấm tương ứng tương thích với mùi vị .

– Tính tổng hoà nhiều chất, nhiều vị .
Các món ăn Việt Nam thường gồm có nhiều lọai thực phẩm như thịt, tôm, cua cùng với những loại rau, đậu, gạo. Ngoài ra còn có sự tổng hợp của nhiều vị như chua, cay, mặn, ngọt, bùi béo …

– Tính ngon và lành .

Ẩm thực Việt Nam là sự kết hợp giữa các món, các vị lại để tạo nên nét đặc trưng riêng. Những thực phẩm mát như thịt vịt, ốc thường được chế biến kèm với các gia vị ấm nóng như gừng, rau răm… Đó là cách cân bằng âm dương rất thú vị, chỉ có người Việt Nam mới có…

– Dùng đũa .
Giống một vài nước châu Á khác thì việc sử dụng đũa là một nét đặc trưng rất mê hoặc của ẩm thực Việt, bạn hoàn toàn có thể sử dụng đũa trong hầu hết những món ăn, từ kho, xào, chiên, hay thậm chí còn là cả canh. Đôi đũa Việt xuất hiện trong mọi bữa cơm mái ấm gia đình, ngay cả khi quay nướng, người Việt cũng ít dùng nĩa để xiên thức ăn như người phương Tây. Kèm với đó thì gắp là một thẩm mỹ và nghệ thuật, gắp sao cho khéo, cho chặt đừng để rơi thức ăn …

– Tính hội đồng hay tính tập thể .
Tính hội đồng bộc lộ rất rõ trong ẩm thực Việt Nam, khi nào trong bữa cơm cũng có bát nước mắm chấm chung, hoặc múc riêng ra từng bát nhỏ từ bát chung ấy .

– Tính hiếu khách .
Trước mỗi bữa ăn người Việt thường có thói quen mời. Lời mời biểu lộ sự tiếp xúc, tình cảm, hiếu khách, mối chăm sóc trân trọng người khác …

– Tính dọn thành mâm .
Người Việt có thói quen dọn sẵn thành mâm, dọn nhiều món ăn trong một bữa lên cùng một lúc chứ không như phương Tây ăn món nào mới mang món đó ra .

Đặc điểm ẩm thực Việt theo từng miền

Miền Bắc

Ẩm thực miền Bắc đặc trưng với khẩu vị mặn mà, đậm đà, thường không đậm những vị cay, béo, ngọt bằng những vùng khác, đa phần sử dụng nước mắm loãng, mắm tôm. Sử dụng nhiều món rau và những loại thủy hải sản nước ngọt dễ kiếm như tôm, cua, cá, trai, hến … và nhìn chung, do truyền thống lịch sử rất lâu rồi có nền nông nghiệp nghèo nàn, ẩm thực miền Bắc trước kia ít thông dụng những món ăn với nguyên vật liệu chính là thịt, cá. Nhiều người nhìn nhận cao ẩm thực TP. Hà Nội một thời, cho rằng nó đại diện thay mặt tiêu biểu vượt trội nhất của tinh hoa ẩm thực miền Bắc Việt Nam với những món phở, bún thang, bún chả, những món quà như cốm Vòng, bánh cuốn Thanh Trì … và gia vị rực rỡ như tinh dầu cà cuống, rau húng Láng .

Ẩm thực miền Nam

Ẩm thực miền Nam, có thiên hướng hảo vị chua ngọt, đây là nơi chịu ảnh hưởng nhiều của ẩm thực Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan, có đặc điểm là thường cho thêm đường và hay sử dụng sữa dừa (nước cốt và nước dão của dừa). Nền ẩm thực này cũng sản sinh ra vô số loại mắm khô (như mắm cá sặc, mắm bò hóc, mắm ba khía…). Ẩm thực miền Nam cũng dùng nhiều đồ hải sản nước mặn và nước lợ hơn miền Bắc (các loại cá, tôm, cua, ốc biển), và rất đặc biệt với những món ăn dân dã, đặc thù của một thời đi mở cõi, hiện nay nhiều khi đã trở thành đặc sản: chuột đồng khìa nước dừa, dơi quạ hấp chao, rắn hổ đất nấu cháo đậu xanh, đuông dừa, đuông đất hoặc đuông chà là, vọp chong, cá lóc nướng trui…

Ẩm thực miền Trung

Đồ ăn miền Trung được biết đến với vị cay nồng, với tất cả tính chất đặc sắc của nó thể hiện qua hương vị riêng biệt, nhiều món ăn cay và mặn hơn đồ ăn miền Bắc và miền Nam, màu sắc được phối trộn phong phú, rực rỡ, thiên về màu đỏ và nâu sậm. Các tỉnh thành miền Trung như Huế, Đà Nẵng, Bình Định rất nổi tiếng với mắm tôm chua, các loại mắm ruốc hay các loại đặc sản bánh kẹo Đà Nẵng, Huế. Đặc biệt, ẩm thực Huế do ảnh hưởng từ phong cách ẩm thực hoàng gia, cho nên rất cầu kỳ trong chế biến và trình bày. Một mặt khác, do địa phương không có nhiều sản vật mà ẩm thực hoàng gia lại đòi hỏi số lượng lớn món, nên mỗi loại nguyên liệu đều được chế biến rất đa dạng với trong nhiều món khác nhau.

Ẩm thực các dân tộc

Với 54 dân tộc bản địa sống trên nhiều vùng địa lý phong phú khắp toàn nước, ẩm thực của mỗi dân tộc bản địa trong hội đồng những dân tộc bản địa Việt Nam đều có truyền thống riêng không liên quan gì đến nhau. Rất nhiều món trong số đó ít được biết đến tại những dân tộc bản địa khác, như những món thịt lợn sống trộn phèo non của những dân tộc bản địa Tây Nguyên. Tuy nhiên, nhiều món ăn đã trở thành đặc sản nổi tiếng trên quốc gia Việt Nam và được nhiều người biết đến, như mắm bò hóc miền Nam, bánh cuốn trứng ( Cao Bằng, Thành Phố Lạng Sơn ), bánh coóng phù ( bánh trôi dân tộc bản địa Tày, nguồn gốc từ bánh trôi tàu của người Hoa ), lợn sữa và vịt quay mắc mật ( quả mặt ), khâu nhục TP Lạng Sơn ( tác động ảnh hưởng từ Quảng Đông, Trung Quốc ), phở chua, cháo nhộng ong, phở cốn sủi, thắng cố, những món xôi nếp nương của người Mường, thịt chua Thanh Sơn ( Phú Thọ ) …

Ẩm thực bộc lộ văn hóa ý thức người Việt

Văn hóa niềm tin của người Việt trong ẩm thực chính là sự bộc lộ nét đẹp trong văn hóa tiếp xúc, là sự cư xử giữa người với người trong bữa ăn, làm vui mừng nhau qua thái độ ứng xử lịch sự, có giáo dục. Việc ẩm thực ăn uống đều có những phép tắc, lề lối riêng, từ bản thân, đến trong mái ấm gia đình, rồi những mối quan hệ ngoài xã hội .

Bản thân mỗi người phải biết giữ gìn, thận trọng trong khi ăn, cũng như tôn vinh danh dự của mình : “ ăn trông nồi, ngồi trông hướng ”, hay “ ăn phải nhai, nói phải nghĩ .

Trong mái ấm gia đình : ăn chung mâm, ưu tiên thức ăn ngon cho người lớn tuổi, trẻ nhỏ ” kính trên nhường dưới ”, bộc lộ sự kính trọng, tình cảm yêu thương. Bữa cơm hàng ngày được xem là bữa cơm xum họp mái ấm gia đình, mọi người quây quần bên nhau, cùng nhau vui vầy sau một ngày thao tác mệt nhọc .

Ngoài xã hội : việc mời khách đến nhà bộc lộ nét văn hóa giữa người với người trong xã hội. Khi có dịp tổ chức triển khai nhà hàng, gia chủ thường làm những món ăn thật ngon, nấu thật nhiều để mời khách. Chủ nhà thường gắp thức ăn mời khách, tránh việc dừng đũa trước khách, và có lời mời ăn thêm khi khách dừng bữa. Bữa cơm thiết không chỉ đơn thuần là cuộc vui mà còn biểu lộ tấm lòng hiếu khách đặc trưng của người Việt .

Ẩm thực Việt Nam là một bức tranh đầy màu sắc, nêu bật lên bản sắc riêng của từng dân tộc, vùng miền nhưng chúng vẫn mang trong mình cốt cách, linh hồn Việt đồng nhất. Đậm đà vị dân tộc không thể xóa nhòa. 

Tham khảo : Wikimedia

Source: https://thevesta.vn
Category: Ẩm Thực