Truyền thuyết và hình tượng rắn thần Nagar trong văn hóa người Khmer
Nagar là một sinh vật có nguồn gốc Ấn Độ giáo. Nagar trong tiếng Phạn có nghĩa rắn hổ mang chúa tể của loài rắn, có nọc độc có thể giết chết một con voi trưởng thành. Người Ấn độ quan niệm Nagar là linh hồn thiên nhiên, bảo vệ các con suối, giếng nước và các con sông.
Hình tượng rắn thần Nagar hình tượng trang trí tại chùa Sà Lôn
Đối với đồng bào dân tộc bản địa Khmer, rắn Nagar được gọi là Niệk, biểu trưng cho nghệ thuật và thẩm mỹ điêu khắc và văn hóa truyền thống tín ngưỡng địa phương thờ rắn. Có rất nhiều truyền thuyết nói về nguồn gốc sinh ra của rắn Nagar. Trong đó, có truyền thuyết lập quốc của người Khmer khi xưa kể rằng, vị vua tiên phong sáng lập ra vương quốc Chân Lạp là Kampu. Ngài là một quốc vương có tài năng, được nhân dân yêu thương, tôn sùng và kính trọng. Một lần, trên đường du hành sang quốc gia Indonesia, ngài gặp một nàng công chúa xinh đẹp, mưu trí, lại dịu hiền, và có tài quyết đoán. Nàng là con gái của vua rắn Nagar. Trước vẻ đẹp và tài hoa của công chúa, vị vua đã đem lòng yêu dấu và quyết cưới nàng làm vợ. Để cưới được công chúa, vua Kampu phải dùng sức mạnh và năng lực của mình trổ tài qua những kỳ thi thử sức đầy gay go, kinh khủng của vua rắn Nagar. Cuối cùng, vua Kampu cũng giành thắng lợi và cuới được vợ. Quốc vương Kampu và Hoàng hậu Nagar cùng nhau sáng lập và kiến thiết xây dựng nên quốc gia Campuchia thời nay. Từ đó, hình tượng rắn Nagar được thiết kế xây dựng khắp nơi tại những ngôi chùa, cổng chùa và đền thờ, với ý nghĩa là vị thần canh giữ chốn thiêng liêng và là loài có năng lực bảo vệ nguồn nước .
Phù điêu rắn thần Nagar được trang trí trước cổng sau chùa Dơi
Trong sự tích kể về cuộc sống của đức Phật Thích Ca Mâu Ni cũng có tương quan đến hình tượng rắn Nagar. Lúc hoàng hậu Maya hạ sinh ngài tại vườn Lâm Tì Ni, Thái tử Tất Đạt Đa được một vua rắn Nagar chín đầu phun nước tắm, điển tích này được người Trung Quốc diễn đạt bằng đề tài điêu khắc là hình tượng chín con rồng bao quanh Đức Phật sơ sinh, mà người ta quen gọi là “ Tượng Cửu Long ”. Một câu truyện khác lại kể rằng, rắn Nagar chính là vị thần Hộ pháp canh giữ viên ngọc của mọi điều ước, viên ngọc ấy cũng tượng trưng cho Tam Bảo của nhà Phật ( Buddha : Phật ; Dahma : Pháp, Sangha : Tăng ). Đặc biệt nhất, là câu truyện kể về sự tích “ Bảy ngày tu tiên phong của Đức Phật ”. Trong thời hạn tu khổ hạnh Đức Phật ngồi tọa thiền dưới cội Bồ Đề thì mưa to gió lớn nổi lên, nước dâng cao ngập cả chỗ ngồi thiền của Đức Phật. Khi ấy, có một vị vua rắn Nagar liền bò ra khỏi nơi trú ẩn của mình, lấy thân cuốn lại thành bảy vòng tròn như bảo tọa cho Đức Phật ngồi nhập định khỏi bị ngập nước và vươn cao 7 chiếc đầu phình to ra tạo thành cái táng che chở cho Đức Phật. Do vậy, rắn Nagar là hình tượng cực kỳ thông dụng trong văn hóa truyền thống Khmer, bộc lộ ý nghĩa đức Phật đã cảm hóa được rắn rết và thần rắn đã phát nguyện tùng phục, theo hầu đức Phật khi mưa to gió lớn .
Nét đẹp văn hóa truyền thống tôn thờ rắn Nagar xuất phát từ sự giao thoa gịữa tín ngưỡng Phật giáo và điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên sống của người Khmer. Trước đây, người Khmer vào khai hoang vùng đất Nam bộ, họ sống trên vùng đất ẩm thấp, nhiều rừng rậm, nước ngập quanh năm do chưa có hệ thống trị thủy. Đây cũng chính là điều kiện kèm theo thiên nhiên và môi trường thích hợp với những loài bò sát : rắn, cá sấu, … chim, cò quy tụ về sinh sống. Riêng về loài rắn, vốn có đặc thù nguy khốn nhất là rắn hổ mang. Rắn hổ mang tuy độc nhưng người Khmer đã sớm biết cách thuần hóa. Bởi từ lâu, đạo Phật luôn bộc lộ rõ sự nhân đạo và rắn Nagar đã được đức Phật cảm hóa và từ đó đưa vào kiến trúc điêu khắc tại những ngôi chùa với ý nghĩa giáo lý, đức Phật đã cảm hóa được cái ác. Chùa là nơi để học đạo, cải hóa người không tốt thành người tốt, có ích cho đạo cho đời. Con rắn vốn có nọc độc gây chết người, nhưng vẫn được cảm hóa trở nên hiền lành và có ích vì nó biết tu theo Phật. Đây được xem là tư tưởng mang đậm truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống tốt đẹp, có giá trị nhân văn thâm thúy của người Khmer nói riêng, của hội đồng Phật tử theo truyền thống lịch sử văn hoá đạo Phật giáo nói chung. \
Rắn thần Nagar 5 đầu ở chân cột cờ tại chùa Sà Lôn
Rắn Nagar cũng là mô típ trang trí quan trọng trong thẩm mỹ và nghệ thuật điêu khắc Phật giáo Khmer Nam bộ. Tại những ngôi chùa Khmer, hình tượng rắn Nagar ngự trị trên những mái chùa, những đầu đao, cổng rào với ý nghĩa để xua đuổi tà ma và bảo vệ đức Phật. Ngoài ra cũng có hình tượng rắn Nagar được chạm trổ bằng xà cừ uốn lượn quấn quanh những cánh cửa chùa, trên những chiếc tủ đựng kinh sách, trên những chiếc xe tang đưa người chết đến nơi hỏa thiêu, tượng trưng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Niết Bàn .
Theo ý niệm của người Khmer, mỗi hình ảnh điêu khắc về rắn Nagar có cấu trúc, họa tiết số lượng đầu, cũng có ý nghĩa khác nhau như rắn Nagar 3 đầu tượng trưng cho thiên – địa – nhân, 5 đầu theo thuyết ngũ hành kim – mộc – thủy – hỏa – thổ, 7 đầu tượng trưng cho sự đắc đạo trong tu hành và 9 đầu chính là con đường dẫn lên thiên đường. Trong đó, hình tượng rắn Nagar 7 đầu còn biểu trưng cho năng lượng của người nam, sự vĩnh hằng, sự vô tận và sự bất tử, biểu trưng cho 7 sắc cầu vồng. Cũng có nơi bộc lộ rắn Naga có 6 đầu để tượng trưng cho người nữ, toàn cầu, thể xác và sự chết
Tượng rắn thần Nagar được dùng trang trí tại hàng rào chùa Dơi
Xuất phát từ nhận thức trên, rắn đã trở thành một giá trị của hình tượng đầy ý nghĩa, vừa mang giá trị ý thức cao, mang lại sự bình an trong đời sống của đồng bào Khmer, vừa có vai trò như một họa tiết hoa văn được bộc lộ trong điêu khắc kiến trúc chùa chiền, trên những phù điêu đền tháp hoặc trên những nông cụ, với ý nghĩa được xem là niềm tin và sự suôn sẻ. / .
Tân Trang
Tài liệu tham khảo:
– Truyền thuyết về rắn Naga trong văn hóa truyền thống Khmer và rắn thần Naga và thủy quái Makara trong văn hóa truyền thống Campuchia, Lào và Thái Lancủa Thạc sĩ Phan Anh Tú, Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh .
– Truyền thuyết loài rắn của Thạc sĩ Hứa Sa Ni của Trường Đại học Văn hóa TP.Hồ Chí Minh .
– Hình tượng rắn qua tục thờ và lịch sử một thời của Trần Minh Hường, Tạp chí Văn hóa nghệ thuật số 311 ( tháng 5 ), 312 ( tháng 6 ) – 2010 .
Source: https://thevesta.vn
Category: Giải Trí
