Tâm linh Phật giáo và vấn đề văn hóa tâm linh hiện nay

Tác giả: Thánh Phú – Thạc sĩ Phật học khóa III Học viện PGVN tại Tp.HCM

Đặt vấn đề:

Tâm linh theo Phật giáo được hiểu là cuộc hành trì nội tâm ; con đường trở về với tự thân tu tập, tự thân chứng ngộ, thành tựu Niết bàn. Văn hóa tâm linh Phật giáo bao hàm cả những giá trị niềm tin rất phong phú, mang tính cao siêu của đời sống con người. Giá trị và ý nghĩa cao nhất của văn hóa truyền thống tâm linh là tính thiêng. Văn hóa tâm linh Phật giáo ghi lại toàn cảnh về nguồn gốc, ý nghĩa của văn hóa truyền thống tâm linh trong lịch sử dân tộc và những chấm phá khoa học về tâm linh và ý thức luôn hướng thiện chính đời sống văn hóa truyền thống tâm linh của người Việt trong xã hội văn minh .

Tag: Tâm linh, tâm linh phật giáo, văn hóa tâm linh, niết bàn, văn hóa,

Bạn đang đọc: Tâm linh Phật giáo và vấn đề văn hóa tâm linh hiện nay

Phật giáo sinh ra ở Ấn Độ vào khoảng chừng thế kỷ VI trước công nguyên, trong một xã hội bị phân loại quý phái rất khắc nghiệt. Phật giáo sinh ra cũng bắt nguồn từ những suy tư, khát vọng của con người. Hệ thống triết học Phật giáo gồm cả nhân sinh quan và quốc tế quan tôn vinh vai trò của con người, thiên về triết lý sống, một chiêu thức rèn luyện nhân cách hướng thiện. Phật giáo được truyền vào Nước Ta rất sớm vào cuối thế kỷ thứ II sau công nguyên. Phật giáo đến với Nước Ta với giáo lý tôn vinh bình đẳng, bác ái, cứu khổ, cứu nạn, rất tương thích với tín ngưỡng văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa Nước Ta. Trải qua quy trình lịch sử vẻ vang của dân tộc bản địa Nước Ta, Phật giáo cũng có những bước thăng trầm, suy thịnh. Phật giáo được coi như quốc đạo như thời Lý-Trần, mà ở đó những nhà sư vừa là nhà tu hành, nhà chính trị, quản trị xã hội. Các vua triều Lý-Trần rất sùng kính đạo Phật. Trải qua hơn 20 thế kỷ, Phật giáo đóng vai trò trong nhiều nghành tư tưởng, văn hóa truyền thống, đạo đức, hành vi, ứng xử của người Nước Ta. Thế kỷ 21 nền khoa học tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ, đời sống vật chất thặng dư nhưng tâm ý con người luôn bị khủng hoảng cục bộ, bế tắc, khổ đau và vô vọng. Để xử lý yếu tố căng thẳng mệt mỏi tâm ý của con người lúc bấy giờ thì thiết lập một đời sống tâm linh theo Phật giáo .

1. Tâm linh

Tâm linh không phải là một yếu tố gì là mới mẻ và lạ mắt mà là một sinh hoạt tinh thần vốn đã có từ rất lâu rồi. Nó gắn liền với sự sự Open của con người và quy trình hình thành những hội đồng dân tộc bản địa trên thế. Nó đề cập đến mối đối sánh tương quan của con người với ngoài hành tinh bát ngát và quốc tế bát ngát được mỗi cá thể và cộng đồng cảm nhận. Có nhiều định nghĩa về tâm linh. Trong nhiều tự điển đều được lý giải như sau : “ Tâm ” là trái tim, “ Linh ” là sáng suốt thiêng liêng. “ Tâm linh ” là tâm hồn sáng suốt thiêng liêng. Cái “ Thiêng ” là cái phát hiện con người nó có ý nghĩa và giá trị làm thăng hoa cái “ phàm tục trần gian ”, từ rất lâu rồi được xem là mục tiêu trong yếu tố nghiên cứu và điều tra tôn giáo. Nó giúp con người mày mò tiềm ẩn chính mình, vượt qua gay cấn đời sống. Đặc thù tính “ Thiêng ” tùy theo mỗi quy trình tiến độ nhận thức con người. Điều đáng trân trọng là cái Thiêng trong quốc tế đương đại được tái hiện với những sắc thái và giá trị mới. Những nhà khoa học sinh ra ở thế kỷ 21 đã ý tưởng ra nhiều khu công trình giúp ích cho trái đất làm ra của cải vật chất. Nhà bác học Einsten đã nói rằng : “ Cái đẹp tươi nhất mà tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thưởng thức được là cái huyền bí. Đó là cảm thức nền tảng trong cái nôi của nghệ thuật và thẩm mỹ và khoa học chân chính. Kẻ nào không biết đến nó, không còn năng lực thảng thốt hay kinh ngạc, kẻ đó hoàn toàn có thể coi như đã chết, đã tắt rụi lửa sống trong mắt mình ” [ 1 ]. Einsten không dùng từ tâm linh, nhưng ông cảnh báo nhắc nhở cho loài người cần phải biết giữ lấy mình “ điều huyền bí, tính thiêng liêng, cái siêu việt ”. Đó chính là lời đánh giá và nhận định có tính cách tiên tri. Bởi vì, trong quốc tế ngày hôm nay mọi tai ương, dịch bệnh, những lo âu sợ hãi, dịch chuyển rất lớn làm biến hóa đời sống con người. Vì thế, có vẻ như nhân sinh đã đánh mất tính thiêng liêng của chính mình .Theo sách Tâm linh Nước Ta của Nguyễn Duy Hinh thì định nghĩa : “ Tâm linh là linh cảm về hiện tượng kỳ lạ vô hình dung có tác động ảnh hưởng đến đời sống con người cảm nhận qua đời sống thưởng thức vĩnh viễn của một hội đồng người. Linh cảm về thiêng tác động ảnh hưởng đến đời sống con người. ” [ 2 ]. Quan niệm về tâm linh là cái thiêng liêng cao quý trong đời sống thường ngày. Tâm linh là cái vô thể, trừu tượng, huyền bí, mê tín dị đoan ; mê tín dị đoan thuộc về tâm linh nhưng không phải là hiện tượng kỳ lạ mê muội mù quáng của ý thức, của sự đồng cốt, phù phép, bùa chú … Mà nó chính là sự nhận thức chính kiến hay tà kiến trong đời sống .Những cuộc tranh luận của những tôn giáo về yếu tố tâm linh đã trải qua nhiều thế kỷ. Nhiều nhà trí thức trong những tôn giáo đã điều tra và nghiên cứu rất thâm thúy. Phật giáo cho rằng rất nhiều người nhẫm lẫn giữa tôn giáo và tâm linh. Tôn giáo có nhiều yếu tố tương quan đến tâm linh, nhưng tâm linh không chỉ tương quan đến tôn giáo, như năng lực ngoại cảm tiên tri là tâm linh nhưng không phải tôn giáo. Nếu mà đối tượng người tiêu dùng tâm linh của điều tra và nghiên cứu khoa học gọi là khoa học tâm linh. Với những điều tra và nghiên cứu về tôn giáo thì tâm linh, ngoại cảm [ 3 ], tiên tri là năng lực đặc biệt quan trọng của con người. Những điều này tất cả chúng ta thấy rất phức tạp trong yếu tố nhận thức, cảm nghiệm của con người lúc bấy giờ. Xã hội những nước châu Á, những dân tộc bản địa phương Đông có truyền thống cuội nguồn hướng về trong, nghiêng về minh triết, nên chú trọng về tâm linh và quan sát nội tâm rất thâm thúy. Các nước ở châu Âu, dân tộc bản địa phương Tây thiên về hướng ngoại, dữ thế chủ động, tư duy lý luận, đấu tranh sống còn, hiếu chiến, cạnh tranh đối đầu, bành trướng, thành viên, nghiên cứu và phân tích, tri thức suy luận, khoa học, tư duy cơ giới, nên tâm linh họ chú ý quan tâm nhiều đến thực thể. Phật giáo là tôn giáo nghiên cứu và điều tra tâm linh biểu lộ qua đời sống hàng ngày ; đó là sự quan sát tâm linh giữa ý thức và vật chất. Trong đó thì phần niềm tin gọi là phần tâm linh. Con người nếu hiểu rõ phần tâm linh của mình thì : “ Ai sống quán bất tịnh, Khéo hộ trì những căn, Ăn uống có tiết độ, Có lòng tin, tinh cần, Ma không uy hiếp được, Như núi đá, trước gió ” [ 4 ]. Vốn dĩ thân con người sinh ra đã là bất tịnh rồi, nằm trong cái bất tịnh thì con người không dễ gì phân biệt được được cái tinh khiết của chính mình. Muốn nhận rõ cái chân thực thì nên xem xét ngay chính bản thân mình để nhận ra sự bất tịnh mà hộ trì những căn, tinh tấn an trú chính niệm thì mới mong tăng trưởng tuệ giác, mới thấy được phần tâm linh đúng đắn theo tinh thần Phật giáo .Tâm linh là hành trình dài nội tâm của con người, là một diễn biến trừu tượng chứ không phải một thực thể trừu tượng trong nghành nghề dịch vụ ý thức. Tất cả mọi sự do tâm tạo ra chứ không do một thần linh nào tạo ra. Để trấn áp lý trí tình cảm, ý thức của con người thì phải điều tâm. Những người theo Phật giáo có niềm tin thâm thúy vào lời dạy của đức Phật, họ tin đó là chân lý, thực hành thực tế theo lời Phật dạy sẽ được nhiều ích lợi cho cuộc sống của mình. Đức Phật làm cho người ta tin mình qua việc nói người ta thực hành thực tế lời dạy của mình thấy có tác dụng thì mới tin, người phật tử chân chính tin đức Phật qua sự kiểm chứng chứ không phải tin mù quáng. Đây cũng chính là một hành trình dài tâm linh theo Phật giáo .

2. Đời sống tâm linh của Phật giáo

Hầu hết những tôn giáo cho rằng tâm linh có nguồn gốc ở thần linh. Con người do thần linh tạo ra rồi thổi hơi thở vào và hơi thở đó chính là linh hồn, là cái thiêng liêng, cái bất tử ở trong con người. Do đó, theo tôn giáo thần quyền, thân người thì có sinh có diệt, có sống có chết nhưng linh hồn thì sống mãi, bất tử vì là rất thiêng. Tâm linh hoàn toàn có thể được hiểu là chỉ cho cái gì cao quý nhất, thâm thúy nhất trong tâm người. Theo Phật giáo, con người được hình thành từ năm uẩn. Con người là gia chủ ông của nghiệp, là người thừa tự nghiệp. Do đó không có linh hồn bất tử, tùy theo nghiệp nhân, nghiệp quả mà sau khi mạng chung được sinh vào đời sống này hoặc đời sống khác. Mục đích của đạo Phật là trình làng cho mọi chúng sinh về con đường đoạn trừ khổ đau, thành tựu giải thoát ở đời này và đời sau. Tâm linh theo Phật giáo được hiểu là cuộc hành trì nội tâm ; con đường trở về với tự thân tu tập, tự thân chứng ngộ, thành tựu Niết bàn .

2.1. Quan niệm đời sống vật chất của Phật giáo

Trong đạo Phật, con người trần gian có hai đời sống cơ bản, đó là đời sống vật chất và niềm tin ; đời sống vật chất là nhu yếu hoạt động và sinh hoạt ăn, ở, mặc, ngủ, những hoạt động giải trí thể dục, lao động nâng cao sức khỏe thể chất con người. Phật giáo không phải là tôn giáo yếm ly như nhiều người nghĩ : đạo Phật phản đối tận hưởng sống chịu đựng khó khăn, thiếu thốn về vật chất. Điều này trọn vẹn không đúng với giáo lý đức Phật, Phật giáo là tôn giáo hướng dẫn chúng sinh theo con đường niềm hạnh phúc tối thượng. Theo đức Phật, nhu yếu vật chất quá cao thì dục vọng con người cũng cao, nó dẫn con người đi vào cạm bẫy tội lỗi nếu sử dụng vật chất không đúng cách. Đạo Phật rất chú trọng về đời sống vật chất để duy trì sức khỏe thể chất và phương tiện đi lại để hoạt động giải trí từ thiện. Con đường để tất cả chúng ta đi đến giải thoát không phải trải đầy tiền tài, châu báu trần gian mà đức Phật đã chứng minh và khẳng định trong kinh Tương ưng : “ Được lạc không vật chất, An trú trên tính xả. Từ bỏ năm triền cái, Thường siêng năng, tinh cần, Chứng Thiền định, nhứt tâm, Thận trọng, giữ chính niệm. Biết như thật là vậy, Đoạn diệt mọi kiết sử ” [ 5 ] .Phật giáo không tán thành sự phong phú phạm pháp, của cải làm ra mà vi phạm pháp lý như : giết mổ, buôn người, bán ma túy và vũ khí, những nghề làm hủy hoại đạo đức nhân phẩm con người thì không nên làm. Người trần gian thường đem gia tài, danh vọng, vị thế của mình ra so sánh với người khác và họ cảm thấy niềm hạnh phúc một khi đời sống vật chất không thiếu thốn. Thế nhưng, khi đời sống đã đạt được ấm no, niềm hạnh phúc, tiền của dư giả, đa số con người lại bị phiền não bởi những tham vọng cao xa của chính mình, vẫn cảm thấy chưa đủ với khát vọng của mình. Nếu người có nghĩa vụ và trách nhiệm chăm sóc đời sống cho cha mẹ vợ con nên người ấy cần có công ăn việc làm không thay đổi. Người ấy cần thao tác với nghề nghiệp hợp pháp, đúng pháp. Vị ấy không nên vì bất kỳ nguyên do gì mà làm những nghề nghiệp không hợp pháp khiến gây không an tâm cho mái ấm gia đình và làm rối loạn xã hội. Muôn vật trong trần gian, từ ngọn cỏ, cành cây cho đến toàn bộ dụng cụ đều có cách sử dụng của nó. Chúng ta biết sử dụng đúng là vật có ích, còn sử dụng sai thì tác dụng ngược lại, muôn vật đều có cách dùng đúng hay dùng sai mà sinh ra tác dụng an vui hay đau khổ. Sự sống sót của vật chất chỉ là trong thời điểm tạm thời, không có sự vật riêng không liên quan gì đến nhau nào sống sót mãi mãi. Để thiết kế xây dựng quốc tế niềm hạnh phúc nội tâm là đời sống vật chất tương thích với nghề nghiệp chân chính .

2.2. Quan niệm đời sống tinh thần của Phật giáo

Sự tăng trưởng về khoa học kỹ thuật làm cho đời sống con người được cải tổ hơn. Nhưng mà đời sống vật chất tăng trưởng cao thì ý thức con người tăng trưởng chậm lại. Đời sống niềm tin là những trạng thái tâm ý, tình cảm giữa cá thể với cá thể, giữa cá thể với hội đồng xã hội. Nhưng với sự tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ về vật chất thì phát sinh nhiều yếu tố phức tạp trong xã hội, khiến mối quan hệ của con người xa rời nhau cũng vì tài sản vật chất, con người cho rằng vật lý học chẳng tương quan gì đến tâm lý học, kinh tế tài chính học chẳng dính dáng gì đến đạo đức xã hội. Con người sống theo chủ nghĩa cá thể, tư duy thao tác theo thành viên dẫn đến phát sinh phi đạo đức, tác động ảnh hưởng đời sống của trái đất. Sự mất quân bình giữa đời sống vật chất và niềm tin nó hiện hữu ngay trong đời sống lúc bấy giờ. Nếu tất cả chúng ta không chăm sóc đời sống niềm tin thì đạo đức con người sẽ đi đến diệt vong. Chính sự tham cầu vô độ của con người mà khiến cho đạo đức bị đẩy lùi, lòng ham muốn vật chất lên ngôi, chỉ biết lao vòng xoáy và làm nô lệ cho vật chất, bị vật chất sai khiến mà thôi : “ Khởi tham muốn gia tài, Tham dục làm mê hồn ; Cuồng loạn không tự giác, Giống như người bắt cá. Do vì nghiệp ác này, Nên chịu báo khổ lớn ” [ 6 ]. Sống trong quốc tế Ta bà người đời vẫn biết cái tham dục là khổ nhưng vẫn cho là vui, tài lộc chỉ là phương tiện đi lại nhưng cho là mục tiêu sống còn, Phật dạy cuộc sống là vô thường thì người đời cho là thường còn, vĩnh cửu. Chúng ta chỉ sống với hai thứ là lý trí và tình cảm, đồng thời cho rằng đó là toàn bộ quốc tế niềm tin của con người. Ngoài lý trí và tình cảm ra không còn gì nữa. Nhưng theo đạo Phật thì lý trí và tình cảm chỉ là bề nổi của tâm mà thôi. Muốn có đời sống tâm linh theo Phật giáo thì phải thực hành thực tế chân tâm nhu nhuyễn vượt qua lý trí và tình cảm. Trong chân tâm, con người vẫn có tình cảm, nhưng đó là lòng từ bi. Trong chân tâm, con người người có lý trí nhưng đó là trí tuệ siêu việt. Tất cả chỉ là những yếu tố vật chất và niềm tin hợp lại tạo thành một cái tạm gọi là cái “ Ta ”. Cái Ta này không thật, nó chỉ là giả hợp, vô thường, không thường hằng không bao giờ thay đổi, vì khi thiếu những điều kiện kèm theo để tạo thành thì cái Ta tan rã, không còn gì cả. Để được cái “ Vô Ngã ” nên thiết kế xây dựng cho mình quốc tế tâm linh đúng với đời sống tâm linh trong Phật giáo .

2.3. Đời sống tâm linh Phật giáo

Đời sống vật chất và niềm tin chỉ giúp phân phối nhu yếu thông thường. Chúng chỉ mang đặc thù trong thời điểm tạm thời, chỉ là lớp vỏ bên ngoài của một thân cây mà thôi, chưa tiếp cận sâu xa của sự sống. Người có xu thế tò mò tâm và tăng trưởng năng lượng bên trong của tâm thì người đó được gọi là người có đời sống tâm linh. Tâm linh ở đây là chỉ cho cái tính linh sẵn có trong mỗi chúng sinh, cái mà tất cả chúng ta thường gọi là Phật tính, chân tâm, bản lai diện mục. Mục đích của đời sống tâm linh trong Phật giáo không phải là tìm cầu sự hiệp thông với một đấng siêu nhiên, mang đặc thù phi khoa học, trái với luật nhân quả, không đúng với nhân cách con người, mà đó là một lộ trình hướng về trong, tìm lại chính mình, nhận diện được trạng thái của tâm thức, thực hành thực tế những môn tu tập để chuyển hóa và thăng hoa tâm thức từ bản tính sân hận, tham cầu, mê muội, khổ đau, vô vọng, phàm tục sang trạng thái nhân từ, rộng lượng, niềm hạnh phúc, sáng sủa và thánh thiện. Để có được như vậy, đức Phật khuyên mỗi tất cả chúng ta nên khởi đầu đời sống tâm linh chân chính bằng niềm tin chân chính không tin vào quốc tế bên ngoài khi mình chưa thực hành thực tế [ 7 ] .Con đường tâm linh của đạo Phật không phải là sự cầu nguyện đầy mê tín dị đoan, nhờ vào năng lượng huyền ảo của đấng thần linh để cứu mình không bị khổ đau, mà phải thực hành thực tế đời sống luôn tỉnh thức, an trú trong khoảng thời gian ngắn hiện tại, nhận thức sự đối sánh tương quan của nhân quả, giữa môi trường tự nhiên sống với con người, giữa cá thể và hội đồng, từ đó có ý niệm sống tích cực trong xã hội, có ý thức và ý thức tự giác, có nghĩa vụ và trách nhiệm hộ trì những căn, có sự thanh lọc tâm thức bất thiện và khuynh hướng hạt giống thiện lành để tăng trưởng tuệ giác .Đời sống tâm linh của đạo Phật không phải là cầu thần thông biến hóa, pháp lạ nhiệm màu để cho người khác ngưỡng mộ năng lực của mình ; mà tất cả chúng ta cần phải rèn luyện trau dồi một đời sống thánh thiện, nhiếp tâm an định trước biến cố cuộc sống dù có xảy ra, nhận ra chân lý sống giữa nhân sinh quan và ngoài hành tinh quan. Sự thành công xuất sắc của đời sống tâm linh không phải là nhà chiêm tinh trứ danh, nhà lý số tài ba ; mà là chính là sự thanh lọc tam độc tham, sân, si, thanh tịnh thân, khẩu, ý, tràn ngập nguồn năng lượng từ bi vô phân biệt .

Thế giới tâm linh của đạo Phật không phải quốc tế thiên đường xa xôi nào cả, mà nó thực tại hiền tiền, ở đây và giờ đây, quốc tế đó nó hiện hữu trong tâm thức của mỗi con người luôn luôn hướng thiện, quốc tế luôn chứa đựng một nguồn năng lượng lành thuần khiết ; không có sự đấu tranh, sự thù hận trong tâm lý con người. Suốt quy trình hình thành và tăng trưởng của đạo Phật, truyền thống lịch sử giáo lý tâm linh đạo Phật đâu có khuyên con người sống bi quan, chán đời, hận đời mà luôn nào cũng luôn mang tinh thần tích cực nhập thế. Bất cứ xã hội nào, thời đại nào, chế độ nào, dù khoa học và công nghệ tiên tiến tăng trưởng đến mấy, dù tri thức con người có tiên tiến và phát triển đến đâu cũng phải công nhận một thực tiễn hiển nhiên là trong đời sống con người vẫn gạp những tai biến, hoạn nạn do thiên tai, ôn dịch, bệnh tật hiểm nghèo. Những lúc như vậy, con người tìm về đời sống tâm linh, để có sức mạnh vượt qua khổ đau, vượt qua thực trạng khắc nghiệt. Con người hoàn toàn có thể vượt lên trên những cái tầm thường của đời sống thế tục, như cái danh, cái lợi, hướng tới những giá trị tâm linh cao quý, mà nếu không có chúng thì đời sống con người sẽ trở thành không có ý nghĩa [ 8 ]. Đạo Phật luôn khuyên con người sống phải biết trân quý trong khoảng chừng khắc thời hạn, hơi thở trong đời sống, nhìn đời bằng ánh mắt biết ơn, hướng tổng thể những tâm lý, lời nói, hành vi thuần thiện nhất để kiến thiết xây dựng cho mình một đời sống tâm linh Phật giáo ở nhân gian ngay trong đời này. Thiết thực hơn nó được vận dụng trong đời sống văn hóa truyền thống tâm linh Nước Ta .

3. Văn hóa tâm linh

3.1. Văn hóa là gì

Văn hóa là sản phẩm do con người sáng tạo, có từ thuở bình minh của loài người. Ở phương Đông, từ văn hóa đã xuất hiện trong đời sống rất sớm. Nó được xem như phương thức giáo hóa con người. Ở phương Tây, để chỉ đối tượng mà ta nghiên cứu, người Pháp và người Anh có từ culture (văn hóa), người Đức có từ cultus (giáo phái), người Nga có từ культура (văn hóa). Những danh từ này có chung gốc Latinh là chữ cultus animi là trồng  trọt tinh thần. Vậy chữ cultus là văn hóa có hai khía cạnh: trồng  trọt, thích ứng với tự  nhiên, kha thác tự nhiên và giáo dục và đào tạo cá thể hay cộng đồng để họ không còn là con vật tự nhiên, mà họ có những phẩm chất cao thượng, tốt đẹp hơn[9].

Tìm giới thuyết của văn hóa truyền thống, tất cả chúng ta thấy rằng văn hóa truyền thống là những giá trị biểu lộ của trạng thái hoạt động và sinh hoạt của loài người, học thuật tư tưởng của loài người, mà nhân thế xem văn hóa truyền thống có đặc thù hùng vĩ đặc biệt quan trọng. Văn hóa là chỉ chung cho toàn bộ phương diện hoạt động và sinh hoạt của loài người nên gọi “ văn hóa truyền thống tức là hoạt động và sinh hoạt ”. Văn hóa tức là hoạt động và sinh hoạt thì không kể là dân tộc bản địa văn minh hay nghèo nàn đều có nền văn hóa truyền thống riêng của mình, cách hoạt động và sinh hoạt của mỗi dân tộc bản địa khác nhau nên văn hóa truyền thống cũng khác nhau. Điều kiện tự nhiên về địa lý mỗi dân tộc bản địa khác nhau nên cách hoạt động và sinh hoạt cho nên vì thế mà biến chuyển cho thích hợp với những điều kiện kèm theo thiết yếu cho dân tộc bản địa đó. Có thể nói, văn hóa truyền thống là thành tích của sự cố gắng của loài người để thoát ly tự nhiên ; hay nói rộng ra là thoát thực trạng thực tại. Sự phát minh sáng tạo ra văn hóa truyền thống khởi điểm ở trong mối đau đớn do thực trạng thực tại gây cho con người, ở trong mối không tin của con người so với tình hình. Những người phát minh sáng tạo ra văn hóa truyền thống là những bậc thiên tài, họ cũng từng trải qua những đau khổ của cuộc sống và cũng có nhiều năng lượng khác thường. Sự phát minh sáng tạo ra văn hóa truyền thống đó chính là quy trình sống và thao tác qua nhiều thế hệ ; trong đó có cả sự mất mát, quyết tử rất lớn [ 10 ]. Văn hóa ngày này có được là sự kết tinh của quả đât trên quốc tế chứ không riêng một giai cấp nào ; ở phương Tây có những nhà triết học, khoa học và thẩm mỹ và nghệ thuật ; ở phương Đông có những nhà minh triết, tâm linh. Sự hoát nhiên đại ngộ của đức Phật chính là sự mày mò tiềm năng trong mỗi con người mà ai cũng có, sự giác ngộ đến từ con người chứ không một đấng Thánh Thần nào cả .Văn hóa ngày hôm nay là tổng thể và toàn diện những nét riêng không liên quan gì đến nhau của tinh thầ và vật chất, trí tuệ và xúc cảm quyết định hành động tính cách của một xã hội hay của một nhóm người trong xã hội. Văn hóa gồm có nghệ thuật và thẩm mỹ và văn chương, những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những mạng lưới hệ thống có giá trị, những tập tục và những tín ngưỡng. Chính văn hóa làm cho tất cả chúng ta trở những sinh vật đặc biệt quan trọng nhân bản, có lý tính, có óc phê phán và dấu thân một cách đạo lý. Chính nhờ văn hóa truyền thống mà con người tự biểu lộ, tự ý thức bản thân, tự biết mình là giải pháp chưa triển khai xong, đặt ra để xem xét những thành tựu của bản thân, tìm tòi những ý nghĩa mới lạ và phát minh sáng tạo những khu công trình tiêu biểu vượt trội lên bản thân [ 11 ] .

3.2. Văn hóa tâm linh của người Việt Nam

Niềm tin thiêng liêng, được xem là yếu tố then chốt tạo nên đời sống tâm linh, văn hóa truyền thống tâm linh đúng nghĩa và sang chảnh. Một xã hội văn minh, tăng trưởng, niềm tin thiêng liêng, niềm tin cao quý càng có giá trị bền vững và kiên cố. Văn hóa tâm linh là một bộ phận hợp thành của văn hóa truyền thống trái đất, là sự quy tụ của : tính thiêng, tính linh ứng và sự hợp chuẩn của chân, thiện, mỹ ở mức độ lý tưởng nhất. Đây cũng chính là những tín hiệu đặc trưng của văn hóa truyền thống tâm linh. Ý nghĩa khoa học của yếu tố là ở chỗ :văn hóa truyền thống tâm linh là một bộ phận của văn hóa truyền thống quả đât nên sẽ có khá đầy đủ những đặc trưng của văn hóa truyền thống. Nhưng văn hóa truyền thống tâm linh lại là một dạng thức của văn hóa truyền thống nên bên cạnh cái chung, cái riêng còn có cái đơn nhất để khẳng định chắc chắn sự sống sót hài hòa và hợp lý của nó. Từ giới thuyết khái niệm về văn hóa truyền thống và tâm linh, tất cả chúng ta thấy rằng những gì tương quan đến đời sống tâm linh thì con người tạo nên văn hóa truyền thống tâm linh .Tâm linh là nhu yếu không hề thiếu trong đời sống con người. Trên đời sống ý thức mái ấm gia đình, bè bạn, đồng đội, quốc gia …, thì đó là đời sống tâm linh, con người tin vào cái thiêng, vào chính nội tâm hướng thiện của mình, con người được giải tỏa, cởi bỏ phiền muộn, lo âu, những điều tốt đẹp cho mình và hội đồng xã hội. Văn hóa tâm linh theo Nguyễn Đăng Duy tương đối rất đầy đủ : “ Văn hóa tâm linh là văn hóa truyền thống biểu lộ những giá trị thiêng liêng trong đời sống đời thường và biểu lộ niềm tin thiêng liêng trong đời sống tôn giáo ” [ 12 ]. Văn hóa tâm linh là sợi dây liên kết hội đồng, lưu giữ truyền thống lịch sử, giáo dục lòng hiền hậu, và ý thức hướng thiện góp thêm phần tạo nên sức sống cho cá thể và cho dân tộc bản địa .Nước Ta là nước thuần túy về nông nghiệp lúa nước, dân cư trồng lúa có ý niệm lúa sinh ra thóc gạo để nuôi sống vạn vật. Để làm nông nghiệp tốt thì người dân phải đoàn kết, sống đầy tính bao dung, nhân hậu, con người sống hòa mình với vạn vật thiên nhiên. Khi ấy con người như nhau giữa mình với vạn vật hữu tình ; giữa quốc tế thực tại, hữu hình với quốc tế siêu nhiên vô hình dung ; giữa con cháu với người thân trong gia đình đã khuất như có một sợi dây liên hệ mật thiết là nhu yếu ý thức thiết yếu trong đời sống con người khi gặp khó khăn vất vả, đau khổ, nguy hiểm của chính mình .Dân tộc Nước Ta đã trải qua biết bao thăng trầm sóng gió, bao gian nan gian truân, bao tủi nhục đắng cay trong một thời hạn lịch sử vẻ vang rất dài mới có được quốc gia thanh thản. Trong những đại chiến đẫm nước mắt và máu, đã biết bao người đã ngã xuống vì tổ quốc, vì nhân dân. Công lao của họ đi vào lịch sử vẻ vang, vào cõi bất tử của miền nhân gian. Họ trở thành hồn thiêng quốc gia, đi vào đời sống tâm linh của dân tộc bản địa Việt. Từ nhiều thế kỷ nay, dân tộc bản địa ta dành phần thiêng liêng vào việc tôn thờ và biết ơn những vị anh hùng có công dựng nước và giữ nước, bất kể là những vị anh hùng đó nguồn gốc từ tự nhiên hay có thật trong lịch sử dân tộc thì họ là những người sống khôn thác thiêng, lập công trạng khi sống và hiển linh phù trợ giúp dân giúp nước khi chết. Nguồn gốc văn hóa truyền thống tâm linh của người Việt là tưởng niệm người đã khuất, những vị anh linh, mà nó khẳng định chắc chắn được lòng yêu nước, niềm tin đoàn kết của dân tộc bản địa Việt .Trên cái vốn sẵn có của dân tộc bản địa là nền tảng yêu nước, thương nòi, dân tộc bản địa ta tiếp thu những trào lưu văn hóa truyền thống từ quốc tế gia nhập vào, đồng nhất nó để tự tăng trưởng thành cái riêng của mình. Biểu hiện đơn cử là việc tiếp đón được hệ tư tưởng của Phật giáo hòa theo phương pháp của người Việt. Với Phật giáo ta tiếp thu sự bình đẳng, lòng từ bi, bác ái. Những điều này tương thích với tinh thần nhân ái dân chủ truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa : “ Mái chùa chở chở hồn dân tộc bản địa, Nếp sống muôn đời của Tổ tông. ” [ 13 ]. Khi Phật giáo gia nhập vào Nước Ta để tương thích với đời sống dân gian thì hình ảnh Phật ( Buddha ) trở thành ông Bụt, Phật Bà, Pháp Vân ( chủ quản mây ), Pháp Vũ ( chủ quản mưa ), Pháp Lôi ( chủ quản sấm ), Pháp Điện ( chủ quản chớp ) để tương hỗ người hoạn nạn lưu truyền mãi muôn đời. Phật giáo là sự lựa chọn tối ưu của người Việt, bởi họ nhận thấy tư tưởng Phật giáo không phải là hệ thống lý thuyết phức tạp mà cơ bản dựa vào con người, lấy con người làm TT. Trước Phật, chúng sinh đều bình đẳng như nhau, ai cũng hoàn toàn có thể tìm đến Phật. Tìm đến với Phật là tìm đến ông Bụt, Phật Bà, Mẫu để được cảm thông, san sẻ, được chở che, bảo vệ, được phù hộ độ trì trong đời sống hằng ngày đầy khó khăn vất vả và khó khăn vất vả. Người Việt đảm nhiệm đạo Phật xem đây là đời sống tâm linh của mình, làm đẹp mối quan hệ giữa người với người theo ý niệm “ ở hiền gặp lành ” ; “ tu nhân tích đức ” ; để đức lại cho con cháu đời sau, hoặc triết lý nhân quả “ ác giả ác báo ” để răn người không thao tác sai quấy. Sống tin yêu vào lẽ phải ở đời, có lòng yêu thương, sống làm điều thiện, giúp sức lẫn nhau trong hoạn nạn, sống lòng vị tha nhân ái, hiếu thảo với cha mẹ ông bà, niềm tin thiêng liêng cao quý không khác gì niềm tin tôn giáo cao siêu .Sống trong quốc gia nào cũng vậy luôn có những nguy hiểm rình rập bởi nạn ôn dịch, hạn hán, lũ lụt rình rập đe dọa, con người bất lực trước mối mối đe dọa không ngờ đó, Phật giáo bằng phương tiện đi lại giáo hóa đưa ra nhưng giải pháp cầu an, cầu siêu để con người đặt niềm tin mà giải tỏa tâm ý khổ đau. Phật giáo truyền vào nước ta với nhiều tông phái để tùy theo nền tảng của từng người mà thực hành thực tế ; với pháp môn Thiền tôn vinh cái tâm, Phật tại tâm, tâm tại Phật, người tu Thiền yên cầu phải nhiều thời hạn, tinh tấn hành trì, giữ tâm yên bình, giữ Giới mới đạt Định và thông Tuệ giác mới tìm ra chân lý. Khác với Thiền, Tịnh độ thân mật và phổ cập trong đời sống nhân dân. Hầu như những chùa ở Nước Ta đều chuyên và pháp môn niệm Phật. Tịnh độ sinh ra ví như con thuyền Bát nhã đưa con người đến Niết bàn tịch tịnh. Bởi ý niệm cho rằng, đời sống của người tầm trung khốn khó, khó khăn vất vả, suốt ngày bận rộn cơm áo gạo tiền nên khó tĩnh tâm Thiền được, khó lòng đạt được bản thể chân như. Trong nỗi khổ không lối người bằng phương tiện đi lại tu Mật tông, con người tin vào pháp Mật chú, ấn quyết nhằm mục đích xua đuổi những độc khí, ám chướng, và mục thiết thực là chữa bệnh .Đạo Phật đã thấm nhuần trong đời sống của dân tộc bản địa Nước Ta, chẳng những cho người còn sống mà pháp Phật cứu độ chúng sinh đã mất. Mà nhất là nạn chết do cuộc chiến tranh, ôn dịch, tai nạn thương tâm giao thông vận tải, lũ lụt … Thương những con người đó, linh hồn đó, Nguyễn Du trong thời cận đại đã sáng tác bài Văn chiêu hồn文昭魂, trước hết thái độ, tấm lòng thương xót của tác giả với toàn bộ chúng sinh ; người dương thế hay người âm tính trong thời kỳ đó không biết dựa vào ai, chỉ có đức Phật từ bi là nơi lệ thuộc mới mong được sự chở che, vỗ về của quốc tế thiêng. Người dân Việt cho rằng có sự sống sót linh hồn, bày tỏ lòng tin so với Phật thì tâm hồn người sống được thanh thản và linh hồn của người chết được siêu thăng. Qua bao đời người Nước Ta luôn lấy Phật làm, Phật tại tâm để sống tốt, sống có ích cho xã hội .Tóm lại, dẫu biết rằng chuyện gì đến sẽ đến, không sầu vương lo ngại. Hãy để nó đến với tự nhiên rồi đi tự nhiên. Con người rồi ai cũng phải chết, nhưng con người sống ở đời không muốn điều đó xảy ra, vẫn có khát vọng được sống dù ở trong thực trạng dịch bệnh hoành hành, lửa thiêu, nước cuốn. Nếu tất cả chúng ta có niềm tin vào đời sống tâm linh Phật giáo có được đời sống niềm hạnh phúc ở hiện tại này .Ngày nay, thời đại công nghệ thông tin, của khoa học nhưng đây cũng chính là con người ta phải bàn về tâm linh, đời sống tâm linh, văn hóa truyền thống tâm linh nhiều nhất. Và nhất là tình hình bệnh dịch Covid lúc bấy giờ đang bùng nổ toàn thể giới ; những cảnh chết chóc bất ngờ đột ngột hiện ra từng ngày, làm cho cảnh chia lìa trong đau đớn, tang thương. Con người còn đau khổ thì giá trị tâm linh rất thiêng liêng. Bởi phàm sinh ra con người ai cũng ý thức được giá trị bản thân, của sự sống. Niềm tin vào năng lực bản thân hay một xã hội thiết kế xây dựng đạo đức nội tâm, luôn hướng thiện chính là đời sống văn hóa truyền thống tâm linh của người Việt .

Tác giả: Thánh Phú – Thạc sĩ Phật học khóa III Học viện PGVN tại Tp.HCM

* * *

CHÚ THÍCH

[1] Albert Einstein (tiếng Anh), Đinh Bá Anh, Nguyễn Vũ Hảo, Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Thế giới như tôi thấy, Nxb Tri thức, 2006, tr.9.
[2] Nguyễn Duy Hinh, Tâm linh Việt Nam, Nxb. Từ điển Bách khoa, 2007.
[3] Thích Đức Thiện, Báo Sức khỏe và Đời sống, ra ngày 27/11/2006.
[4] Nārada MahāThera ( Pāli-Anh), Thích Minh Châu (Pāli-Việt), Thích Thiện Siêu (Hán- Việt), kinh Pháp cú, Nxb Hồng Đức, Hà Nội, 2014, tr. 23.
[5] Thích Minh Châu dịch, Kinh Tăng Chi Bộ 3, Chương VI, Phẩm Dhammika, Tôn Giáo, Hà Nội, 2005, tr. 123.
[6] Thích Tịnh Hạnh, Tạp A- Hàm, quyển 46, Hội Văn Hóa Giáo Dục Linh Sơn Đài Bắc, 2000, trang 58.
[7] Thích Minh Châu dịch, Kinh Tăng Chi Bộ 1, Phẩm Lớn, VNCPHVN, TP. Hồ Chí Minh, 1996, tr. 344.
[8] Thích Minh Châu, Chánh pháp và hạnh phúc, Nxb Tôn giáo, Hà Nội, 2001, trang 64.
[9] Trần Quốc Vượng, Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2006, tr. 18.
[10] Đào Duy Anh, Văn hóa là gì, Nxb Tân Việt, Hà Nội, 1947, tr. 14
[11] Tuyên bố về những chính sách văn hóa, Hội nghị quốc tế do UNESCO chủ trì từ ngày 26/7 đến ngày 6/8/1982 tại Mêxico.
[12] Nguyễn Đăng Duy, Văn hóa tâm linh, Nxb Văn hóa Thông tin, 2002, tr. 26.
[13] Thích Mãn Giác, Nhớ chùa, https://diendanphatphap.com › diendan › threads › tho, truy cập ngày 10/8/2021.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Albert Einstein (tiếng Anh), Đinh Bá Anh, Nguyễn Vũ Hảo, Trần Tiễn Cao Đăng (dịch), Thế giới như tôi thấy, Nxb Tri thức.
2. Đào Duy Anh, Văn hóa là gì, Nxb Tân Việt, Hà Nội, 1947.
3. Nārada MahāThera ( Pāli-Anh), Thích Minh Châu (Pāli-Việt), Thích Thiện Siêu (Hán- Việt), kinh Pháp cú, Nxb Hồng Đức, Hà Nội, 2014.
4. Nguyễn Đăng Duy, Văn hóa tâm linh, Nxb Văn hóa Thông tin, 2002.
5. Nguyễn Duy Hinh, Tâm linh Việt Nam, Nxb. Từ điển Bách khoa, 2007.
6. Thích Đức Thiện, Báo Sức khỏe và Đời sống, ra ngày 27/11/2006.
7. Thích Mãn Giác, Nhớ chùa, https://diendanphatphap.com › diendan › threads › tho, truy cập ngày 10/8/2021
8. Thích Minh Châu dịch, Kinh Tăng Chi Bộ 1, Phẩm Lớn, VNCPHVN, TP. Hồ Chí Minh, 1996.
9. Thích Minh Châu dịch, Kinh Tăng Chi Bộ 3, Chương VI, Phẩm Dhammika, Tôn Giáo, Hà Nội, 2005.
10. Thích Minh Châu, Chánh pháp và hạnh phúc, Nxb Tôn giáo, Hà Nội, 2001.
11. Thích Tịnh Hạnh, Tạp A- Hàm, quyển 46, Hội Văn Hóa Giáo Dục Linh Sơn Đài Bắc, 2000.
12. Trần Quốc Vượng, Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2006.
13. Tuyên bố về những chính sách văn hóa, Hội nghị quốc tế do UNESCO chủ trì từ ngày 26/7 đến ngày 6/8/1982 tại Mêxico.

Source: https://thevesta.vn
Category: Phật Pháp