Hà Nam (Trung Quốc) – Wikipedia tiếng Việt

Hà Nam (tiếng Trung: 河南; bính âm: Hénán), là một tỉnh ở miền trung của Trung Quốc. Tên gọi tắt là Dự (豫), đặt tên theo Dự châu, một châu thời Hán. Tên gọi Hà Nam có nghĩa là phía nam Hoàng Hà.[1] Năm 2018, Hà Nam là tỉnh đông thứ ba về số dân, đứng thứ năm về kinh tế Trung Quốc với 95,6 triệu dân, tương đương với Việt Nam[2] và GDP đạt 4.810 tỉ NDT (715,9 tỉ USD) tương ứng với Ả Rập Xê Út.[3]

Hà Nam giáp Hà Bắc về phía bắc, Sơn Đông về phía hướng đông bắc, An Huy về phía tây nam, Hồ Bắc về phía nam, Thiểm Tây về phía tây và Sơn Tây về phía tây bắc. Hà Nam và tỉnh láng giềng Hà Bắc có tên gọi chung là Lưỡng Hà ( 两河 ) .

Hà Nam thường được gọi là Trung Nguyên (中原) hoặc Trung Châu (中州), nghĩa là “đồng/ vùng đất ở giữa”; rộng hơn, tên gọi này cũng được dùng để chỉ bình nguyên Hoa Bắc. Hà Nam được xem là vùng đất phát nguyên trung tâm của nền văn minh Trung Hoa.[4][5][6]

Thời cổ đại[sửa|sửa mã nguồn]

Vào đầu thời đại đồ đá mới, tại khu vực trung du Hoàng Hà đã có nhiều thể loại hình thức văn hóa phát sinh và phát triển, thông qua khảo cổ, đã phát hiện được văn hóa Bùi Lý Cương tồn tại trong khoảng thời gian 7000 TCN – 5000 TCN ở lưu vực Lạc Hà, khu định cư Gia Hồ từng tồn tại từ 7000 TCN – 5800 TCN ở khu vực huyện Vũ Dương ngày nay. Cư dân Gia Hồ khi đó đã trồng kê và lúa, trong khi việc trồng kê là điều thường thấy ở các cộng đồng thuộc văn hóa Bùi Lý Cương, thì việc trồng lúa chỉ xuất hiện duy nhất tại Gia Hồ.

Tiếp sau, tại khu vực nay là bắc bộ Hà Nam đã Open văn hóa truyền thống Ngưỡng Thiều ( 5000 TCN – 3000 TCN ), dân cư thuộc nền văn hóa truyền thống này hầu hết trồng kê, một vài làng cũng trồng lúa mì hay lúa gạo, đánh cá và chăn nuôi những động vật hoang dã như lợn, gà và chó, cũng như cừu, dê và bò, họ cũng hoàn toàn có thể đã thực hành thực tế một dạng sớm của chăn nuôi tằm tơ. Đến cuối thời đại đồ đá mới, khu vực trung hạ du Hoàng Hà, gồm có cả Hà Nam, thuộc về văn hóa truyền thống Long Sơn ( 3000 TCN – 2000 TCN ), dân cư của nền văn hóa truyền thống này đã đạt được trình độ cao trong sản xuất đồ gốm, như sử dụng bàn xoay gốm .Văn hóa Nhị Lý Đầu đã tạo ra bước nhảy từ thời đại đồ đá mới sang thời đại đồ đồng tại Trung Quốc, nền văn hóa truyền thống này được đặt tên theo di chỉ Nhị Lý Đầu ở thôn cùng tên tại Yển Sư của Hà Nam. Nền văn hóa truyền thống này sống sót trong khoảng chừng thời hạn từ 1880 TCN đến 1520 TCN, [ 7 ] [ 8 ] Di chỉ Nhị Lý Đầu có dấu tích của những tòa hoàng cung và những xưởng nấu chảy đồng. Nhị Lý Đầu là nơi duy nhất sản xuất những bình đồng dùng trong lễ nghi đương thời tại Trung Quốc. [ 9 ] Thời gian sống sót của văn hóa truyền thống Nhị Lý Đầu tương ứng với vương triều Hạ, vương quốc liên minh bộ lạc hay triều đại tiên phong và có tính thần thoại cổ xưa cao trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc. Khu vực Hà Nam ngày này là TT của vương triều Hạ, khu vực di chỉ Nhị Lý Đầu được nhiều học giả nhận định và đánh giá là đô thị trong hàng loạt thời hạn hoặc thời kỳ thứ nhất, thứ hai của vương triều Hạ, tuy nhiên vẫn đang phải tìm kiếm những cơ sở vững chãi để làm rõ. [ 10 ] [ 11 ]Xuất hiện sau văn hóa truyền thống Nhị Lý Đầu là văn hóa truyền thống Nhị Lý Cương, sống sót trong khoảng chừng thời hạn 1500 TCN – 1300 TCN và được đặt theo tên một di chỉ ở ngay bên ngoài khu đô thị của Trịnh Châu. Di chỉ có dấu tích của một tường thành lớn với chu vi gần 7 km, những xưởng lớn được đặt ngay bên ngoài tường thành : một xưởng sản xuất đồ cốt, một xưởng sản xuất đồ gốm, hai xưởng sản xuất bình đồng. Nhị Lý Cương là nền văn hóa truyền thống khảo cổ học sớm nhất tại Trung Quốc biểu lộ việc đã sử dụng phổ cập những bình đồng được đúc, phong thái cũng thống nhất hơn văn hóa truyền thống Nhị Lý Đầu. Nhiều nhà khảo cổ Trung Quốc cho rằng thành cổ này là một trong những đô thị khởi đầu của vương triều Thương, triều đại tiếp nối của vương triều Hạ. Minh Điều, nay là đông bộ Phong Khâu là nơi quân của Thương Thang đã quyết chiến với quân của vua Kiệt triều Hạ, hiệu quả là quân Hạ đại bại. [ 12 ] Do việc lũ lụt, thiên tai, triều Thương đã phải thiên đô nhiều lần, sau cuối định đô tại Ân Khư ( thuộc An Dương thời nay ) trong thời hạn vua Bàn Canh trị vì. Viên quan triều Thanh Vương Ý Vinh ( 王懿榮 ) đã phát hiện ra những xương và mai rùa được khắc chữ tại di chỉ An Khư vào năm 1899, được gọi là giáp cốt văn. [ 13 ]
Sau khi tộc Chu lật đổ vương triều Thương, lập ra vương triều Chu, Chu Vũ Vương theo đề xuất kiến nghị của Chu công Đán đã cho con của Trụ Vương là Vũ Canh liên tục quản lý đất Ân. Nước Ân đóng đô tại Thành Phố Hà Nội của triều Thương trước đây ( tức Ân Khư ), chủ quyền lãnh thổ của Ân gần tương ứng với khu vực bắc bộ tỉnh Hà Nam, nam bộ tỉnh Hà Bắc và đông nam bộ tỉnh Sơn Tây ngày này. Không lâu sau, Vũ Canh nổi dậy chống lại triều đình nhằm mục đích Phục hồi triều Thương, tuy nhiên sau cuối đã bị Chu công Đán vượt mặt. Sau đó Chu Công chia đất Ân làm đôi, một nửa phong cho người tông thất khác của nhà Ân là Vi Tử Khải ở nước Tống để giữ hương hoả nhà Ân còn nửa kia phong cho người em khác của Chu Vũ Vương là Khang Thúc Cơ Phong, đặt quốc hiệu là Vệ. Chu công Đán cũng cho xây thành Lạc Ấp ( nay thuộc Tây Công, Lạc Dương ) để làm căn cứ địa phòng bị những cuộc phản loạn ở phía đông .Năm 771 TCN, vương triều Chu dời đô đến Lạc Ấp, trở thành dấu mốc mở màn thời kỳ Đông Chu đầy không ổn định. Thời Xuân Thu, trên địa phận Hà Nam sống sót rất nhiều nước chư hầu, mạnh nhất là những nước Trần, Sái, Tào, Trịnh, Vệ, Tống. Nước Tấn hùng mạnh ở phía bắc đến 403 TCN bị phân liệt, trong đó nước Hàn về sau thiên đô đến Tân Trịnh, nước Ngụy vào năm 361 TCN đã thiên đô đến Đại Lương ( nay thuộc Khai Phong ). Nam bộ Hà Nam là đất đai của nước Sở, cũng là một cường quốc, Hùng Dịch đã kiến lập quốc đô tiên phong của Sở tại Đan Dương [ 14 ], nằm ở khu vực Tích Xuyên ngày này. Tới thế kỷ III TCN, chủ quyền lãnh thổ nhỏ bé của triều Chu lại bị phân thành hai nước Tây Chu và Đông Chu, khoanh vùng phạm vi hai nước này nằm xung quanh Lạc Dương ngày này. Nước Tần ở phía tây lần lượt tàn phá Tây Chu, Đông Chu và Hàn vào những năm 256 TCN, 249 TCN và 230 TCN, tiến tới thống nhất Trung Quốc vào năm 221 TCN .

Thời phong kiến[sửa|sửa mã nguồn]

Sau khi thống nhất Trung Quốc, triều Tần đã thiết lập bảy Q. : Tam Xuyên Q., Nam Dương quận, Dĩnh Xuyên quận, TP. Hà Nội Q., Đông Q. và Trần quận trên địa phận Hà Nam ngày này. [ 15 ] Sang thời Tây Hán, trên địa phận Hà Nam có tám Q. : Hoằng Nông, TP.HN, Hà Nam, Dĩnh Xuyên, Nhữ Nam, Trần Lưu, Nam Dương, Ngụy. Ngoài ra, trên địa phận Hà Nam khi đó còn có hai nước chư hầu của triều Hán : nước Hoài Dương ( TT nằm tại Chu Khẩu ) và nước Lương. Tại những Q. và nước chư hầu, triều đình Tây Hán thiết lập nên những chức vụ tư lệ giáo úy và thứ sử để giám sát, Hà Nam phân thuộc tư lệ giáo úy bộ và Dự châu, Duyện châu, Kinh châu, Ký châu. Sau những biến loạn tại Trường An, Hán Quang Vũ Đế đã dời đô đến Lạc Dương vào tháng 10 năm 25 SCN, khởi đầu triều Đông Hán. Thời Đông Hán, trên địa phận Hà Nam có hai nước chư hầu là Trần và Lương ; phân thuộc tư lệ giáo úy bộ và năm châu : Dự, Duyện, Kinh, Ký, Dương .Cuối thời Đông Hán, sau Khởi nghĩa Khăn Vàng, những quân phiệt Cafe Trung Nguyên cát cứ giao chiến và kình địch với nhau. Đầu tiên, Đổng Trác tiến vào Lạc Dương, sau phế Hán Thiếu Đế và lập Hán Hiến Đế lên ngôi, lại thiên đô về Trường An. Đến năm 196, Tào Tháo đem Hán Hiến Đế đến địa phận của mình là Hứa Xương, kiến đô Hứa Đô ở đây. Bốn năm sau, Tào Tháo đã đánh bại quân phiệt Viên Thiệu trong trận Quan Độ ở hướng đông bắc huyện Trung Mưu của Hà Nam lúc bấy giờ, thống nhất Hoa Bắc. Năm 220, Hán Hiến Đế thiện nhượng cho con trai của Tào Tháo là Tào Phi. Tào Phi kiến lập đô thị tại Lạc Dương, hiệu là Ngụy Văn Đế. Tào Ngụy sau đó thiên đô đến Lạc Dương, Tào Ngụy ở Cafe Trung Nguyên cùng với Ngô ở Giang Nam và Thục Hán ở tây-nam mở ra thời kỳ Tam Quốc trong lịch sử dân tộc Trung Quốc. Đến thời Ngụy Nguyên Đế, đại phu Tư Mã Chiêu nắm thực quyền đã đoạt lấy hoàng vị, lập nên nhà Tấn. Trong thời hạn đó, Lạc Dương trở thành một trong những thành phố lớn và thịnh vượng nhất quốc tế đương thời, mặc dầu nhiều lần bị tổn hại do chiến loạn .Nội bộ Tây Tấn nổ ra loạn bát vương lê dài từ 291 tới năm 306, nguyên khí triều Tấn vì thế mà bị tổn hại nghiêm trọng, sau cuối chỉ còn lại Đông Hải vương Tư Mã Việt, trở thành người nắm chính trường. Nhân lúc triều Tấn có loạn, di dân Nam Hung Nô từ Sơn Tây và người Đê ở Tứ Xuyên phân biệt khởi nghĩa tạo phản, lập ra nước Hán và Thành. Năm 311, quân Hán dưới sự chỉ huy của Lưu Thông đã vượt mặt đại quân Tấn tại Hoa Trung, chiếm được đô thị Lạc Dương của Tấn và bắt Tấn Hoài Đế, triều Tây Tấn mở màn diệt vong .Cùng với sự sụp đổ của triều Tây Tấn vào cuối thế kỷ IV và đầu thế kỷ V, những tộc du mục ( Ngũ Hồ ) từ phía bắc đã lấn chiếm miền Bắc Trung Quốc và lập ra nhiều chính sách sau đó nhau. Tuy nhiên, những dân tộc bản địa này từ từ bị Hán hóa. Trong thời Ngũ Hồ thập lục quốc, địa phận Hà Nam trước sau thuộc về những nước Tiền Triệu, Hậu Triệu, rồi Tiền Yên, Tiền Tần. Sau khi Tiền Tần thống nhất Hoa Bắc, lại thất bại trong trận Phì Thủy trước triều Đông Tấn, Hoa Bắc lại một lần nữa phân liệt thành nhiều nước, Hà Nam lần lượt thuộc quyền quản lý của những nước Hậu Yên, Hậu Tần. Nhận thấy Hậu Tần có không ổn định nội bộ, thu năm 416, tướng Lưu Dụ của Đông Tấn đã cho mở một chiến dịch lớn đánh Hậu Tần, quân Tấn đã nhanh gọn đoạt được nửa phía đông của Hậu Tần, gồm có cả thành Lạc Dương. Quân Đông Tấn sau đó liên tục giành được thắng lợi, lấy được vùng đất to lớn nằm ở phía bắc Hoài Hà và phía nam Hoàng Hà .
Năm 420, Lưu Dụ tiếm vị triều Đông Tấn, lập ra triều Lưu Tống. Đến năm 422, quân Bắc Ngụy dưới sự chỉ huy của Ngụy Minh Nguyên Đế đã vượt Hoàng Hà, sau lần đại chiến này, Lưu Tống bị mất vùng đất từ Hồ Lục, Hạng Thành trở lên phía bắc. Nhân lúc Bắc Ngụy phải đối phó với Nhu Nhiên phía bắc, năm 429, Lưu Tống Văn Đế đòi Bắc Ngụy trả đất Hà Nam tuy nhiên Ngụy Thái Vũ Đế không chịu. Năm 430, Lưu Tống Văn Đế sai Đáo Ngạn Chi mang quân Bắc phạt, quân Bắc Ngụy ít nên dữ thế chủ động rút lui tuy nhiên sau đó đã phản công, lấy lại được Lạc Dương và Hổ Lao. Tháng 2 năm 431, quân Ngụy giao tranh với quân Lưu Tống do Đàn Đạo Tế chỉ huy lên Bắc cứu Hoạt Đài ( nay là huyện Hoạt ), hai bên đánh nhau 30 trận, đều bị tổn thất nặng, ở đầu cuối Đàn Đạo Tế phải đưa quân Lưu Tống rút lui. Bắc Ngụy thống nhất trọn vẹn miền Bắc Trung Quốc vào năm 439, cùng với những triều đại ở phương Nam mở ra thời Nam Bắc triều trong lịch sử vẻ vang Trung Quốc. Năm 450, Bắc Ngụy Thái Vũ Đế điều 10 vạn quân vây đánh Huyền Hồ ( 懸瓠, nay thuộc Trú Mã Điếm ) trong 42 ngày, quân Lưu Tống ở những thành xung quanh đều sợ thế Bắc Ngụy và bỏ thành tháo chạy. Sau khi đánh bại quân Lưu Tống được cử đến cứu viện, Thái Vũ Đế lại đem quân Bắc Ngụy nam tiến, hiệu quả chiếm được vùng Hoài Bắc. Năm 493, Bắc Ngụy Hiếu Văn Đế đã cho mang đến Hà Dương ( Hà Nam ) 2 triệu con ngựa, tổ chức triển khai quân túc vệ 15 vạn thường trú tại Lạc Dương, dời hộ tịch hàng loạt người vùng Đại tới Lạc Dương. Hành động dời kinh đô đến Lạc Dương là để hiển thị Bắc Ngụy là chính quyền sở tại chính thống của Trung Quốc và có lợi cho việc hấp thụ mau lẹ văn hóa truyền thống Hán. Sau khi Hiếu Vũ Đế sang Quan Trung với Tập đoàn quân phiệt Quan Lũng của Vũ Văn Thái, Cao Hoan đã lập Nguyên Thiện Kiến làm vua mới, tức là Đông Ngụy Hiếu Tĩnh Đế. Do thấy Lạc Dương gần họ Vũ Văn, ông thiên đô về Nghiệp Thành thuộc Hà Bắc ngày này. Cả Cao Hoan và Vũ Văn Thái đều công bố người mình ủng hộ là người thừa kế ngai vàng Bắc Ngụy, dẫn tới sự chia cắt chủ quyền lãnh thổ Bắc Ngụy thành hai nhà nước từ khoảng chừng năm 534 – 535 thành Đông Ngụy và Tây Ngụy, tuy nhiên hai triều đại này lại bị Bắc Tề và Bắc Chu phân biệt thay thế sửa chữa không lâu sau đó .Nhà Tùy đã tái thống nhất Trung Quốc vào năm 589, triều đại này định đô ở Trường An. Sau khi Tùy Dạng Đế lên ngôi, vào tháng 3 năm 605 đã cho thiết kế xây dựng Đông Đô Lạc Dương, nhu yếu tháng 1 năm sau phải hoàn thành xong. Đông Đô Lạc Dương là một khu công trình lớn trong khi thời hạn triển khai xong không đến một năm, nhân công dùng mỗi tháng cần hơn 2.000.000 người, do đôn đốc lao dịch quá gấp gáp khắc nghiệt nên phu dịch cứ 10 người thì chết đến 4, 5. Thành Đông Đô được chia làm ba khu chính là Cung thành ( chỗ Hoàng cung ), Hoàng thành ( phủ nha của những bá quan ), Ngoại quách thành ( khu nhà ở của quan và dân ). Chu vi Ngoại quách thành dài hơn 50 dặm, trong thành có nơi cư trú cho quan và dân hơn 1.000 phường, ngoài những còn có ba chợ kinh doanh lớn là chợ Phong Đô, chợ Đại Đồng, chợ Thông Viễn. Một phần do hao tổn nhân lực, tiền tài quá lớn để xây thành Đông Đô, triều Tùy suy sụp, những cuộc khởi nghĩa nông dân bùng nổ đã khiến triều đại này diệt vong vào năm 617 .Thời Nhà Đường, mặc dầu triều đình định đô tại Trường An tuy nhiên khu vực Hà Nam vẫn là một trong những nơi giàu sang nhất của đế quốc. Năm 690, Võ Tắc Thiên đoạt lấy ngôi vị hoàng đế Đại Đường, đổi quốc hiệu thành Chu, sử gọi là Võ Chu, từng định đô tại Đông Đô Lạc Dương, gọi là Thần Đô Lạc Dương. Từ năm 904 – 907, Lạc Dương lạc trở thành kinh đô của triều Đường, tuy nhiên vào năm 907, Lương vương Chu Ôn đã soán vị, giáng Đường Ai Đế làm Tế Âm vương .Chu Ôn lập quốc hiệu là ” Đại Lương “, sử gọi là triều ” Hậu Lương. Nhà Đường diệt vong, lịch sử dân tộc Trung Quốc tiến vào thời kỳ Ngũ Đại Thập Quốc. Từ năm 913, quốc đô của Hậu Lương được dời đến Khai Phong. Cả năm triều đại sau đó nhau trong thời Ngũ Đại Thập Quốc : Hậu Lương, Hậu Đường ( 923 – 936 ), Hậu Hán ( 936 – 947 ), Hậu Tấn ( 947 – 95 ), Hậu Chu ( 951 – 960 ) đều định đô trên địa phận Hà Nam thời nay, ngoài Hậu Đường định đô ở Lạc Dương ra thì bốn triều đại còn lại đều định đô ở Khai Phong .Nhà Tống tái thống nhất Trung Quốc 982, triều đại này cũng định đô tại Khai Phong. Thời Bắc Tống, Hà Nam phân thuộc Khai Phong phủ cùng Kinh tây-bắc lộ, Kinh tây nam lộ, Kinh Đông Tây lộ. Thời Bắc Tống, Trung Quốc tiến vào một thời kỳ văn minh và thịnh vượng mới, đô thị Khai Phong vượt qua Lạc Dương và Trường An để trở thành thành phố lớn nhất Đại Tống và quốc tế đương thời, [ 16 ], dân số đô thị đạt trên 1 triệu người, thương mại mậu dịch đạt kim ngạch chiếm 50% toàn nước. [ 15 ] Năm 1004, tức trong thời hạn trị vì của Tống Chân Tông, triều Liêu của người Khiết Đan phát động cuộc chiến tranh xâm lược Tống, quân Khiết Đan tiến công ồ ạt vào vùng Thiền châu ( nay là Bộc Dương ). Mặc dù nhiều đại thần của Tống muốn hòa, tuy nhiên dưới sức ép của tể tướng Khấu Chuẩn, Tống Chân Tông đã chấp thuận đồng ý thân chinh đến Thiền châu. Quân Tống vì được khuyến khích ý thức chiến đấu, đã phản công quân Liêu và liên tục giành thắng lợi. Hai bên Tống-Liêu sau đó ký kết minh ước Thiền Uyên, đã tạo ra tự do giữa hai vương quốc trong trên 100 năm. [ 17 ] Cuối thời Bắc Tống, Đông Kinh thành của Khai Phong phủ cũng được gọi là Biện Lương, Biện Kinh .
Thanh minh thượng hà đồ, Bảo tàng Cố Cung Bắc Kinh. Bức tranh mô tả cảnh sống của người dân Trung Quốc đời Tống tại kinh đô Biện Kinh (Khai Phong)Phiên bản gốc thế kỷ XII của, Bảo tàng Cố Cung Bắc Kinh. Bức tranh diễn đạt cảnh sống của người dân Trung Quốc đời Tống tại kinh đô Biện Kinh ( Khai Phong )Đầu năm 1126, triều Kim của người Nữ Chân đã cho quân vượt Hoàng Hà, tiến sát tới Biện Kinh. Quá hoảng sợ, Tống Huy Tông đã thoái vị ngày 18 tháng 1 năm 1126 để nhường ngôi cho kỳ tử Triệu Hoàn, tức Tống Khâm Tông. Quân Kim sau đó bỏ việc vây hãm Khai Phong và quay trở về phương Bắc tuy nhiên Tống đã buộc phải ký hòa ước với nhà Kim. Tuy nhiên, vài tháng sau, vào tháng 9 năm 1126, quân Kim lại quay trở lại phương Nam một lần nữa. Quân Kim ở đầu cuối đã vào được Biện Kinh vào ngày 9 tháng 1 năm 1127 và triển khai những vụ cướp bóc, hãm hiếp, thảm sát trong nhiều ngày liền. Trong sự kiện Tĩnh Khang, quân Kim đã bắt Huy Tông, Khâm Tông, những tôn thất và bá quan của triều Tống. Bắc Tống diệt vong, tuy nhiên hoàng tử Triệu Cấu đã kịp chạy trốn về miền Nam, và xây dựng triều đại Nam Tống. Năm 1129, Kim Thái Tông hạ lệnh cho Tông Phụ và Ngột Truật mang quân đánh triều Nam Tống mới hình thành. Quân Kim vượt Hoàng Hà rồi chia làm hai nhánh, Ngột Truật lĩnh 10 vạn quân đánh phủ Khai Đức ( nay thuộc huyện Bộc Dương ) nhưng bị thiếu lương nên ông mang quân quay lại đánh Bộc châu [ 18 ]. Ngột Truật cử tướng tiên phong Ô Lâm Đáp Thái ( 乌林答大 ) tiến lên trước, đại phá 20 vạn quân Tống của Vương Thiện. Hạ được Bộc châu, Ngột Truật thừa thắng chiếm luôn 5 huyện lân cận. Sau đó, Ngột Truật mang quân quay lại đánh Khai Đức. Khi Ngột Truật dẫn quân Kim tiến đến Quy Đức ( nay thuộc Thương Khâu ), đã cho lính áp sát thành, đặt hỏa pháo ngay trên bờ hào, quân Tống trong thành sợ hãi xin hàng. Cuối cùng, Kim và Tống lấy Hoài Hà làm ranh giới, triều Tống phải cống nạp hằng năm cho Kim. Trong thời hạn này, do được hưởng trạng thái tự do vĩnh viễn cùng sự thịnh vượng về kinh tế-văn hóa, vùng Giang Nam đã thay thế sửa chữa Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên để trở thành TT kinh tế-văn hóa của Trung Quốc. Thời thuộc Kim, Hà Nam về mặt hành chính được phân thành Nam Kinh lộ và Hà Đông Nam lộ, Kinh Triệu phủ lộ, Đại Danh phủ lộ, Hà Bắc Đông lộ, còn về mặt kinh tế tài chính là một trong những khu vực kinh tế tài chính tăng trưởng nhất nước. Biện Kinh đóng vai trò là ” Nam Kinh ” của triều Kim từ năm 1157 ( nguồn khác nói là từ năm 1161 ) và được thiết kế xây dựng lại trong thời hạn này. [ 19 ] [ 20 ] Năm 1214, sau khi Mông – Kim hòa nghị thành công xuất sắc, Kim Tuyên Tông đã thiên đô đến Biện Kinh. Sau dó, Kim triển khai cuộc chiến tranh chống Nam Tống lê dài từ năm 1217 tới đầu năm 1224. Kim bị hủy hoại vào năm 1234 trước sự tiến công của liên quân Mông Cổ-Nam Tống .Sau khi chiếm được Hà Nam, người Mông Cổ thiết lập nên Hà Nam Giang Bắc đẳng xứ hành trung thư tỉnh, trị sở đặt tại Khai Phong. Trong cuộc chiến tranh Mông-Kim, phương Bắc Trung Quốc, trong đó có Hà Nam, đã bị phá hoại đến mức diệt trừ, ngoại trừ một số ít rất ít người chạy trốn được ra bên ngoài, đại đa số dân thường đã thiệt mạng, tạo thành những khu vực cả nghìn lý không có một bóng người. Các thiết bị, kế hoạch, tổ chức triển khai của những khu công trình thủy lợi bị phá hoại với số lượng lớn, lũ lụt Hoàng Hà ngày càng trở nên nghiêm trọng, cho nên vì thế Hà Nam đã bị mất đi lợi thế mà khu vực này đã từng có trong một thời hạn dài .
Thiếu Lâm tự ở Đăng Phong từng bị hư hại do liên quan đến phong trào phản ThanhTrong những cuộc dân biến vào cuối thời Nguyên, Hà Nam cũng trở thành khu vực phải hứng chịu sự phá hoại nghiêm trọng từ cuộc chiến tranh, dân số suy giảm. Vì thế, trong những năm Chu Nguyên Chương trị vì, triều đình Nhà Minh đã tổ chức triển khai cưỡng chế di dân trên quy mô lớn từ Sơn Tây đến Cafe Trung Nguyên. Đại Minh được xây dựng chính thức vào năm 1368, Hà Nam thừa tuyên bố chính sứ ti do triều đại này lập ra có ranh giới tương đương với tỉnh Hà Nam lúc bấy giờ. Hà Nam thời Minh được chia thành tám phủ : Khai Phong, Hà Nam ( Lạc Dương ), Quy Đức ( Thương Khâu ), Nam Dương, Nhữ Ninh ( Nhữ Nam ), Vệ Huy, Chương Đức ( An Dương ), Hoài Khánh ( Thấm Dương ). Năm 1641, Lý Tự Thành công chiếm Lạc Dương, giết chết Phúc vương Chu Thường Tuân ( 朱常洵 ) – con trai thứ ba của Minh Thần Tông. Năm 1642, trong thời hạn Lý Tự Thành vây hãm Khai Phong, người ta đã hướng đến để đưa nước Hoàng Hà làm ngập lụt thành này ( có thuyết nói là do quân Lý Tự Thành, có thuyết nó là quân Minh đào ), trong số 37 vạn dân toàn thành thì chỉ 3 vạn là còn sống sót .Trong những cuộc cuộc chiến tranh cuối thời Minh và đầu thời Thanh ( 1630 — 1662 ), khu vực Hà Nam lại bị phá hoại nghiêm trọng. Đến thời Khang Hy Đế, kinh tế tài chính nông nghiệp Hà Nam phục hồi, lại mở màn trở thành khu vực tập trung chuyên sâu dân cư và khu vực sản xuất lương thực hầu hết của quốc gia. Khai Phong trở thành thủ phủ của Hà Nam, thành phố này cũng trở nên phồn vinh sau khi chịu thiệt hại từ chiến loạn trong thời hạn Lý Tự Thành khởi nghĩa và đầu thời Thanh. Đến những năm 60 của thế kỷ XIX, tại Hà Nam bùng phát những cuộc khởi nghĩa nông dân, sau hợp nhất vào khởi nghĩa lớn Niệp quân. Ngoài ra, quân Thái Bình Thiên Quốc cũng nhiều lần ra vào Hà Nam, do đó Hà Nam trở thành một khu vực TT của khởi nghĩa nông dân lưu vực Hoàng Hoài. Sau khi khởi nghĩa nông dân thất bại, nông nghiệp Hà Nam ngày càng suy thoái và khủng hoảng, tư tưởng văn hóa truyền thống về cơ bản vẫn chìm đắm trong Trình-Chu lý học. [ 15 ]

Thời văn minh[sửa|sửa mã nguồn]

Do ảnh hưởng tác động từ khởi nghĩa Vũ Xương, đảng viên cách mạng Hà Nam đã thôi thúc Tân quân tại tỉnh lỵ Khai Phong phản lại chính quyền sở tại, tổ chức triển khai khởi nghĩa vũ trang ở những phủ huyện khác, tuy nhiên không giành được thành công xuất sắc, trở thành một trong vài tỉnh chưa từng ” độc lập “. [ 15 ] Trung Hoa Dân Quốc đã thay thế sửa chữa triều Thanh vào năm 1911, mở ra thời kỳ văn minh trong lịch sử dân tộc Trung Quốc. Việc kiến thiết xây dựng và lan rộng ra tuyến Đường sắt Bình Hán ( thông xe năm 1906 ) và đường tàu Long Hải ( thông xe đoạn Khai Phong-Lạc Dương năm 1910 ) đã biến Trịnh Châu, một phố huyện nhỏ vào lúc bấy giờ, thành một TT giao thông vận tải lớn. Mặc dù có sự nổi lên của Trịnh Châu, kinh tế tài chính Hà Nam về tổng thể và toàn diện liên tục chịu thiệt hại nặng nề từ nhiều thảm họa đương thời. nhà nước Quốc dân bỏ phủ giữ lại đạo, tại Hà Nam đã xây dựng nên Khai Phong đạo, Hà Lạc đạo, Nhữ Dương đạo, Hà Bắc đạo ; đạo doãn trú tương ứng tại Khai Phong, Lạc Dương, Tín Dương và huyện Cấp .Thời kỳ Bắc Dương quân phiệt, năm 1920, Lạc Dương trở thành địa thế căn cứ của Ngô Bội Phu thuộc Trực hệ quân phiệt, có sở quan Lưỡng Hồ tuần duyệt sử và bộ tư lệnh sư đoàn 3 Lục quân. Năm 1926, Phùng Ngọc Tường tham gia cuộc chiến tranh Bắc phạt do Tưởng Giới Thạch phát động từ Quảng Châu Trung Quốc nhằm mục đích triệt tiêu những quân phiệt phương Bắc, Phùng tiến quân về phía nam, trong đó Ngô Bội Phu cát cứ Hoa Trung được liệt là một tiềm năng chính. Ngô Bội Phu trước tình thế này đã lôi kéo Trương Tác Lâm ” Phục hồi pháp thống ” tuy nhiên không nhận được hưởng ứng. Do Ngô Bội Phu có lập trường chống Liên Xô nên Liên Xô tương hỗ cho chính phủ nước nhà Quốc dân đóng ở Quảng Châu Trung Quốc. Cùng năm, quân Bắc phạt đánh tan quân nòng cốt của Ngô Bội Phu, Ngô Bội Phu buộc phải dẫn tàn quân về Hà Nam sau khi để mất Vũ Hán tam trấn, sau lại chạy trốn đến Tứ Xuyên. Năm 1930, Trung Quốc đã nổ ra nội chiến giữa quân của Tưởng Giới Thạch với Diêm Tích Sơn, Phùng Ngọc Tường và Lý Tông Nhân, được gọi là đại chiến Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên. Cuộc nội chiến này diễn ra đa phần trên địa phận Hà Nam và là cuộc cuộc chiến tranh quy mô nhất trong thời kỳ cận đại của Trung Quốc. Kết quả, Tưởng Giới Thạch toàn thắng, chấm hết thời kỳ quân phiệt cát cứ. Năm 1932, sau sự kiện Nhất Nhị Bát tại Thượng Hải, chính phủ nước nhà Quốc dân Nam Kinh đã định Lạc Dương là ” hành đô “, chuyển văn phòng đến Lạc Dương, đến tháng 12 cùng năm thì lại trở lại Nam Kinh .Năm 1923, tổng công hội đường tàu Kinh-Hán, một tổ chức triển khai cộng sản, đã xây dựng tại Trịnh Châu, họ triển khai phát động công nhân đường tàu Kinh-Hán bãi công, gây tác động ảnh hưởng lớn. [ 15 ]. Trong quy trình tiến độ 1928 – 1932, những chỉ huy cộng sản như Trương Quốc Đào và Từ Hướng Tiền đã triển khai cát cứ vũ trang ở vùng núi Đại Biệt Sơn, gọi là căn cứ địa cách mạng Ngạc-Dự-Hoàn. Tân Lập ( nay là huyện Tân ) là thủ phủ của căn cứ địa Ngạc-Dự-Hoàn, cũng là nơi Trung Quốc công nông hồng quân có chiếc phi cơ tiên phong, đặt tên là ” Lenin ” [ 21 ]. Sau đó, quân Quốc Dân Đảng dưới sự chỉ huy của Biệt Đình Phương ( 别廷芳 ) đã đánh bại quân cộng sản của Trương Quốc Đào, triệt tiêu địa thế căn cứ của cộng sản tại Hà Nam, buộc Trương Quốc Đào phải chạy đến Tứ Xuyên lập địa thế căn cứ mới .
Tháng 6 năm 1938, sau khi quân Nhật công chiếm Khai Phong, cơ quan chính phủ Quốc dân đã cho nổ mìn phá đê Hoàng Hà ở Hoa Viên Khẩu thuộc Trịnh Châu để ngăn bước tiến của quân Nhật. Trận lụt năm 1938 đã khiến một diện tích quy hoạnh rộng 54.000 km² bị ngập và cướp đi mạng sống của 500.000 đến 900.000 người Trung Quốc, tàn phá nhà cửa và hoa màu trên quy mô to lớn. Trận lụt đã ngăn quân Nhật chiếm Trịnh Châu, tuy nhiên đã không cản được quân Nhật đạt được tiềm năng chiếm giữ thủ đô hà nội lâm thời Vũ Hán. [ 22 ] Mùa thu năm 1939, chính quyền sở tại tỉnh Hà Nam lại một lần nữa chuyển đến Lạc Dương .Sau khi kết thúc Chiến tranh Trung-Nhật, Trung Quốc lại xảy ra nội chiến Quốc-Cộng, quân Quốc Dân đảng tiến đánh ” khu giải phóng Cafe Trung Nguyên ” của lực lượng cộng sản vào tháng 6 năm 1946 tuy nhiên bị lực lượng cộng sản đánh trả kinh khủng, lực lượng cộng sản vẫn được bảo tồn. Tháng 6 năm 1947, nòng cốt Tấn Ký Lỗ Dự dã chiến quân của lực lượng cộng sản đã chọc thủng phòng tuyến tự nhiên Hoàng Hà, tiến từ tây nam Sơn Đông vào Cafe Trung Nguyên, mở màn cho tiến trình phản công của họ trong cuộc nội chiến. [ 15 ] Liền sau đó, quân đoàn Trần Tạ của Tấn Ký Lỗ Dự dã chiến quân đã vượt Hoàng Hà, tiến thẳng đến Tây Hà Nam ; Hoa Đông dã chiến quân cũng tiến đến khu vực Đông Hà Nam, có được thắng lợi trong những chiến dịch giải phóng Lạc Dương, Khai Phong, Trịnh Châu, Nam Dương. Đến năm 1948 thì phần đông Hà Nam đã nằm trong tay quân cộng sản. Đến tháng 1 năm 1949, sau khi quân cộng sản thắng lợi trong chiến dịch Hoài Hải, hàng loạt Hà Nam nằm trong quyền quản trị của lực lượng này .Ngày 20 tháng 8 năm 1949, phần phía bắc Hoàng Hà thuộc tỉnh Hà Nam và phần tây nam của tỉnh Sơn Đông được tách ra để hình thành tỉnh mới Bình Nguyên, tỉnh lị đặt tại Tân Hương. Ngày 15 tháng 11 năm 1952, chính quyền sở tại Trung ương đã quyết định hành động triệt tiêu tỉnh Bình Nguyên, trả lại những phần đất trước kia cho hai tỉnh Sơn Đông và Hà Nam .Năm 1954, tỉnh lỵ của Hà Nam được chuyển từ Khai Phong về Trịnh Châu, một phần là do tầm quan trọng về kinh tế tài chính của thành phố này. Tháng 1 năm 1954, theo kế hoạch 5 năm lần thứ nhất của Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc, Liên Xô đã giúp sức thiết kế xây dựng 7 cơ sở công nghiệp nặng quy mô lớn tại khu Giản Tây của Lạc Dương : xí nghiệp sản xuất máy kéo Đông Phương Hồng Lạc Dương, nhà máy sản xuất cơ khí khai mỏ, xí nghiệp sản xuất vòng bi, xí nghiệp sản xuất động cơ Diesel, nhà máy sản xuất vật tư chịu lửa, xí nghiệp sản xuất nhiệt điện, nhà máy sản xuất luyện kim Hoàng Hà, biến Lạc Dương thành một thành phố công nghiệp nặng mới nổi có tầm quan trọng, trở thành một thành phố thường trực tỉnh .Ngày 20 tháng 4 năm 1958, ở huyện Toại Bình của Hà Nam, người ta đã xây dựng nên công xã nhân dân Sơn Vệ Tinh, công xã nhân dân tiên phong của Trung Quốc, sự kiện này cũng khởi đầu cho chiến dịch kinh tế-xã hội Đại nhảy vọt. Do chiến dịch này, trong ba năm xảy ra nạn đói lớn sau đó, Hà Nam là một trong những tỉnh chịu tổn thất nghiêm trọng nhất, với vài triệu người tử trận. [ 23 ]Một trận lụt mang tính diệt trừ của Hoài Hà vào mùa hè năm 1950 đã thôi thúc chính quyền sở tại cho triển khai những khu công trình đập quy mô lớn trên những chi lưu lớn của sông này tại trung bộ và nam bộ Hà Nam. Tuy nhiên, nhiều đập trong số chúng đã không hề chống chịu được trước lượng mưa cao không bình thường do bão Nina gây ra vào tháng 8 năm 1975. Có 62 đập, lớn nhất trong số đó là đập Bản Kiều ở huyện Bí Dương, đã bị đổ sập ; lũ lụt thảm khốc bao trùm lên một vài huyện của Trú Mã Điếm và những khu vực xuôi về hạ nguồn, giết chết tối thiểu 26.000 người. [ 24 ] [ 25 ] Các ước tính tổn thất nhân mạng không chính thức, gồm có cả tử trận do dịch bệnh và nạn đói, lên đến 85.600, [ 24 ] 171.000 [ 26 ] hay thậm chí còn là 230.000. [ 24 ] Đây được xem là thảm họa chết chóc nhất tương quan đến đập trong lịch sử dân tộc trái đất. [ 24 ]

Đầu thập niên 1970, Trung Quốc là một trong các nước nghèo nhất thế giới, và Hà Nam là một trong những tỉnh nghèo nhất Trung Quốc. Tuy nhiên, từ sau năm 1978, khi nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình khởi xướng cải cách mở cửa và đi theo kinh tế thị trường, Trung Quốc đã có sự bùng nổ về kinh tế. Bùng nổ kinh tế ban đầu đã không lan đến các tỉnh nội địa như Hà Nam, song vào những năm 1990, kinh tế Hà Nam đã đạt tốc độ phát triển nhanh hơn cả tốc độ bình quân của Trung Quốc.

Tháng 11 năm 2004, thiết quân luật đã được ban bố tại huyện Trung Mưu của Hà Nam, mục tiêu là để dập tắt những cuộc đụng độ đẫm máu giữa người Hán và người Hồi vốn đã khiến 148 thiệt mạng. [ 27 ]
Hà Nam nằm ở trung hạ du Hoàng Hà, ở tây nam vùng bình nguyên Hoa Bắc ( bình nguyên Hoàng-Hoài – Hải Hà ). Hà Nam có tọa độ số lượng giới hạn trong 31 ° 23 ′ – 36 ° 22 ′ vĩ Bắc, 110 ° 21 ′ – 116 ° 39 ′ kinh Đông. [ 28 ] Hà Nam giáp với hai tỉnh Sơn Đông và An Huy ở phía đông, giáp với hai tỉnh Hà Bắc và Sơn Tây ở phía bắc, giáp với tỉnh Thiểm Tây ở phía tây, giáp với tỉnh Hồ Bắc ở phía tây .
Cho đến tận những thời kỳ địa chất khá gần đây, những dãy núi ở phía tây Hà Nam tạo thành bờ biển của một vùng biển mà về thực chất là phần lan rộng ra về phía tây của Bột Hải và Hoàng Hải lúc bấy giờ. Biển này nay đã bị đất bùn theo những con sông và gió từ cao nguyên Hoàng Thổ bồi lấp, tạo thành bình nguyên Hoa Bắc và bồn địa Hoài Hà. Người ta ước tính rằng trầm tích của bình nguyên nay sâu khoảng chừng 850 mét tại nhiều nơi. Nó là một phần của đới hút chìm lớn ( một phần bồn trũng của lớp vỏ Trái Đất ), lê dài từ Hắc Long Giang đến Giang Tây. Đáy của đới này đang tụt xuống với vận tốc ngang bằng với quy trình lắng đóng. [ 29 ] Đất trồng tại Hà Nam được tạo thành đa phần từ calci cacbonat ( vôi ) trong những tầng đất phù sa cứng. Do khu vực có lượng mưa tương đối thấp, chỉ có ít hiện tượng kỳ lạ thẩm thấu. Vùng đất cao ở phía tây hầu hết là đất vàng nâu, thoát nước tốt hơn so với đất vùng bình nguyên. Đất đai ở bình nguyên phì nhiêu hơn, phù sa trải rộng khắp ; nó có màu hơi vàng và xám, xốp, dạng hạt, và nghèo chất hữu cơ. [ 30 ] Từ khi lòng sông của Hoàng Hà cao hơn khu vực xung quanh, đã có nhiều trận lụt xảy ra, khiến đất đai toàn khu vực chịu ảnh hưởng tác động mặn hóa và kiềm hóa. Kể từ năm 1949, đã có những nỗ lực nhằm mục đích tái tạo những vùng đất kiềm thành đất sản xuất. [ 30 ]

Địa hình, địa mạo[sửa|sửa mã nguồn]

Hà Nam có tổng diện tích quy hoạnh là 167.000 km², chiếm khoảng chừng 1,73 % diện tích quy hoạnh toàn Trung Quốc. [ 28 ] Diện tích đất thường dùng để canh tác tại Hà Nam là 108.017.700 mẫu. [ 28 ] Địa thế Hà Nam nói chung là tây cao đông thấp, bắc phẳng nam trũng, có địa hình phẳng phiu ở phía đông và có địa hình đồi núi ở phía tây và cực nam. Đông bộ và trung bộ của tỉnh là một phần của bình nguyên Hoa Bắc. Ở phía tây-bắc, có một đoạn của Thái Hành Sơn nằm trên ranh giới của Hà Nam. Ở phía tây, Tần Lĩnh tiến vào Hà Nam từ phía tây và lê dài tới 50% chiều ngang của tỉnh, những nhánh của dãy núi này lê dài về phía bắc và nam, Phục Ngưu Sơn ( 伏牛山 ) là dãy núi nhánh lớn nhất của Tần Lĩnh trên địa phận Hà Nam. Ở xa về phía nam, Đại Biệt Sơn và Đồng Bách Sơn ( 桐柏山 ) chia tách Hà Nam với Hồ Bắc. Giữa Phục Ngưu Sơn và Đồng Bách Sơn ở nam bộ Hà Nam là bồn địa Nam Dương, rộng 120 đến 160 km, có hai sông thuộc mạng lưới hệ thống Hán Thủy là Bạch Hà và Đường Hà cắt qua, từ thời Hán trở đi thì bồn địa này trở thành một tuyến đường được sử dụng nhiều khi người Hán nam tiến từ Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên xuống vùng trung du Trường Giang. [ 29 ] Vùng đồi núi chiếm 44,3 ％ ( vùng núi : 26,6 %, vùng gò đồi : 17,7 % [ 28 ] ) diện tích quy hoạnh của Hà Nam, vùng bình nguyên và bồn địa chiếm 55,7 ％. [ 31 ] Lão Nha Xóa ( 老鸦岔 ) thuộc địa phận Linh Bảo là điểm trên cao nhất toàn tỉnh Hà Nam, với cao độ 2413,8 mét trên mực nước biển ; còn điểm có cao độ thấp nhất tỉnh là nơi Hoài Hà chảy ra khỏi địa phận, thuộc huyện Cố Thủy, với cao độ chỉ 23,2 mét. [ 28 ]
Hà Nam thuộc đới khí hậu ôn đới ấm-cận nhiệt đới gió mùa, ẩm ướt-bán ẩm. Khí hậu Hà Nam nói chung có đặc trưng là mùa đông rét và ít mưa tuyết, mùa xuân khô hạn và nhiều gió cát, mùa hè nóng và mưa nhiều, mùa thu quang đãng và có đủ ánh nắng mặt trời. Nhiệt độ trung bình năm của toàn tỉnh giao động từ 12 °C – 16 °C, nhiệt độ trung bình trong tháng 1 là từ – 3 °C đến 3 °C, nhiệt độ trung bình trong tháng 7 là 24 °C – 29 °C. [ 32 ] Nhiệt độ trung bình của tỉnh nói chung thấp dần từ đông sang tây và từ nam lên bắc, có sự độc lạ rõ ràng giữa những vùng đồi núi và bình nguyên. Chênh lệch nhiệt độ giữa những khoảng chừng thời hạn trong năm và giữa ngày và đêm ở Hà Nam ở mức cao, nhiệt độ thấp nhất từng được ghi nhận trên địa phận là – 21,7 °C ( ngày 12 tháng 1 năm 1951 tại An Dương ), nhiệt độ cao nhất từng được ghi nhận trên địa phận là 44,2 °C ( ngày 20 tháng 6 năm 1966 tại Lạc Dương ). [ 32 ] Lượng giáng thủy trung bình năm của Hà Nam giao động từ 532,5 mm đến 1380,6 mm, tập trung chuyên sâu từ tháng 6 đến tháng 8. Mỗi năm Hà Nam có 1.848,0 đến 2.488,7 giờ nắng, 189 – 240 ngày không có sương giá. [ 31 ]
Một con sông tại huyện Đường Hà, nam bộ Hà NamTrên địa phận Hà Nam có 1.500 con sông, thuộc lưu vực của bốn con sông lớn tại Trung Quốc : Hoàng Hà, Hoài Hà, Trường Giang và Hải Hà. [ 33 ] Trong đó, có 493 sông có diện tích quy hoạnh lưu vực trên 100 km². Phần lớn những sông tại Hà Nam phát nguyên từ vùng núi tây bộ, tây bắc bộ và đông nam bộ .Hoàng Hà chảy qua trung bộ Hà Nam, tổng chiều dài đoạn Hoàng Hà chảy trong địa phận tỉnh 711 km, diện tích quy hoạnh lưu vực Hoàng Hà trên địa phận là 36.200 km², tức 1/5 tổng diện tích quy hoạnh toàn tỉnh. [ 33 ] Hoàng Hà chảy vào địa giới của tỉnh từ mạn tây-bắc, chuyển hướng dòng chảy sang phía đông ngay sau khi nhận nước từ Vị Hà. Ngay sau đó, Hoàng Hà chảy vào Tam Môn Hiệp, hướng dòng chảy chuyển sang đông-đông bắc trong 130 km, tạo thành ranh giới tự nhiên giữa Hà Nam và Sơn Tây. Sau khi chảy qua Lạc Dương, lưu vực Hoàng Hà đều là bình nguyên, lòng sông bị nâng lên do bồi tích và liên tục gây ra lũ lụt. Vào mùa hè, tức vào lúc có lưu lượng nước lớn nhất, Hoàng Hà mang theo một lượng đất bùn khổng lồ, có nguồn gốc hầu hết từ vùng cao nguyên Hoàng Thổ ở Thiểm Tây và Sơn Tây. Trước khi xây đập Tam Môn Hiệp, Hoàng Hà chảy nhanh qua hẻm núi này, mang theo đất bùng xuống vùng bình nguyên, tuy nhiên từ khi đập Open, vận tốc dòng chảy của sông đã được trấn áp và không còn Open lũ lụt nữa. [ 30 ] Có điều đặc biệt quan trọng là từ điểm hợp lưu với sông Vị đến lúc đổ ra biển, với khoảng cách 1000 km, Hoàng Hà chỉ có hai chi lưu tương đối nhỏ là Lạc Hà ở hữu ngạn và Tần Hà ở tả ngạn. [ 30 ]Trong suốt lịch sử vẻ vang, để đối phó với mối rình rập đe dọa lũ lụt từ Hoàng Hà, người ta đã thiết kế xây dựng những con đê, thường nằm song song và cách bờ sông từ 8 đến 13 km. Tuy nhiên, hậu quả là lượng đất bùn bị dồn ứ trong khoanh vùng phạm vi giữa hai bờ đê, bồi tích lòng sông qua hàng thế kỷ, và cho đến nay thì nó đã cao hơn những vùng nông thôn xung quanh. Để đối phó, người ta lại cho xây đê cao hơn nữa, và khi những đoạn đê không chống chịu nổi ( xảy ra ở một số ít phần của tỉnh trong hầu hết những năm ), nước sông tràn xuống vùng bình nguyên và không hề quay trở lại lòng sông vốn đã cao hơn khi mực nước sông rút bớt, gây nên những trận lụt thảm khốc. Kết quả là gây ngập úng đất trồng, tàn phá mùa màng và nạn đói. [ 30 ]Ranh giới lưu vực của Hoàng Hà và Hoài Hà gần như không hề nhận thấy được. Hoàng Hà đã trọn vẹn đổi khác dòng chảy của nó nhiều lần trong suốt ba thiên niên kỷ qua, tiên phong nó chảy ra biển ở phía nam, tuy nhiên sau lại chuyển lên phía bắc của bán hòn đảo Sơn Đông. Gần đây nhất, năm 1194, Hoàng Hà đổi dòng rồi đổ ra biển theo dòng chảy trước đó của Hoài Hà, ở bắc bộ Giang Tô ngày này. Sau trận lụt Hoàng Hà năm 1897, con sông này lại đổi dòng, chuyển sang chảy qua Sơn Đông rồi đổ vào Bột Hải. [ 34 ] [ 35 ] Khi đó, việc trệch dòng luôn mở màn từ đoạn giữa Trịnh Châu và Khai Phong tại Hà Nam. Năm 1938, quân đội Quốc Dân đảng đã cố ý làm trệch dòng chảy của Hoàng Hà về phía nam để ngăn bước tiến quân Nhật bằng cách cho nổ những con đê gần Trịnh Châu. [ 30 ] Hoàng Hà được Phục hồi lại dòng chảy phía bắc từ năm năm 1948. [ 30 ]Trung bộ và nam bộ Hà Nam thuộc lưu vực Hoài Hà cùng nhiều chi lưu của nó. Hoài Hà có lượng nước nhiều mẫu mã, dòng chảy chính trên địa phận tỉnh dài 340 km, diện tích quy hoạnh lưu vực trên địa phận tỉnh là 88.300 km², tức khoảng chừng 50% tổng diện tích quy hoạnh toàn tỉnh. [ 33 ] Hoài Hà và những chi lưu phát nguyên từ khu vực tây-nam của Hà Nam, chảy về phía đông vào An Huy, cũng nổi tiếng với nạn lũ lụt. Năm 1949, chính quyền sở tại Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa đã cho thực thi chương trình trấn áp nguồn nước quy mô lớn tiên phong của mình ở lưu vực Hoài Hà. Sáu đập nước nhanh gọn được thiết kế xây dựng ở thượng du những chi lưu Hoài Hà tại Hà Nam, sau đó đã có đến hàng chục đập nữa được thiết kế xây dựng, từ đó đã không có thảm họa nghiêm trọng nào xảy ra .Ở bắc bộ Hà Nam có hai sông lớn là Vệ Hà ( 卫河 ) bắt nguồn từ Thái Hành Sơn thuộc huyện Tân Hương và Chương Hà ( 漳河 ) tạo thành một đoạn ranh giới tự nhiên với tỉnh Hà Bắc ; hai sông này thuộc mạng lưới hệ thống Hải Hà. Ở tây nam bộ Hà Nam có những sông Đan Giang ( 丹江 ), Thoan Hà ( 湍河 ), Đường Hà ( 唐河 ), Bạch Hà ( 白河 ) chảy sang Hồ Bắc và thuộc lưu vực Hán Thủy, một chi lưu lớn của Trường Giang. Tổng lượng tài nguyên nước của toàn Hà Nam là 41,3 tỷ m³, lượng tài nguyên thủy năng đạt 4,905 triệu kW và đã khai thác được 3,15 triệu kW [ 33 ]
Thảm thực vật tự nhiên của Hà Nam gồm có rừng rụng lá và miền rừng trên những bình nguyên, cùng rừng rụng lá và rừng lá kim trên vùng núi phía tây. Việc định cư tập trung chuyên sâu, thâm canh ở vùng bình nguyên trong một thời hạn dài đã dẫn đến việc phát quang cây cối để trồng trọt. Tuy nhiên, trên những dãy núi vẫn còn giữ lại được một số ít khu rừng. Sau năm 1949, đã có nhiều nỗ lực để trồng cây cho mục tiêu bao trùm, lấy gỗ và những mục tiêu khác. [ 36 ] Hiện nay, Hà Nam có 197 họ thực vật có mạch với 3.830 loài, đã biết được 520 loài động vật hoang dã hoang dã có xương sống sống trên cạn, trong đó có 90 loài động vật hoang dã hoang dã được bảo lãnh trọng điểm cấp vương quốc. [ 31 ]
Hà Nam đã từng là tỉnh đông dân nhất Trung Quốc sau khi Trùng Khánh tách khỏi Tứ Xuyên. Cư dân nông thôn trên địa phận tỉnh tập trung chuyên sâu tại vùng bình nguyên phía đông, đông nhất là những vùng lưu vực Y Hà và Lạc Hà và vùng bồn địa quanh Nam Dương ở phía tây-nam. Ở những vùng đồi núi phía tây và phía nam của tỉnh, dân cư thưa thớt hơn nhiều so với vùng bình nguyên. Ở vùng bình nguyên phía đông, những thôn nằm tương đối sát nhau, trung bình chỉ khoảng chừng trên 1 km, nhà cửa truyền thống lịch sử tại đây đa phần có tường trát bùn và mái lợp rạ. [ 36 ] Trong công cuộc tập thể hóa nông nghiệp và Đại nhảy vọt, dân cư nông thôn ở vùng bình nguyên đã di cư đến những đô thị ở phía tây với số lượng lớn trong khoảng chừng thời hạn 1958 – 1959. [ 36 ]Cuối năm 2011, tổng nhân khẩu của Hà Nam là 104.890.000 người, tuy nhiên số nhân khẩu thường trú là 93.880.000 người. [ 29 ] Trong năm này, toàn tỉnh Hà Nam có 1.210.000 trẻ được sinh ra, tỷ suất sinh đạt 11,56 ‰ ; số người tử trận trong năm là 690.000 người, đạt tỷ suất 6,62 ‰ ; số nhân khẩu tăng tự nhiên là 520.000 người, đạt tỷ suất 4,94 ‰. [ 29 ] Tỷ lệ đô thị hóa trong năm 2011 của Hà Nam là 40,57 %. [ 29 ], tăng mạnh so với 23,2 % theo tìm hiểu năm 2000. [ 38 ] Theo số liệu từ năm 2000, 51,59 % dân cư Hà Nam là phái mạnh, 48,41 % là phái đẹp, [ 38 ] tỷ suất giới tính khi sinh tại Hà Nam vào năm này là 118,46 nam / 100 nữ. [ 39 ] Trong số nhân khẩu thường trú tại Hà Nam vào năm 2011, người Hán chiếm 98,8 %, những dân tộc thiểu số chiếm 1,2 % ( 1.128.283 người ). [ 31 ] Số người trên 15 tuổi mù chữ tại Hà Nam vào năm 2011 là 399.000 người, giảm 1.439.000 người so với tìm hiểu năm 2000. [ 31 ]Cộng đồng người Hồi đã hợp nhất với hội đồng người Hán, còn những người Mông Cổ và Mãn di cư đến địa phận tỉnh từ rất lâu rồi thì đã bị Hán hóa. Trong thế kỷ XII, ở kinh đô Khai Phong có một hội đồng người Do Thái quan trọng có nguồn gốc từ Ấn Độ và Ba Tư, họ vẫn duy trì được truyền thống của mình cho đến cuối thế kỷ XIX, trước khi bị hấp thu vào văn hóa truyền thống Hán. [ 36 ]Trong số 100 họ phổ cập nhất tại Trung Quốc thời nay, có đến 73 họ bắt nguồn hoặc có một chi trong họ bắt nguồn từ Hà Nam. [ 40 ] Trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, người Hán đã dùng trên 10.000 họ, [ 41 ] hiện còn sử dụng hơn 3.000 họ, trong đó trên 80 % có nguồn gốc từ Hà Nam. Trong số 100 họ lớn nhất tại Đài Loan, có 75 họ phát nguyên từ Hà Nam. Do là vùng đất phát nguyên đa phần của những họ người Trung Trung Quốc, trong những năm gần đây đã có nhiều người đến Hà Nam để thăm tìm căn nguyên tổ tiên. [ 42 ]Các tôn giáo lớn nhất tại Hà Nam là tôn giáo truyền thống lịch sử Trung Quốc, Phật giáo Nước Trung Hoa và Đạo giáo. Hà Nam cũng là tỉnh có số tín hữu Ki-tô giáo nhiều nhất tại Trung Quốc, theo ước tính là khoảng chừng 5 triệu người, cũng có 1 số ít tường thuật về xung đột giữa những giáo hội ngầm và nhà cầm quyền tại Hà Nam. [ 43 ] Ngoài ra, Hà Nam là tỉnh có số người Hồi lớn nhất ở phía đông Trung Quốc, chiếm xê dịch 1 % dân số toàn tỉnh và sống đa phần tại những khu Hồi giáo ở những khu tự trị dân tộc bản địa Hồi Quản Thành tại Trịnh Châu, Triền Hà tại Lạc Dương, và Thuận Hà tại Khai Phong .

Các đơn vị chức năng hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Hà Nam được chia làm 17 đơn vị hành chính, toàn bộ là thành phố thuộc tỉnh (địa cấp thị, 地级市):, ngoài ra còn 1 thành phố cấp huyện (huyện cấp thị) được tỉnh quản lý trực tiếp.

Các đơn vị hành chính cấp địa khu và 1 thành phố cấp huyện được tỉnh quản lý trực tiếp trên đây được chia thành 159 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm 50 quận (thị hạt khu), 21 thành phố cấp huyện (huyện cấp thị), và 88 huyện (tính cả thành phố cấp huyện Tế Nguyên). Các đơn vị hành chính cấp huyện này lại được nhỏ thành 2440 đơn vị hành chính cấp hương, gồm 866 thị trấn (trấn), 1234 hương, 12 hương dân tộc, và 328 phường (nhai đạo).

Toàn bộ tỉnh Hà Nam thuộc khu kinh tế tài chính Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên ( 中原经济区 ), một khu vực tăng trưởng trọng điểm được quy hoạch rõ ràng tại Trung Quốc. [ 44 ] Trong quy trình tiến độ 2004 – 2008, tổng GDP của Hà Nam nằm trong số năm tỉnh thành lớn nhất Trung Quốc. Trong vòng 29 năm từ 1979 đến 2007, so sánh theo giá trị tuyệt đối, tổng GDP của Hà Nam đã tăng 92,43 lần. Theo Ngân sách chi tiêu so sánh, lấy theo mức giá trung bình cùng kỳ toàn nước, GDP của tỉnh tăng trưởng trung bình 10,9 ％ mỗi năm, vận tốc đứng thứ bảy cả nước. Tuy nhiên, trên một góc nhìn khác, Hà Nam là một tỉnh có cơ cấu tổ chức dân số lớn, nhiều người nghèo, số nhân khẩu thường trú thấp hơn nhiều số nhân khẩu có hộ khẩu trên địa phận, vẫn là khu vực tương đối kém tăng trưởng về kinh tế tài chính tại Trung Quốc. Theo số liệu thống kê cho năm 2011, tổng GDP của tỉnh Hà Nam là 2.723,204 tỉ NDT, trong đó, khu vực một đạt giá trị 351,206 tỉ NDT, khu vực hai đạt giá trị 1588,739 tỉ NDT, khu vực ba đạt giá trị 783,259 tỉ NDT. [ 45 ]Tổng diện tích quy hoạnh đất canh tác của tỉnh là 71.792.000 ha, [ 46 ] hầu hết nằm trên vùng bình nguyên phía đông Đường sắt Bắc Kinh-Quảng Châu, chỉ có đất thảnh thơi tại những vùng núi ở phía tây và nam, cũng như những vùng đất nhiễm mặn ở phía đông bắc. Hà Nam là khu vực sản xuất lương thực, bông đa phần của Trung Quốc, trong đó sản lượng lúa mì, thuốc lá, vừng đứng ở vị trí tiên phong. Các loại cây xanh khác là kê cao lương, đỗ tương, đại mạch, ngô, khoai lang, lúa gạo, thiết đậu. Lúa mì có diện tích quy hoạnh và sản lượng tiêu biểu vượt trội so với những loại cây cối khác, lúa gạo chỉ chiếm một diện tích quy hoạnh nhỏ tuy nhiên tại Hà Nam nó có hiệu suất gấp ba lần lúa mì. [ 36 ] Năm 2007, tổng sản lượng lương thực của Hà Nam là 104,9 tỉ cân, liên tục 8 năm liền đứng đầu Trung Quốc, lượng tăng sản lượng lương thực của Hà Nam cũng chiếm một phần ba lượng tăng sản lượng lương thực cả nước. [ 47 ] Mặc dù có dân số rất đông tuy nhiên Hà Nam đã gần như xử lý được yếu tố cái ăn cho người dân trong tỉnh, mỗi năm còn xuất 20 tỉ cân lương thực sang những tỉnh khác. [ 48 ] Việc trồng cây ăn quả cũng tăng trưởng trong những năm gần đây, một phần là nhằm mục đích bảo vệ đất, đặc biệt quan trọng là ở những vùng đất thư thả. Hồng, táo tây, lê là những loại cây ăn quả chính, ngoài những còn có óc chó và hạt dẻ. Ở Hà Nam, người ta cũng nuôi những loài động vật hoang dã lấy sức kéo, đa phần là bò vàng và lừa. Lợn là loại gia súc quan trọng nhất, dê và cừu đa phần được nuôi ở vùng núi phía tây. Hà Nam là một trong những TT truyền kiếp nhất của ngành trồng dâu nuôi tằm ở Trung Quốc, sau Chiến tranh, ngành này đã hồi sinh trên những sườn dốc của Phục Ngưu Sơn, và tỉnh đã trở thành một nhà xuất khẩu tơ lụa quan trọng. [ 36 ]Trước năm 1949, ở Hà Nam có rất ít hoạt động giải trí sản xuất công nghiệp tại Hà Nam, từ năm 1950 trở đi thì quy trình công nghiệp hóa trên địa phận đã diễn ra nhanh gọn và trên một khoanh vùng phạm vi to lớn. Ban đầu, nền công nghiệp của tỉnh Hà Nam hầu hết dựa vào tài nguyên than đá nhiều mẫu mã ở phía tây bắc. Sau đó, sản xuất công nghiệp tăng trưởng một cách tổng lực hơn, với những ngành kỹ thuật, luyện kim loại màu, và dệt làm trụ cột. Năm 2011, giá trị công nghiệp của Hà Nam đạt 1440,170 tỉ NDT, tỷ trọng giữa hai ngành công nghiệp nhẹ và công nghiệp nặng là 30,6 : 69,4. [ 45 ] Mười ngành nhỏ có quy mô đứng đầu trong nền công nghiệp Hà Nam là : mẫu sản phẩm tài nguyên phi kim, chế biến thực phẩm, gia công luyện và cán kim màu, khai thác và tuyển than đá, sản xuất và đáp ứng điện – nhiệt, gia công luyện và cán sắt kẽm kim loại đen, sản xuất nguyên vật liệu hóa học và chế phẩm hóa học, sản xuất thiết bị thông dụng, sản xuất thiết bị chuyên sử dụng, dệt. [ 45 ]Hà Nam có cấu tọa địa chất phức tạp, hình thành một tài nguyên tài nguyên nhiều mẫu mã, là một trong những tỉnh lớn về tài nguyên của Trung Quốc. Đến nay, đã phát hiện được 126 loại tài nguyên và 157 loại á khoáng trên địa phận tỉnh, bao hàm. Đã xác định được trữ lượng của 73 loại tài nguyên và 81 loại á khoáng ; và đã khai thác và sử dụng 85 loại tài nguyên cùng 117 loại á khoáng. Trong số những loại tài nguyên tại Hà Nam, có sáu loại tài nguyên nguồn năng lượng, 27 loại tài nguyên sắt kẽm kim loại, 38 loại tài nguyên phi kim. Trong số những loại tài nguyên đã xác định được trữ lượng, Hà Nam có tám loại đứng đầu cả nước : molypden, kyanit, andalusit, trona, đất sét illit, đất sét dùng làm phối liệu xi-măng, perlit ( đá trân châu ), nephelin syenit. Trữ lượng dầu mỏ, than đá và khí thiên nhiên còn lại của Hà Nam lần lượt đứng thứ 8, thứ 10 và thứ 11 tại Trung Quốc. [ 45 ]Tỉnh Hà Nam là một tỉnh đông dân, trong lịch sử vẻ vang từng xảy ra những sự kiện gây tác động ảnh hưởng xã hội. Có thể thấy thương vong Đại nhảy vọt hay thiên tai năm 1975. Năm đó, cơn mưa xối xả do cơn bão Nina mang lại đã gây ra một trận lụt ở thượng nguồn sông Hoài Hà. Hai hồ chứa lớn ở Đập Bản Kiều và Trú Mã Điếm, cũng như hàng chục hồ chứa nhỏ và vừa, đã bị tàn phá cùng lúc, dẫn đến 29 Q.. Lũ lụt, 11 triệu mẫu đất nông nghiệp bị tàn phá, 11 triệu người bị tác động ảnh hưởng, 240.000 người thiệt mạng, hơn 5,96 triệu ngôi nhà bị sụp đổ. [ 49 ] Tháng 11 năm 2004, thiết quân luật đã được ban bố tại huyện Trung Mưu của Hà Nam, mục tiêu là để dập tắt những cuộc đụng độ đẫm máu giữa người Hán và người Hồi vốn đã khiến 148 thiệt mạng. [ 50 ]Năm 2018, Hà Nam là tỉnh đông thứ ba về số dân, đứng thứ năm về kinh tế tài chính Trung Quốc với 95,6 triệu dân, tương tự với Nước Ta [ 51 ] và GDP đạt 4.810 tỉ NDT ( 715,9 tỉ USD ) tương ứng với Ả Rập Xê Út [ 52 ], GDP trung bình đầu người đạt 7.562 USD, hạng 19. GDP trung bình đầu người của Hà Nam hiện vẫn còn cách nhất định trung bình toàn nước, khi dân số của tỉnh số lượng lớn, tiệm cận 100 triệu người. Tốc độ tăng trưởng kinh tế tài chính của Hà Nam năm 2018 đạt 7,6 %, vận tốc tương đối cao. [ 53 ]
Đại lộ Trịnh Châu – Khai PhongNhiều tuyến đường cao tốc và quốc đạo tại Trung Quốc giao nhau tại Hà Nam. Đến năm 2011, số lượng sản phẩm & hàng hóa và lữ khách luân chuyển theo mạng lưới hệ thống công lộ của Hà Nam tương ứng đạt 2,201 tỷ tấn và 1,842 tỷ lượt lữ khách, tỉnh này đã có 5196 km đường cao tốc. [ 31 ] Đường cao tốc Kinh-Cảng-Áo và đường cao tốc Liên-Hoắc chạy xuyên thấu địa phận tỉnh, phân biệt dọc theo đường tàu Kinh Quảng và đường tàu Lũng Hải. Tổng cộng, theo quy hoạch vương quốc sẽ có 9 tuyến công lộ cao tốc và 9 tuyến quốc đạo đi qua Hà Nam .

Hệ thống đường sắt của Hà Nam khá phát triển, các thành thị đều phân bố gần các tuyến đường sắt trọng yếu. Hai tuyến đường sắt huyết mạch của Trung Quốc là đường sắt cao tốc Kinh-Quảng-Thâm-Cảng và đường sắt cao tốc Từ-Lan giao nhau tại Trịnh Đông tân khu thuộc Trịnh Châu. Các tuyến đường sắt lớn khác trên địa bàn Hà Nam là đường sắt Kinh-Quảng, dường sắt Lũng Hải, đường sắt Bắc-Cửu, đường sắt Tiêu-Liễu, đường sắt Ninh-Tây. Hầu hết các tuyến đường sắt trên địa bàn Hà Nam do cục đường sắt Trịnh Châu quản lý, riêng các tuyến đường sắt quốc hữu ở bốn địa phương nam bộ là Bình Đỉnh Sươn, Tháp Hà, Trú Mã Điếm thuộc quyền quản lý của cục đường sắt Vũ Hán. Ga Trịnh Châu Bắc là ga nối toa tàu hỏa vận chuyển hàng hóa số một châu Á, còn ga Trịnh Châu là một trong các ga vận chuyển hành khách lớn nhất châu Á, ga Trịnh Châu Đông là một trong các ga trung tâm tối quan trọng tại Trung Quốc.

Trên địa phận Hà Nam có những cảng hàng không quốc tế gia dụng : Sân bay quốc tế Tân Trịnh Trịnh Châu, trường bay Khương Doanh Nam Dương, trường bay Bắc Giao Lạc Dương. Các cảng hàng không quốc tế gia dụng trong quy hoạch là : trường bay Dự đông bắc An Dương, trường bay Thương Khâu, trường bay Minh Cảng Tín Dương, trường bay Tường Long Bộc Dương, trường bay Chu Khẩu, trường bay Nghiêu Sơn Bình Đỉnh Sơn .Hà Nam có nhiều sông tuy nhiên năng lượng luân chuyển đường thủy không nhiều, đa phần những sông có đập chắn trên thượng lưu nên trở thành ” sông theo mùa “. Trên Hoàng Hà, đoạn hạ du từ Lạc Dương trở đi có năng lượng thông hàng một phần theo mùa. Đoạn Hoài Hà trên khu vực Tín Dương có năng lượng thông hàng .

Các trường ĐH cao đẳng[sửa|sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thevesta.vn
Category: Chỉ Đường