Tượng gỗ dân gian – nghệ thuật tâm linh độc đáo của người Tây Nguyên | Văn hóa | Vietnam+ (VietnamPlus)
Nói đến mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ này, không hề bỏ lỡ một kho tàng tượng gỗ đa dạng chủng loại dùng để trang trí, tiềm ẩn tín ngưỡng dân gian, đồng thời phản ánh đời sống tâm linh của người Bahnar, Jrai – 2 tộc người sinh sống ở phía Bắc Tây Nguyên .
Tượng nhà mồ – giá trị tâm linh độc đáo
Tượng gỗ dân gian Bahnar, Jrai tại Tây Nguyên được chia làm hai nhóm cơ bản, thể hiện rõ nét trong không gian chúng được sử dụng trang trí.
Bạn đang đọc: Tượng gỗ dân gian – nghệ thuật tâm linh độc đáo của người Tây Nguyên | Văn hóa | Vietnam+ (VietnamPlus)
Nhóm thứ nhất là tượng gỗ trang trí trong hoạt động và sinh hoạt đời sống, đơn cử là tại những kiến trúc nhà rông – ngôi nhà chung của làng, ngôi nhà ở như nhà sàn, nhà dài. Tùy từng khoảng trống tượng gỗ bộc lộ giá trị tâm linh và nghệ thuật và thẩm mỹ với những loại tượng theo chủ đề phồn thực, diễn đạt hoạt động và sinh hoạt đời sống, vật phẩm, chim thú, hoa trái …
Trong nhà tại, nhà rông, nếu đi từ bên ngoài vào thì những loại sản phẩm của nghề điêu khắc gỗ dân gian Bahnar, Jrai thường được biểu lộ ở những vị trí như cầu thang, sân nhà sàn, nhà rông, nóc nhà rông, giàn cúng …
Ở cầu thang, thông dụng nhất là hình ảnh hai bầu sữa mẹ, nằm ở vị trí cao hơn mặt sàn, đặt trước những ngôi nhà sàn của người Jrai thuộc nhóm địa phương Chor và Mthur .
Trên cầu thang, ở vị trí tay nắm, những nghệ nhân dân gian thường sắp xếp 1 cặp ngà voi quý hiếm, sừng trâu, biểu lộ mong ước giàu sang theo ý niệm truyền thống lịch sử của dân cư địa phương .
Nơi sân nhà ở cũng thường được tạc, khắc một số ít hình trang trí thân mật với đời sống của đồng bào như : cặp nồi đồng, bầu nước …
Ở những huyện Đak Pơ, Kbang, Kông Chro … kỹ thuật trang trí thường thấy trong nhà rông là khắc, vạch, gọt, đẽo để tạo nên những hình tượng khác nhau. Phổ biến là môtíp nồi đồng, con khỉ …
Những nhà rông được trang trí nhiều tác phẩm điêu khắc gỗ đẹp hiện hoàn toàn có thể kể đến như nhà rông làng Groi 2 ở xã Ya Hội ; nhà rông làng Jro Ktu ở xã Yang Bắc, huyện Đak Pơ ; nhà rông làng Tờ Nùng 1 ở xã Ya Ma, huyện Kông Chro ; nhà rông làng Leng ở xã Tơ Tung, làng Mơ Hra ở xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang .
Trong những mẫu sản phẩm điêu khắc gỗ dân gian Bahnar, Jrai, tất cả chúng ta thường thấy có rất nhiều tượng động vật hoang dã từ tượng những loài bò sát như rắn, trăn, kỳ đà, thằn lằn đến tượng những loại chim như công, chim cu, quạ, chèo bẻo. Tượng thú thì phổ cập nhất vẫn là những con vật thân thiện như voi, ngựa, khỉ, chó. Tượng chim công, chó thường được làm thành từng đôi còn phần nhiều những loài động vật hoang dã khác, chỉ làm từng con đơn lẻ, đi liền với phần giá đỡ ( cột tượng ) .
[Ksor Krôh – Người đi tìm hồn gỗ của đại ngàn Tây Nguyên]
Tuy nhiên, được biết nhiều và sử dụng thông dụng hơn cả vẫn là nhóm tượng gỗ với tên gọi hơi ” đáng sợ ” là tượng nhà mồ, mạng lưới hệ thống tượng được trang trí trong tín ngưỡng tang ma, đơn cử là Lễ bỏ mả – một tiệc tùng lớn nhất trong liên hoan vòng đời của người Bahnar, Jrai .
Lễ bỏ mả có ý nghĩa rất lớn trong đời sống tinh thần của các tộc người nơi đây, mang ý nghĩa quan trọng trong nghi lễ vòng đời, thể hiện sự kết thúc tồn tại của một con người nơi cõi trần gian.
Trong lễ bỏ mả tập trung chuyên sâu nhiều mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ như kiến trúc, điêu khắc, hội họa, âm nhạc, múa, văn học, trình diễn văn nghệ, ẩm thực ăn uống, phục trang … với mục tiêu đưa tiễn người chết về “ quốc tế bên kia ” đồng thời “ giải thoát ” trọn vẹn sự ràng buộc giữa người sống so với người chết .
Các nghệ nhân tạc tượng sử dụng kỹ thuật tinh xảo triển khai xong những mẫu sản phẩm của mình. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN )Dân tộc Bahnar, Jrai, khi bỏ mả thường làm tượng gỗ cho người chết, những bức tượng ấy mang nhiều lớp ý nghĩa khác nhau, bộc lộ ý niệm của người dân tộc bản địa tại chỗ về sự sống và cái chết, mang những hình tượng vừa mộc mạc quen thuộc vừa sinh động, huyền ảo và bộc lộ tính thẩm mỹ và nghệ thuật tạo hình cao .
Những ngôi nhà mồ của người Bahnar ở làng Bi Gia, Bi Giông, xã Pờ Tó, huyện Ia Pa, nhà mồ làng Hlang, xã Yang Nam, huyện Kông Chro có mạng lưới hệ thống tượng nhà mồ được làm bằng gỗ cà chít, với nhiều môtíp như tượng người như phụ nữ, người giã gạo, đánh trống, cầu thủ bóng đá, công an, bộ đội … ; động vật hoang dã thông dụng là tượng công, khỉ, rắn, voi … ; đồ gia dụng quý nồi đồng, ngà voi quý hiếm, sừng trâu …
Đối với mô hình này, thông dụng nhất và xuất hiện trong mọi nhà mồ là tượng người ngồi khóc đặt ở 4 góc nhà mồ. Bên cạnh đó, có khá nhiều tượng mẹ con với nhiều dạng biểu lộ như mẹ cõng con, mẹ dắt con, mẹ bế con, mẹ địu con .
Và nhiều nhất trong loại hình tượng nhà mồ là những tượng hoạt động và sinh hoạt như người cưỡi voi, người cưỡi ngựa, nữ cầm quả bầu, nam đánh trống, thợ rèn, người lấy nước. Riêng tượng phụ nữ giã gạo thường được bộc lộ rất sinh động .
Băn khoăn bài toán lưu giữ và truyền bá văn hóa truyền thống
Chỉ bằng dụng cụ thô sơ như rìu, rựa, dao, đục, những nghệ nhân tạc tượng đã thổi hồn vào những khúc gỗ vô tri, biến chúng thành món ăn ý thức không hề thiếu trong mùa tiệc tùng, phản ánh sự sinh động của đời sống, góp thêm phần tạo ra sự nét rực rỡ trong văn hoá của người Tây Nguyên .
Nghệ nhân xuất sắc ưu tú Ksor Krôh hướng dẫn những em nhỏ tạc tượng gỗ. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN )Để thổi hồn vào những bức tượng gỗ, những nghệ nhân thường là những người lớn tuổi, hiểu thấu văn hóa truyền thống dân tộc bản địa, với nhiều năm kinh nghiệm tay nghề sống. Họ tạc nên những bức tượng có hồn, sinh động và thân thiện với đời sống hoạt động và sinh hoạt của bà con dân làng, chứa đựng tình cảm người tạc để khi nhìn vào tượng, hành khách như thấy được đời sống hằng ngày của người Tây Nguyên
Với nghệ nhân xuất sắc ưu tú Ksor Krôh, làng Mrông Ngó, xã Ia Ka, huyện Chư Păh, Gia Lai một tác phẩm tượng gỗ sinh ra được xem như đứa con ý thức, gắn với nhiều câu truyện về vùng đất Tây Nguyên hùng vỹ .
Ông cho biết người tạc tượng thường có năng khiếu thẩm mỹ bẩm sinh, chỉ cần nhìn khúc gỗ hay thân cây là có thể mường tượng ra được hình dáng bức tượng mình muốn tạc.
Đặc biệt, từ con mắt tay nghề cao của nghệ nhân lâu năm thì khi đi rừng, nếu nhắm được một đoạn cây có hình dáng như mong ước sẽ về gọi dân làng lên lấy mang về tạc tượng .
Để tạc được bức tượng như mong muốn, nghệ nhân phải dành thời hạn, tỉ mỉ từng nhát rìu, nhát đục để cho ra bức tượng hoàn mỹ. Những bức tượng được làm ra phải đẹp, sinh động và thân thiện, quen thuộc với dân làng nhất .
Theo nghệ nhân Ek, dân tộc bản địa Jrai, xã Ia Ka, huyện Chư Păh, người tạc tượng phải bằng cả sự nhiệt tâm, tỉ mỉ, làm cho cho từng bức tượng trở nên sinh động, có hồn. Khi mọi người chiêm ngưỡng và thưởng thức sẽ cảm nhận được trên khuôn mặt tượng gỗ những cảm hứng thường ngày, quen thuộc và rất tự nhiên, có cảm xúc như mình đang xuất hiện tại chính buôn làng .
Thạc sỹ Hoàng Thanh Hương, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian tại Gia Lai, người đã có một số công trình nghiên cứu về đề tài bảo tồn và phát huy giá trị tượng gỗ dân gian các tộc người Jrai, Bahnar trên địa bàn tỉnh Gia Lai, cho biết nghệ nhân tạc tượng đã thổi hồn vào những bức tượng gỗ, truyền tải nhiều giá trị tinh thần và tâm thức.
Đó là những giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ, làm đẹp, làm tươi mới khoảng trống sinh sống chung của cả hội đồng và mang giá trị tâm linh thâm thúy. Đó cũng là những món quà, lễ vật tâm linh của người sống dành cho người đã khuất mang về quốc tế A Tâu để bầu bạn, hành trang, gia tài …
Trong quy trình thực thi đề tài khoa học cấp tỉnh, tượng gỗ dân gian của người Jrai, Bahnar trên địa phận tỉnh Gia Lai, bà Hoàng Thanh Hương cũng đề ra một số ít giải pháp bảo tồn tĩnh và động cho nghành văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn, trong đó có nghề tạc tượng .
Theo bà muốn tượng gỗ sống sót trong đời sống đương đại thứ nhất phải giữ gìn, thiết kế xây dựng được lực lượng nghệ nhân kế cận để giữ nghề. Đồng thời, cần có sự phối hợp của những cấp, ngành tương quan để đưa tượng gỗ ra khoảng trống hoạt động và sinh hoạt hội đồng nhiều hơn, Giao hàng dịch vụ du lịch cũng như tạo thêm nguồn thu nhập cho nghệ nhân .
Thạc sỹ Hoàng Thanh Hương ( phải ) ra mắt về khu tượng gỗ dân gian được tọa lạc tại nhà rông làng Ốp, thành phố Pleiku. ( Ảnh : TTXVN )Tượng gỗ dân gian Bahnar, Jrai cùng những nghệ nhân phát minh sáng tạo nên chúng đã và đang góp phần một vẻ đẹp độc lạ và mang lại nhiều giá trị to lớn cả về vật chất lẫn niềm tin so với đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ Bahnar, Jrai tại Gia Lai, góp thêm phần làm nhiều mẫu mã thêm nền văn hóa truyền thống Nước Ta đậm đà truyền thống dân tộc bản địa .
Tuy nhiên, cùng với thời hạn và sự tác động ảnh hưởng của những yếu tố văn hóa truyền thống tân tiến, những di sản văn hóa truyền thống như tượng gỗ và nghề tạc tượng ngày càng mai một nhanh gọn .
Trên địạ bàn toàn tỉnh lúc bấy giờ, sơ bộ thống kê từ trong thực tiễn khảo sát những huyện thị đã đi, chúng tôi nhận thấy số lượng nghệ nhân tạc tượng còn không nhiều. Đặc biệt là những nghệ nhân thật sự giỏi và có năng lực truyền nghề này chỉ khoảng chừng hơn 50 người .
Con đường đi tìm nghệ nhân tạc tượng cũng rất khó khăn vất vả, một là những nghệ nhân đã già yếu, thứ hai, lớp trẻ không thích học nghề và học biết thì tạc cũng không có hồn như cha ông thời xưa, liên hoan bỏ mả mất dần không còn khoảng trống cho tượng, nhà rông, nhà sàn truyền thống lịch sử ít dần, chế dộ đãi ngộ cho nghệ nhân chưa cao, đời sống nghệ nhân khó khăn vất vả …
Vì vậy, việc tạo điều kiện kèm theo cho những nghệ nhân có thời cơ, dụng cụ, thời hạn truyền nghề tạc tượng cho thế hệ trẻ là trách nhiệm cấp thiết trong những hoạt động giải trí bảo tồn di sản văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử so với địa phương Gia Lai nói riêng, những tỉnh Tây Nguyên nói chung – nơi lúc bấy giờ vẫn đang có một đội ngũ nghệ nhân tạc tượng gỗ dân gian sinh sống, có năng khiếu sở trường và yêu nghề tạc tượng của dân tộc bản địa mình .
Ông Nguyễn Đức Hoàng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch tỉnh Gia Lai, cho biết, nhằm mục đích khuyến khích đồng bào lưu giữ và phát huy nghề tạc tượng, tỉnh Gia Lai liên tục đề xuất những địa phương duy trì tổ chức triển khai những cuộc thi văn hóa cho đồng bào những dân tộc thiểu số, qua đó tăng nhanh khuyến khích những nghệ nhân mê hồn với nghề .
Đơn vị đã có kế hoạch phối hợp với Sở Công Thương và những doanh nghiệp du lịch trên địa phận đưa tượng gỗ kích cỡ nhỏ vào làm quà tặng lưu niệm, tạo điểm nhấn cho hành khách khi đến với Gia Lai. / .
-
Nghệ thuật điêu khắc dân gian của người Bahnar, Jrai được bộc lộ trên những mẫu sản phẩm gỗ rất phong phú và đa dạng chủng loại. Một trong những loại sản phẩm độc lạ mang đậm dấu ấn của điêu khắc dân gian là tượng gỗ. Trong ảnh : Nghệ nhân dùng phấn vẽ lên thân tượng gỗ để định hình trước khi tạc. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Nghệ nhân Ksor Krô ( xã Ia Ka, huyện Chư Păh, Gia Lai ) là một trong những nghệ nhân có tiếng tại Tây Nguyên về kỹ thuật tạc tượng gỗ dân gian. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Những nghệ nhân tạc tượng phải rất tỉ mỉ, khôn khéo để hoàn toàn có thể thổi hồn vào bức tượng do mình làm ra. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Sau khi hình khối bức tượng triển khai xong, những nghệ nhân sẽ dùng đục để đẽo những góc khuất, đường cong của bức tượng. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Loại tượng này được dùng trong nhà rông, nhà sàn nhưng thông dụng nhất vẫn là đặt quanh nhà mồ. Tượng vừa có tính năng trang trí vừa tiềm ẩn tín ngưỡng dân gian, đồng thời phản ánh đời sống tâm linh của dân cư địa phương. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Các nghệ nhân tạc tượng sử dụng kỹ thuật tinh xảo triển khai xong những mẫu sản phẩm của mình. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Sau khi hình khối bức tượng hoàn thành, các nghệ nhân sẽ dùng đục để đẽo những góc khuất, đường cong của bức tượng. (Ảnh: Hồng Điệp/TTXVN)
-
Chỉ với những dụng cụ đơn thuần như rìu, rựa, dao, đục … nhưng dưới bàn tay khôn khéo và trí tưởng tượng đa dạng và phong phú, những nghệ nhân đã thổi hồn lên những bức tượng gỗ, phản ánh sự sinh động của đời sống, góp thêm phần tạo nên nét rực rỡ trong văn hoá truyền thống của đồng bào những dân tộc bản địa Tây Nguyên. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN ) -
Để tạc được bức tượng như mong muốn cho làng, những nghệ nhân thường bàn luận, thống nhất quan điểm với nhau. ( Ảnh : Hồng Điệp / TTXVN )
Source: https://thevesta.vn
Category: Tâm Linh
