Cuộc Đời Là Một Hành Trình Tâm Linh – Thiền Sư U Jotika

oo0oo

“Cuộc đời là một chuỗi những bài kiểm tra. Khó khăn chính là những bài kiểm tra. Chúng ta đang ở trong một trường đời. Toàn bộ cuộc đời chúng ta là một trường học. Từ khi mới lọt lòng sinh ra cho đến khi nhắm mắt xuôi tay, chúng ta đều học ở dưới mái trường này.”

Đó là một trường học không chính thức. Không có giảng đường, phòng học. Tất cả mọi thứ tất cả chúng ta nhìn, mọi thứ tất cả chúng ta nghe, mọi thứ tất cả chúng ta cảm nhận, toàn bộ niềm hạnh phúc và khổ đau, toàn bộ mọi yếu tố khó khăn vất vả trong đời sống, mọi thành công xuất sắc và thất bại đều là bài học kinh nghiệm cho tất cả chúng ta. Khi tất cả chúng ta thành đạt, đó là một bài kiểm tra. Nó kiểm tra và thử thách mức độ nhã nhặn của tất cả chúng ta khi đứng trước thành công xuất sắc và vinh quang. Hầu hết tất cả chúng ta đều rất tự hào, nở mặt mở mày và tự cao tự đại trong giờ phút đó : “ Ôi, tôi đã thành công xuất sắc, tôi đã thành đạt. Trong khi khối kẻ khác thì đang thất bại ”. Vì vậy, tất cả chúng ta không còn đối xử với mọi người một cách trân trọng nữa. Chúng ta trở thành những kẻ hãnh tiến và ngã mạn .Cũng như vậy, thất bại cũng là một bài kiểm tra. Chúng ta hoàn toàn có thể duy trì một nội tâm quân bình, thanh thản ra làm sao khi đứng trước thất bại ? Chúng ta hoàn toàn có thể giữ cân đối mà không cảm thấy trầm uất, khổ đau, hụt hẫng, không cảm thấy thua kém và xấu số vì không thành đạt được không ? Nó cũng là một bài kiểm tra để cho thấy liệu bạn có cố gắng nỗ lực đứng dậy được nữa hay không .Bạn thất bại, bạn nỗ lực đứng lên .Rồi bạn lại thất bại, và lại cố gượng đứng lên lần nữa. Đây là một bài kiểm tra để xem bạn có thực sự trưởng thành, có đủ dũng khí và tự tin vào chính bản thân mình và tin vào cuộc đời hay không ; để xem bạn có nỗ lực đứng lên được nữa hay không .Hầu hết mọi người đều không có niềm tin vào cuộc đời. Họ cũng không tự tin vào chính bản thân mình nữa. Đây là những điều tất cả chúng ta cần phải tâm lý thật thâm thúy .Khi đã học cách tin yêu vào cuộc đời và tự tin vào chính mình, từ khi đó tôi đã học hỏi được nhiều hơn và thuận tiện hơn. Nó là một game show, nhưng là một game show thực sự trang nghiêm. Khi bạn đương đầu với khó khăn vất vả và thất bại, điều quan trọng là phải hiểu nó một cách thật thâm thúy và không để mình bị hụt hẫng và trầm uất. Cố gắng tìm ra phương cách tốt nhất để vượt qua nó và liên tục thực hành thực tế như thế nhiều lần .Cuộc đời là một chuỗi những bài kiểm tra, nhưng bạn sẽ biết khi nào mình vượt qua những bài kiểm tra đó một cách thành công xuất sắc ; bạn sẽ hoàn toàn có thể nhìn lại chúng như là những kinh nghiệm tay nghề hữu dụng cho mình !Khi đối lập với những trường hợp khó khăn vất vả trong đời sống, bạn thường nghĩ : “ Trời ơi, sao tôi lại không may đến thế ! Tôi đã làm những gì đến nỗi phải chịu khổ thế này ? ”. Bạn than phiền, đổ lỗi cho nghiệp chướng của mình, trách móc cha mẹ, vợ, chồng mình, hay đổ lỗi cho cả chính quyền sở tại. Bạn ca thán ngày một cao giọng và to tiếng, ngày càng nói dài, nói dai hơn. Khi bạn càng than trách, nó càng cho thấy rằng bạn đang thi rớt bài kiểm tra đó. Đây là một bài kiểm tra sự trưởng thành của bạn, sự nhẫn nại của bạn, kiểm tra tâm xả ly và trí tuệ của bạn. Bất cứ khi nào đối lập với khó khăn vất vả, bạn hãy tự nhắc nhở mình rằng : “ Đây là một bài kiểm tra. Đây là một thử thách cho mình. Tôi phải học được điều gì đó từ khó khănnày để trở nên chín chắn và trưởng thành hơn ” .Tôi thích nói về bản thân mình, do tại đó là con người mà tôi hiểu rõ hơn cả. Cuộc đời tôi là một hành trình đầy những khó khăn vất vả, cơ cực. Từ khi còn là một cậu bé, tôi đã phải gánh chịu biết bao nỗi khó khăn vất vả khổ ải trên đời, hết cơ hàn này đến nghiệp chướng kia. Nhưng tôi cũng đã học hỏi được rất nhiều từ chúng. Vì vậy, đó cũng là nguyên do tôi muốn khuyến khích những bạn hãy làm như vậy. Cho dù những khó khăn vất vả, khó khăn vất vả bạn đang phải trải qua đó có nặng nề đau đớn đến đâu, cũng hãy cố gắng nỗ lực duy trì một mức độ quân bình, buông xả nào đó trong tâm. Hãy trầm tĩnh lại một chút ít và xem xét xem mình hoàn toàn có thể học hỏi được gì từ những thực trạng đó không. Hãy quan tâm xem mình hoàn toàn có thể tăng trưởng được những phẩm chất nội tâm nào đó không. Hãy nỗ lực để hiểu biết hơn, yêu thương và khoan dung, tha thứ hơn và nỗ lực kham nhẫn, chịu đựng thêm được chút nào hay chút ấy .Mỗi khi tất cả chúng ta có khó khăn vất vả, khúc mắc với người nào đó, tất cả chúng ta thường đổ lỗi cho họ. Chúng ta buộc tội và trách móc họ là đã không làm không thiếu mọi thứ cho mình. Đôi khi tất cả chúng ta cũng tự trách móc chính bản thân mình nữa : “ Mình đúng là đồ ngu, ai lại tự đi rước vạ vào thân như vậy ”. Chúng ta không hề tha thứ cho mình và cảm thấy tự xấu hổ cho bản thân mình : “ Trời ơi, rồi mọi người sẽ biết hết, mình là kẻ ngu ; làm thế nào mình hoàn toàn có thể phơi cái mặt này ra trước bàn dân thiên hạ được nữa. Mình phải trốn đi một nơi nào đó thật xa, đến chỗ nào không ai biết đến mình nữa ”. Rất nhiều người đã làm như vậy. Họ chạy trốn. Họ không còn muốn gặp lại bè bạn và người quen nữa, chính do họ thấy tự hổ thẹn trong lòng. Nhưng nếu bạn hoàn toàn có thể nhìn kỹ những điều này một cách trầm tĩnh trong tâm xả, bạn sẽ qua được kỳ thi này và sẽ quay lại nhìn nó như thể một kinh nghiệm tay nghề tốt cho mình. Bạn sẽ nhìn lại nó như thể một thành công xuất sắc của mình. Bạn đã thành công xuất sắc. Bạn đã học hỏi ra điều gì đó trong đời .Ẩn chứa trong mỗi thực trạng mới mà tất cả chúng ta đang phải trải qua là một bài học kinh nghiệm tâm linh cần học hỏi .Toàn bộ cuộc đời này là một bài học kinh nghiệm tâm linh mà tất cả chúng ta sinh ra trên đời để học bài học kinh nghiệm đó. Chúng ta xuất hiện ở đây, trên trần gian này, trong kiếp nhân sinh này, trong thời đại này là để học hỏi ra những gì cần học hỏi .Khi đọc những câu truyện kể về những người hoàn toàn có thể nhớ được kiếp trước của mình, tôi thấy rất nhiều người trong số họ diễn đạt cùng một tư tưởng như nhau. Một trong những tư tưởng đó là : họ sinh ra ở đây, trên cõi đời này là để hoàn thành xong một việc làm gì đó, để học hỏi một điều gì đó, và tôi cũng cảm thấy y hệt như thế so với cuộc đời mình. Tôi sinh ra ở đây, mang cái thân người này, là để học hỏi ra một điều gì đó, để hoàn thành xong một bổn phận, một nghĩa vụ và trách nhiệm nào đó hay bất kỳ điều gì bạn hoàn toàn có thể gán cho nó. Khi nhìn cuộc đời theo quan kiến đó, từ góc nhìn đó, tổng thể mọi thứ trong cuộc đời bạn sẽ trở nên vô cùng ý nghĩa .Một điều tôi đã từng đọc và ghi nhớ rất sâu trong tâm là một câu nói rất giá trị và rất hay này :Tất cả mọi thứ trên trần gian này đều chứa đựng những ý nghĩa riêng của nó .Bởi vì tất cả chúng ta chỉ thấy một cách quá hời hợt và nông cạn, nên tất cả chúng ta không hề thấy được ý nghĩa thâm thúy đằng sau những gì đang diễn ra, và do vậy mọi thứ trở thành không có ý nghĩa so với tất cả chúng ta .Rất nhiều người đã hỏi tôi rằng : “ Cuộc đời có ý nghĩa gì ? ”. Tôi hoàn toàn có thể vấn đáp câu hỏi đó như thế nào được đây ? Bởi vì điều đó còn nhờ vào vào mức độ chín chắn và trưởng thành của chính bạn .Nó phụ thuộc vào vào mức độ nhiều ít của ý nghĩa mà bạn đã đặt trên cuộc đời mình. Đừng hỏi cuộc đời có ý nghĩa gì. Mà trước hết hãy tự hỏi mình xem mình coi cuộc đời này có ý nghĩa như thế nào. Chính tất cả chúng ta cho cuộc đời ý nghĩa của nó. Đừng đi hỏi người khác về ý nghĩa của cuộc đời. Hãy đem đến cho toàn bộ mọi thứ những ý nghĩa của chính mình. Điều này rất quan trọng .Mỗi khi có điều gì đó xảy ra, hãy cố gắng nỗ lực tìm ra : “ Nhất định phải có một ý nghĩa nào đó đằng sau kinh nghiệm tay nghề tâm linh này ; cần phải khám phá xem tại sao mình phải đối lập với thực trạng này ”. Dù xấu hay tốt, toàn bộ mọi kinh nghiệm tay nghề, mọi thực trạng đều có ý nghĩa riêng của nó. Nếu không đồng cảm ý nghĩa của nó một cách đúng đắn, rất hoàn toàn có thể tất cả chúng ta sẽ bỏ lỡ thời cơ, không tận dụng được thực trạng đó, để rồi lại phải vướng vào rắc rối nữa .Cho dù tất cả chúng ta có được kinh nghiệm tay nghề xấu hay tốt, điều quan trọng là phải nhìn sâu vào nó và tìm hiểu và khám phá xem : “ Điều này có ý nghĩa gì so với mình đây ? ”. Ý nghĩa cho mình chứ không phải cho những người khác. Chúng ta thường có tật cứ muốn tìm kiếm ý nghĩa cho mọi người và đôi lúc người ta lại chẳng hề đồng ý chấp thuận với tất cả chúng ta về cái ý nghĩa đó. Vì vậy, đừng hỏi xem có ai chấp thuận đồng ý với ý nghĩa của mình hay không, mà hãy chỉ nên tự hỏi chính mình mà thôi .Có lúc tôi đã làm được những việc thật sự rất ý nghĩa so với chính mình. Tuy thế, hầu hết tổng thể bạn hữu của tôi đều nói : “ Cái đó thật không có ý nghĩa. Tại sao anh lại thao tác đó ? Chắc anh điên rồi ! ”. Nếu tôi nghe lời họ, thì hẳn là tôi đã đánh mất ý nghĩa của mình rồi. Hầu hết mọi người tất cả chúng ta đều có khuynh hướng tin vào những gì người khác nghĩ và bảo tất cả chúng ta làm, hơn là tự tin vào chính bản thân mình. Chúng ta không có đủ tự tin .Hãy bỏ lỡ một bên những gì người khác nói. Bạn hoàn toàn có thể có những tiêu chuẩn giá trị khác với mái ấm gia đình và bè bạn của bạn và họ hoàn toàn có thể sẽ chỉ trích hay chê cười bạn. Dẫu sao, toàn bộ những người bước chân đi trên con đường tăng trưởng tâm linh này đều vướng phải cái cảnh bị hiểu nhầm như vậy. Bạn cần phải tự tin vào chính mình : “ Tôi biết mình đang làm gì và tôi biết điều đó có ý nghĩa như thế nào so với tôi. Nếu nó chẳng có ý nghĩa gì so với những người khác, thì đó chẳng phải là yếu tố của tôi ” .Chịu sự kiểm tra và thử thách là điều rất tốt. Chúng ta trưởng thành và học hỏi được từ chính việc vượt qua những bài kiểm tra đó .

Chúng ta cắp sách đến trường, tất cả chúng ta học và tất cả chúng ta thi. Chúng ta vượt qua được kỳ thi đó và học lên lớp cao hơn, đây cũng chính là cách tất cả chúng ta sống cuộc đời mình. Mỗi khi vượt qua được một bài thi, tất cả chúng ta lại học hỏi và trưởng thành lên. Chúng ta trưởng thành và chín chắn, không đến nỗi nhanh như vận tốc lão hóa của mình. Một số người ngày càng già đi, nhưng họ không trưởng thành. Một số người mặc dầu còn rất trẻ, tuy nhiên họ đã thực sự trưởng thành. Sự trưởng thành và chín chắn của bạn không nhờ vào vào số năm bạn đã sống trên đời. Sự trưởng thành nhờ vào vào việc bạn đã học hỏi được bao nhiêu từ những kinh nghiệm tay nghề sống của chính mình, chứ không phải từ sách vở, không phải từ những người khác – mà từ chính cuộc đời của bạn. Một trong những niềm vui của đời sống là : biết rằng mình đang trưởng thành, mỗi ngày trôi qua bạn đang lớn lên .

Tôi coi tổng thể những bài kiểm tra như thể những kinh nghiệm tay nghề tốt cho mình .

Tôi kỳ vọng là những bạn cũng hoàn toàn có thể tự nói với mình như thế. Một người bạn đã nói điều này với tôi và tôi rất thích. Có một thời tôi đã nghĩ rằng, thật không dễ chịu khi cứ phải đương đầu với một yếu tố khó khăn vất vả nào đó. Tôi thường nỗ lực tống khứ nó đi hoặc là đẩy cho ai đó xử lý thay mình. Mỗi khi phải đương đầu với khó khăn vất vả, tất cả chúng ta thường có tâm ý muốn đẩy nó cho người khác xử lý thay ; cha, mẹ sẽ xử lý việc đó cho mình. Hoặc giả như bạn đã có mái ấm gia đình thì lại trông chờ chồng mình, vợ mình sẽ thao tác đó thay mình. Đôi khi tất cả chúng ta còn trông chờ vào cả con cháu sẽ gánh vác hộ cho mình nữa .

“ Trước kia tôi thường tìm cách lảng tránh khó khăn vất vả hoặc đẩy cho người khác xử lý thay mình ”. Người đó sẽ thật sự là một con người niềm hạnh phúc khi hoàn toàn có thể nói rằng : “ Nhưng cái thời ấy đã xưa rồi ”. Họ không còn trông chờ người khác sẽ xử lý yếu tố thay cho mình nữa .Ngày đó quả là một ngày vĩ đại trong cuộc đời tôi, cái ngày tôi đã phát hiện ra mục tiêu và ý nghĩa kỳ diệu của mọi khó khăn vất vả .Tất cả mọi khó khăn vất vả đều có mục tiêu và ý nghĩa của nó. Nó là một bài học kinh nghiệm mà tất cả chúng ta cần phải học hỏi để trưởng thành. Đúng thế, nó có một ý nghĩa thật tuyệt vời. Một số người thường cầu mong cho mình được sống một cuộc đời bình yên, xuôi chèo mát mái, không khó khăn vất vả, không gian khổ cơ hàn. Nhưng tôi thì không hề cầu mong một đời sống như vậy cho bất kể người nào trong những bạn. Cái tôi nguyện cầu cho những bạn là có một được nghị lực khác thường để xử lý mọi khó khăn vất vả của mình một cách ý nghĩa để trưởng thành lên .Mục đích của cuộc đời tất cả chúng ta là để trưởng thành, là để xử lý những yếu tố của mình một cách chánh niệm và ý nghĩa. Trí tuệ sẽ đến và chánh niệm cũng đến cùng. Bạn cần chánh niệm và bạn cần tăng trưởng trí tuệ. Bạn cần phải luôn luôn chuẩn bị sẵn sàng, luôn luôn được chuẩn bị sẵn sàng, luôn luôn tỉnh thức và không phản ứng một cách máy móc. Khi tất cả chúng ta phản ứng một cách máy móc, tất cả chúng ta không xử lý được những yếu tố của mình một cách có ý nghĩa, do tại những phản ứng máy móc phần lớn diễn ra một cách vô thức và thường là không có trí tuệ. Các phản ứng máy móc thường là không thích hợp, không khôn khéo. Mỗi khi đối lập với một yếu tố khó khăn vất vả, tất cả chúng ta phải tự nhắc nhở mình : “ Hãy chánh niệm, hãy chánh niệm đi ”. Hãy từ tốn, khoan khai. Hãy trầm tĩnh và đừng nghĩ nó là yếu tố của riêng bản thân mình. Đừng phản ứng lại nó từ những tình cảm cá thể. Hãy nhìn nó từ một tầm nhìn cao hơn .Hãy chánh niệm, chính do khi chánh niệm, bạn sẽ có cảm xúc mình đứng trên tổng thể mọi sự. Bạn hoàn toàn có thể thấy được toàn bộ mọi thứ như thể chúng đang diễn ra dưới tầm mắt mình. Bạn hoàn toàn có thể thấy bao quát được toàn bộ ; thấy được những vấn đề link với nhau thế nào, cái gì sẽ xảy ra tiếp theo, mọi người đang làm gì, những lực tác động ảnh hưởng nào tham gia và diễn biến tình hình thực tiễn ra làm sao. Hãy cố gắng nỗ lực có được cái tầm nhìn đó nhiều hơn mỗi ngày .Điều tốt đẹp nhất bạn hoàn toàn có thể làm được là : sớm mai thức dậy sớm, hành thiền và tự kiểm soát và điều chỉnh mình vào trong trạng thái tâm đó. Trạng thái tâm là rất quan trọng. Khi bạn ở trong trạng thái tâm đúng đắn, thích hợp thì bất kể vấn đề không may nào xảy đến, bạn cũng đã sẵn sàng chuẩn bị để ứng phó .Chánh niệm đem đến cho bạn một trạng thái tâm xả, một nội tâm quân bình, khiến bạn trở nên trầm tĩnh và xả ly. Xả ly không có nghĩa là bạn bàng quan với mọi thứ. Xả ly nghĩa là không ngã mạn, tự cao, không nhìn nhận vấn đề dưới góc nhìn cá thể và không bị dính chấp vào tác dụng .Khó khăn là những kinh nghiệm tay nghề tốt để tất cả chúng ta học hỏi và trưởng thành. Nếu không muốn đối lập với khó khăn vất vả, bạn sẽ không khi nào học hỏi được điều gì, bạn sẽ không hề trưởng thành, mặc dầu con người bạn đã lớn tuổi, niên cao lão hạp đến mấy. Tôi biết một người, năm nay bà ấy cũng chừng 50 tuổi. Bố bà ấy đã chết cách đây 3 năm. Khi đó bà ấy 47 tuổi. Bà ta khóc rất nhiều và than rằng : “ Bố tôi chăm nom tôi như thể tôi còn là một đứa bé, cho đến tận khi ông chết và đến giờ đây tôi vẫn chưa trưởng thành và chín chắn được ”. Bố bà xử lý tổng thể mọi công chuyện trong mái ấm gia đình. Ông là người rất gia trưởng và có quyền uy lớn. Ông quyết định hành động thay cho tổng thể mọi người. Không ai cần phải quyết định hành động một điều gì cả. Khi ông mất đi, trong nhà không ai biết phải làm gì. Một cuộc đời không khó khăn vất vả, khúc mắc là một cuộc đời cằn khô và vô vị. Đó là một cuộc đời thật ngây ngô, ấu trĩ, vô vị và không có ý nghĩa, không hề có cơ hội trưởng thành về mặt tâm linh. Thực ra, chính những thực trạng khó khăn vất vả trong đời sống mới là những thời cơ để tất cả chúng ta học hỏi và tăng trưởng những phẩm chất tâm linh của mình. Khi người ta cư xử tệ bạc với mình, thì đó là một thời cơ để mình chánh niệm mà không sân hận, không oán ghét họ và không phản ứng quá mức. Khi đời sống trở nên khó khăn vất vả, bất thuận lợi thì đó là một thời cơ để tất cả chúng ta làm cho đời sống của mình trở nên đơn thuần hơn .Tất cả mọi khó khăn vất vả đều là thời cơ. Nếu bạn hiểu được điều này và xem tổng thể mọi yếu tố chỉ là thời cơ cho mình, thì khi đó cuộc đời bạn sẽ ngày càng có ý nghĩa hơn. Để coi toàn bộ mọi yếu tố, mọi thực trạng khó khăn vất vả như thể thời cơ, tất cả chúng ta cần phải có chánh niệm. Chúng ta phải luôn luôn chánh niệm. Chánh niệm phải luôn luôn xuất hiện chuẩn bị sẵn sàng trong tâm bạn. Chúng ta phải tận dụng tổng thể mọi thời cơ để sống với lý tưởng tâm linh của mình. Lý tưởng tâm linh của bạn là gì ? Khi còn trẻ, tôi có rất nhiều lý tưởng. Tôi thường ôm ấp một lý tưởng nào đó, rồi sau một thời hạn lại thấy không thỏa mãn nhu cầu với nó và vứt bỏ nó đi. Đôi khi tôi sống mà chẳng có một lý tưởng nào để sống vì nó, hay sống với nó cả. Một đời sống như vậy quả là một đời sống vô định hướng, mê mờ, một đời sống đau khổ. Rồi tôi lại cố gắng nỗ lực tìm một cái gì đó để đáng sống vì nó, nhất định phải tìm ra một cái gì đó xứng danh làm mục tiêu và hướng đi cho cuộc đời mình chứ. Trong quãng đời đó, tôi còn khá thực dụng, chạy theo vật chất và đời sống của tôi khi đó phần đông không có ý nghĩa, do tại một ý niệm sống thực dụng, nghiêng nặng về vật chất sẽ làm cho đời sống của bạn trở thành không có ý nghĩa. Tôi đã cố tìm kiếm một điều gì đó khiến cho đời sống của mình có ý nghĩa, nhưng rất khó để tìm cho ra một lý tưởng, một mục tiêu thật sự cho mình. Tuy nhiên, khi khởi đầu điều tra và nghiên cứu giáo lý đạo Phật, từ từ tôi đã khởi đầu trân trọng, nhìn nhận cao một số ít điều chỗ này chỗ kia trong đó. Tôi chưa thể hiểu hết được tổng thể mọi điều. Thời đó tôi là một kẻ thiếu tín nhiệm và rất cứng đầu, cứng cổ không dễ gật đầu bất kỳ điều gì từ bất kỳ một người nào. Tôi luôn sẵn sàng chuẩn bị để không tin vào bất kể ai, để luôn hoài nghi tổng thể .Tuy nhiên, tôi đã từ từ học hỏi ra một điều gì đó. Chẳng hạn, tôi đã biết đặt mình vào vị trí của người khác mà tâm lý và lý tưởng của tôi lúc đó là : không làm tổn thương đến bất kể một ai cả. Tôi không muốn bị tổn thương, thế cho nên tôi nghĩ điều quan trọng so với mình là không được làm tổn thương bất kỳ ai. Đối với tôi, không muốn bị tổn thương nghĩa là tôi không muốn bị người khác lừa dối, không muốn bị xúc phạm, sỉ nhục, không muốn bị đối xử thiếu tôn trọng. Do đó, nếu tôi cũng đối xử một cách thiếu tôn trọng với người khác, nếu tôi làm tổn thương đến họ thì điều đó có nghĩa rằng tôi là kẻ hai mặt. Đó là điều không tốt. Vì vậy tôi đã nuôi dưỡng lý tưởng này và cho đến nay nó vẫn là lý tưởng sống của tôi .Nếu tôi muốn được yêu thương, thì tôi phải là một người dễ thương và đáng yêu. Tôi phải học cách yêu thương người. Điều đó là rất khó và tôi vẫn còn đang học cách để yêu thương vô điều kiện kèm theo. Nếu tôi muốn được người khác tôn trọng thì tôi phải biết tôn trọng người. Nếu tôi muốn được đối xử một cách chân thành thì tôi cũng phải đối xử chân thành với người, và điều đó đã trở thành lý tưởng của tôi .Hồi tôi còn học trong trường ĐH, mỗi khi phải khai sơ yếu lý lịch, đến mục : “ Tôn giáo của bạn là gì ? ”, tôi luôn luôn khai là : “ Vẫn chưa theo tôn giáo nào ! ”. Hồi đó tôi vẫn chưa theo một loại tôn giáo nào cả. Điều đó rất thật chính do lúc đó tôi vẫn chưa thể quyết định hành động mình sẽ tin vào cái gì. Tôi không hề tin bất kể loại tôn giáo nào. Nhưng khi bè bạn tôi hỏi : “ Anh theo tôn giáo nào ? ” Tôi vấn đáp rằng : “ Tôn giáo của tôi là sự chân thực ”. Về sau, tôi chuyển sang lấy chánh niệm làm lý tưởng cho mình. Khi mọi người hỏi tôi : “ Tôn giáo của anh là gì ? ” Tôi nói rằng : “ Tôn giáo của tôi là chánh niệm ”. Tôi nỗ lực chánh niệm càng nhiều càng tốt, ở mọi nơi chốn, ở bất kỳ chỗ nào, vào bất kể khi nào, chính do nếu bạn chỉ tập giữ chánh niệm từ 7.30 đến 8.30 mỗi tối và bỏ quên nó trong suốt thời hạn còn lại, thì bạn chỉ đang tự lừa dối chính mình mà thôi. Hãy tự hỏi mình xem : “ Lý tưởng của mình là gì ? ”, và nếu bạn lấy chánh niệm làm lý tưởng cho mình thì hãy tự hỏi xem : “ Mình có thực sự làm điều đó trong suốt thời hạn tỉnh thức hay không ? ”. Bạn hãy nỗ lực giữ chánh niệm từ khi mở mắt thức dậy vào buổi sáng cho đến khi lên giường đi ngủ, và mặc dầu đôi lúc hoàn toàn có thể bạn sẽ quên, chính do quên là điều rất tự nhiên và rất dễ xảy ra, nhưng đừng cố ý quên nó. Rồi khi đó hãy tự nhắc nhở mình rằng : “ Tôi đang cố gắng nỗ lực hết mình để chánh niệm trong mọi thực trạng, ở mọi nơi, trong mọi lúc ”. Và nếu làm được điều đó, bạn sẽ tăng trưởng được tổng thể những phẩm chất tâm linh khác của mình. Vì vậy, chỉ cần làm một việc đó thôi, nhưng hãy làm hết mình, đó là điều rất quan trọng .Chúng ta phải tận dụng toàn bộ mọi thời cơ để sống với lý tưởng tâm linh của mình, không riêng gì trong công tác làm việc từ thiện, không riêng gì trong những việc làm chính của đời mình, mà cả ở trong nhà, trên đường phố, nơi chợ búa và trong mối quan hệ tương giao với tổng thể mọi người thuộc mọi những tầng lớp xã hội, mọi nơi mọi chỗ. Nếu bạn làm được điều đó, bạn sẽ cảm nhận được sự mãn nguyện luôn hiện hữu trong mình. Mặc dù vẫn biết rằng mình chưa phải là tuyệt đối, tuy nhiên bạn vẫn luôn luôn cảm thấy một sự thanh thản và mãn nguyện trong lòng .Kiến thức, tự thân nó có rất ít giá trị. Mà chính sự vận dụng trong thực tiễn của kỹ năng và kiến thức mới đem lại giá trị cho nó .

Khi bạn đã học hỏi và hiểu được chánh niệm nghĩa là gì, hiểu biết nó qua kinh nghiệm tay nghề trong thực tiễn, bạn sẽ biết được tâm mình. Bạn sẽ thấy được sự độc lạ về phẩm chất của tâm khi chánh niệm và khi thất niệm, ví dụ điển hình khi đãng trí quên mình hay mơ mộng vẩn vơ, nếu thực sự nhận thức rõ hai trạng thái tâm này, bạn sẽ chọn cái nào ? Tất nhiên là bạn chọn chánh niệm .

Khi thất niệm, khi đãng trí quên mình, khi mộng ảo giữa ban ngày, bạn đang được cho phép tổng thể những loại tâm lý lộng hành trong tâm, để cho tổng thể những loại cỏ dại mọc lan tràn trong ngôi vườn của mình. Thiền tập cũng giống như việc làm chăm nom một mảnh vườn. Bạn phải làm cỏ cho mảnh vườn của mình phần nhiều mỗi ngày, chính do cỏ dại không ngớt theo gió bay vào vườn bạn. Giống cỏ rơi xuống vườn, nếu nhìn thấy khi chúng mới rơi vào, bạn hoàn toàn có thể nhặt bỏ được ngay, nhưng nếu không thấy, chúng sẽ nhanh gọn mọc tràn ngập. Nếu cỏ còn non bạn vẫn hoàn toàn có thể nhổ bỏ thuận tiện, tuy nhiên nếu để yên một thời hạn dài, chúng sẽ ăn sâu bén rễ xum xê, rất khó tiệt trừ. Nếu bạn để cỏ dại mọc kín cả khu vườn, hoa của bạn sẽ không có thời cơ lớn lên, chính do cỏ dại đã xanh um ép chế cả hoa. Chúng hút hết dinh dưỡng và nước để nuôi cây, hoa sẽ không có đủ chất để mà lớn. Thiền tập cũng giống như việc làm làm vườn. Bạn phải chăm nom mảnh vườn của mình mỗi ngày, làm đất tơi xốp và tưới tắm cho cây .Điều quan trọng là cách tất cả chúng ta sống đời sống hàng ngày của mình ra làm sao, cách tất cả chúng ta sử dụng những nguồn lực có được một cách hữu dụng như thế nào và cách tất cả chúng ta đối xử với những người xung quanh với tình thương như thế nào. Chỉ ngồi thu lu một góc hành thiền thì không đủ. Khi tất cả chúng ta trở nên nhạy cảm hơn với bản thân mình, tất cả chúng ta sẽ nhạy cảm hơn so với những người khác. Có năng lực yêu thương được mọi người, đó là điều rất quan trọng. Khi thực hành thực tế thiền tuệ quán Vipassana, tất cả chúng ta cũng nên thực hành thực tế một số ít loại thiền khác nữa để tương hỗ cho thiền Vipassana. Một trong số đó là thiền tâm từ, tức là tu dưỡng tình thương và tấm lòng từ ái, nhân hậu. Không có tâm từ, tất cả chúng ta không hề nuôi dưỡng trái tim mình. Nó cũng giống như việc tưới nước và bón phân, làm cho đất màu mỡ nuôi cây. Tâm từ ( mettā ) gồm có cả tâm bi, tâm hỷ và tâm xả ( karuna, mudita, upekkha ). Niệm tưởng đến những phẩm chất của Đức Phật là lý tưởng cao nhất, là sự thành đạt cao nhất về tâm linh. Yêu mến và kính tín Đức Phật là việc làm rất ý nghĩa, chính bới Ngài là hiện thân cho mục tiêu của tất cả chúng ta, Ngài là bậc đạo sư của tất cả chúng ta. Càng hiểu nhiều về Đức Phật và càng kính yêu Ngài, bạn sẽ càng cảm thấy niềm hạnh phúc hơn trong pháp hành của mình .Một số người chẳng khi nào chịu nghĩ đến điều đó một cách thâm thúy. Họ nghĩ rằng chỉ cần hành thiền, thế là đủ. Không, tất cả chúng ta cần phải yêu thương và kính tín một người nào đó, tất cả chúng ta phải tôn vinh một ai đó làm thầy mình. Chọn được một người thầy đúng đắn là điều vô cùng quan trọng. Nếu chọn phải một người thầy sai lầm đáng tiếc, bạn sẽ gặp rắc rối lớn .Bạn cũng nên quán niệm cả về cái chết nữa. Bởi cuộc đời này thật quá ngắn ngủi. Điều quan trọng là việc tất cả chúng ta sống đời sống hàng ngày của mình như thế nào. Tất cả mọi phương diện trong đời sống của tất cả chúng ta đều có link ngặt nghèo với những phương diện khác. Tất cả mọi mặt trong đời sống của tất cả chúng ta đều có tương quan, liên kết với những mặt khác của đời sống. Chân lý này là nền tảng cơ bản cho một cuộc đời giác ngộ .Tôi có thực sự trung thực không ? Tôi có là một người biết yêu thương không ? Tôi có chánh niệm không ? Nếu bạn hoàn toàn có thể làm được điều này – và thực sự nó cũng không dễ làm được đâu ; nếu bạn hoàn toàn có thể làm một cách kiên trì, bạn sẽ tăng trưởng được những phẩm chất tâm linh của mình và thiền sẽ trở thành thực chất của bạn. Song nếu bạn làm một điều gì đó không tương ưng, khế hợp với pháp hành của mình, thì xung đột sẽ chất chứa trong tâm bạn. Với những xung đột nội tâm như vậy, bạn sẽ không hề thực sự tăng trưởng được tuệ giác thâm sâu .Đó là một số ít điều tôi muốn những bạn hãy ghi nhớ, hãy tâm lý và đưa vào thực hành thực tế trong thực tiễn .

BẺ GÃY XIỀNG GÔNG 

“Chừng nào chúng ta còn đánh giá, đo lườngngười khác bằng tiêu chuẩn của mình và chừng nào chúng ta còn tự đánh giá mình bằng các tiêu chuẩn của người khác; chừng đó chúng ta sẽ còn LUÔN LUÔN ĐAU KHỔ! ”

CHẶT ĐỨT VÒNG THẬP NHỊ NHÂN DUYÊN

Hầu hết tất cả chúng ta đã từng nghe nói đến Thập nhị nhân duyên ( Paticcasamuppàda – pháp duyên khởi, pháp tùy thuộc phát sinh ). Trong 12 nhân duyên này có hai cách khởi đầu : một là khởi đầu từ vô minh ( avijjā ) ; vô minh duyên hành ( avijjā-paccayā sankhàrà ). Paccay nghĩa là duyên. Do vô minh làm duyên cho hành. Các hành vi về thân khẩu ý, thiện hay bất thiện, tổng thể đều là hành ( sankhāra ). Kể cả thiền và những tầng thiền an chỉ ( jhāna ) cũng đều là hành .Thiền Vipassana trọn vẹn khác, do tại chuỗi mắt xích 12 nhân duyên hoàn toàn có thể bị phá vỡ bằng cách thấy đúng thực tướng của danh và sắc. Điều này tôi sẽ lý giải cụ thể sau. Tuy nhiên, khi hành giả thực hành thực tế thiền an chỉ định ( jhāna ), khi thể nhập vào trong những tầng thiền, bạn sẽ không hề thấy được thực tướng của danh và sắc, bạn tự đồng điệu mình với chúng. Bạn thấy và cảm nhận rằng nó chính là của mình và điều đó sẽ tạo duyên cho một lần tái sinh khác. Nó sẽ là một cảnh giới rất tốt đẹp, do tại trạng thái tâm thiền đó rất tập trung chuyên sâu, định tĩnh, an nhàn và rất sáng suốt, tuy nhiên ở bên trong vẫn còn vô minh. Kiếp tái sinh kế tiếp sẽ là sự phản ánh của trạng thái tâm đó .Tất cả mọi thứ xảy đến trong cuộc đời tất cả chúng ta đều là sự phản ánh trạng thái tâm của chính tất cả chúng ta .Đây là một quy luật rất cơ bản mà tất cả chúng ta phải hiểu. Chính những trạng thái tâm và sức mạnh của chúng sẽ tạo ra những thực trạng trong đời sống của tất cả chúng ta. Đôi khi mọi người hỏi tôi : “ Tại sao lại có loại đời sống này xảy ra ? Cái gì là nhân duyên khiến nó xảy ra như vậy ? Có bao nhiêu loại cảnh giới sống sót ? ”. Tôi không hề nói cho những bạn biết là có bao nhiêu loại kiếp sống sót được, chính do điều đó tùy thuộc vào số lượng những trạng thái tâm. Tùy thuộc vào những trạng thái tâm khác nhau mà những dạng sống sót khác nhau hoàn toàn có thể diễn ra .Thậm chí ngay trong quốc tế loài người này thôi, nếu bạn nghiên cứu và điều tra thật cặn kẽ từng cá thể mỗi con người, bạn sẽ thấy cực kỳ kinh ngạc. Mặc dù về mặt thể lý, tất cả chúng ta cùng ở trong một quốc tế vật chất này, nhưng về mặt ý thức, xúc cảm và tri thức, mỗi cá thể tất cả chúng ta lại rất độc lạ nhau. Một số người sống trong những thực trạng rất đau đớn, khổ sở, về mặt niềm tin họ luôn đau khổ. Họ không có tình thương và lòng bi mẫn ( mettā, karunā ), họ không có sự sáng suốt .

Khi nghĩ về cuộc đời, tất cả chúng ta nên nghĩ nhiều hơn đến phẩm chất của tâm. Người này hoàn toàn có thể là một triệu phú, trong khi kẻ khác hoàn toàn có thể nghèo rớt mồng tơi, nhưng kẻ nghèo đó vẫn hoàn toàn có thể sống một cuộc đời rất mãn nguyện và niềm hạnh phúc, trong khi con người giàu sang kia hoàn toàn có thể đang phải trải qua một đời sống đầy đau khổ .

Chúng ta không hề nhìn nhận, cân đo đong đếm cuộc đời một con người dựa trên tiền của hay vị thế hay bất kể cái gì mà người ấy đang chiếm hữu. Nếu tôi phải nhìn nhận cuộc đời của một người nào đó, tôi sẽ nhìn nhận họ bằng chính trạng thái tâm của họ. Nếu họ là những người từ ái, nhân hậu và biết đủ và nếu tâm của họ an nhàn và trong sáng, họ sẽ sống một cuộc đời tốt đẹp. Vì vậy, đời sống là sự phản ánh những trạng thái tâm của bạn, cuộc đời bạn thành công xuất sắc hay thất bại là tùy thuộc vào trạng thái tâm của bạn, chứ không phải vào những gì bạn có .Có một người đến hỏi tôi về sự thành công xuất sắc trong đời sống. Anh ta thao tác rất siêng năng để được thăng quan tiến chức. Anh ta nhìn nhận cuộc đời mình bằng sự thăng quan tiến chức trong sự nghiệp và anh ta vẫn còn liên tục phấn đấu để được chỉ định lên một chức vụ cao hơn. Anh ta đang nghĩ đến việc đi học thêm để lấy một cái bằng nữa để được thăng chức. Tôi hỏi anh ta tại sao anh lại muốn được thăng chức, và anh ta nói rằng nếu được thăng chức thì anh ta sẽ được hưởng lương cao hơn. “ Thế tại sao anh lại muốn lương cao ? ”, tôi hỏi. “ Để có nhiều tiền hơn và mua một căn nhà to hơn, một chiếc xe đẹp hơn ”. Tôi hỏi tiếp tại sao anh lại muốn có một cái xe đẹp, muốn có nhà cao cửa rộng. “ Khi đó tôi sẽ thấy mãn nguyện và tự cho mình là một người thành đạt, và điều đó sẽ làm cho tôi cảm thấy niềm hạnh phúc ” .Tôi nói : “ Đến một ngày nào đó, sống lưng còng sức kiệt, anh phải dừng lại không còn làm được những gì mình đang làm nữa, liệu lúc đó anh có nghĩ là cuộc đời anh đã thất bại không ? Sự thành đạt của anh sẽ lê dài được bao nhiêu lâu ? Trong 1 số ít năm nào đó anh hoàn toàn có thể cảm thấy mình là người thành đạt, rồi sau đó lại quay về với thất bại ! Chừng nào anh còn tự cân đo đong đếm cuộc đời mình bằng những gì mình có, chừng đó anh vẫn còn luôn luôn lo âu một ngày nào đó mình sẽ lại thất bại ”. Rồi anh ta nói : “ Ồ, đúng thế, tôi sẽ nghĩ lại quá khứ của mình và về những gì mình đã đạt được và điều đó sẽ làm cho tôi cảm thấy niềm hạnh phúc ”. Đó là một ảo tưởng ; Hạnh phúc đích thực đến từ chính những gì mình đang là giờ đây, chứ không phải từ những gì mình đã là. Chừng nào còn bám víu vào mình đã là hay đang là cái gì, chừng đó bạn vẫn còn có cảm xúc không bảo đảm an toàn. Sự an lòng thực sự chỉ đến từ việc mãn nguyện với thực tiễn mình là ai chứ không phải mình là cái gì .Nếu bạn là người an nhàn và trầm tĩnh, từ ái và bi mẫn, chánh niệm và minh triết, bạn hoàn toàn có thể rất mãn nguyện với bản thân mình và dù mọi người có coi trọng, có nhìn nhận cao bạn hay không, so với bạn cũng chẳng thành yếu tố. Sự mãn nguyện của bạn được biểu lộ trong cách bạn sống cuộc đời mình, bạn sẽ không còn sợ người khác không kính trọng do tại bạn không có vị thế cao nữa. Chừng nào tất cả chúng ta còn bám víu vào vị thế hay chức vụ của mình, chừng đó tất cả chúng ta vẫn còn phải sống trong nỗi sợ hãi và không an tâm. Cuộc đời là một sự phản ảnh những trạng thái tâm của tất cả chúng ta, cho nên vì thế việc tất cả chúng ta là ai, điều đó nhờ vào vào trạng thái tâm của chính tất cả chúng ta .Bây giờ tất cả chúng ta hãy quay lại với thiền. Trong thiền Vipassanā, tất cả chúng ta chú ý quan tâm vào những gì đang diễn ra ngay trong hiện tại, không phải trong quá khứ. Chúng ta quan tâm vào những gì đang diễn ra trong hiện tại, tuy nhiên quá khứ vừa mới qua ngay tức thì cũng hoàn toàn có thể được gộp vào trong hiện tại. Chẳng hạn, nếu tôi đánh vào cái chuông này, không, tôi vẫn chưa đánh ; giờ đây tôi sẵn sàng chuẩn bị đánh, thế cho nên nó vẫn còn ở trong tương lai. Bây giờ tất cả chúng ta không hề quan sát được tiếng chuông chính bới nó không sống sót. Vì vậy, khi bạn nghĩ : “ Thầy đang chuẩn bị sẵn sàng đánh và nó sẽ phát ra một tiếng chuông ”, đó chỉ là một ý nghĩ, nó không phải là sự quan sát, nó không phải là thiền Vipassanā .Bây giờ tôi đánh chuông, bạn nghe thấy tiếng chuông và chú ý quan tâm tới nó, “ nghe ”, đây là một âm thanh. Bạn cũng hoàn toàn có thể quan tâm tới đặc thù của tiếng chuông, từ từ nó trở nên nhỏ dần nhỏ dần rồi tắt hẳn, bạn không còn nghe thấy gì nữa. Vậy vào lúc bạn nghe tiếng chuông, bạn hoàn toàn có thể quan tâm vào tiếng chuông và bạn cũng hoàn toàn có thể quan tâm vào tâm nghe tiếng chuông đó nữa, “ nghe ”. Nghe nghĩa là tâm nghe ( nhĩ thức ). Tâm nghe tiếng chuông này sanh khởi chính bới có tiếng chuông, không có tiếng chuông sẽ không hề có tâm nghe đó .Phải có cái “ đối tượng người tiêu dùng ” này ( tức tiếng chuông ) hiện hữu để cho nhĩ thức sanh khởi. Khi bạn quán sát tâm nghe này, tức là bạn đang quán sát thức uẩn ( viññāṇa-kkhandha ). Chúng ta biết rằng tâm biết “ đối tượng người dùng ” sẽ không hề sanh khởi nếu không có “ đối tượng người tiêu dùng ”. Tiếng động này là nhân của tâm nghe này, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy được mối quan hệ nhân quả giữa chúng với nhau và nhân này cũng chính là samudaya ( sự sanh khởi ). Samudaya có hai nghĩa : sanh khởi và nguyên do. Do đó Thánh Đế thứ hai được gọi là Dukkha samudaya sacca, thực sự về nguyên do của khổ, hay là Tập đế. Do đó, âm thanh này là nhân của tâm nghe này. Chúng liên tục song hành với nhau, cái này là nhân cho cái kia, tất cả chúng ta không nghĩ “ cái này xảy ra trước rồi cái kia xảy ra sau ”. Trong thực tiễn, chúng diễn ra đồng thời ; khi có tiếng động ở đó, thì cũng có tâm nghe ; khi không có tiếng động thì không còn tâm nghe ấy nữa .Đôi khi, chỉ trong cùng một lần nhận ra, khi tâm hoạt động giải trí rất nhanh, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy được cả hai cùng một lúc. Trong cùng một sự nhận biết có hàng loạt tâm chánh niệm, thực ra ngay chỉ trong một giây cũng hoàn toàn có thể có vô số tâm. Cái thấy sáng suốt trở nên can đảm và mạnh mẽ đến mức, chỉ trong một sự phân biệt bạn hoàn toàn có thể hiểu được rất nhiều điều. Khi chứng nghiệm được điều này bạn sẽ biết được nó đáng kinh ngạc đến thế nào. Không hề tâm lý về bất kể điều gì, chỉ trong một cái thấy, bạn hoàn toàn có thể hiểu biết được rất nhiều .Khi bạn nhận ra được tâm biết tiếng động thì đồng thời bạn cũng ý thức được về tiếng động đó, bạn không hề tách rời hai cái này ra được. Đôi lúc, khi bạn chú ý quan tâm tới tiếng động, bạn hoàn toàn có thể quán chiếu được một sự kiện thực tiễn là : do tại có tiếng động này nên mới có cái nghe, không có tiếng động sẽ không hề có sự nghe xảy ra. Mặc dù khi nghĩ về điều này, nó rất hiển nhiên, rất rõ ràng và bạn hoàn toàn có thể hiểu ngay được điều đó, nhưng khi đã thực sự thấy được cái tâm biết sanh khởi ngay trong hiện tại, bạn mới thực sự biết rằng : chính bới có tiếng động này, nên mới có tâm biết này sanh khởi. Bạn biết rằng đây chính là một điều gì đó rất mới lạ mà bạn vừa mới chứng nghiệm được .Thiền không phải là để thấy cho được những điều chưa hề thấy trước kia ; mà thiền là để thấy cũng chính những hiện tượng kỳ lạ đó nhưng theo một cách khác. Nó là một cách thấy trọn vẹn mới .Tất cả mọi người đều biết rằng chính do có tiếng động nên mới có cái nghe, nhưng đó chỉ là biết trên mặt phẳng tâm lý. Chúng ta có cảm tưởng rằng có một người nào đó hiện hữu ở đấy để nghe tiếng động, nhưng trong thiền, khi điều này diễn ra tất cả chúng ta biết rằng tâm nghe này chỉ đang diễn ra trong HIỆN TẠI, và nó Open chính bới có tiếng động. Bạn nhận ra tâm nghe này như một điều gì đó trọn vẹn mới mẻ và lạ mắt .Khi tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy được những hiện tượng kỳ lạ như một cái gì trọn vẹn mới, chỉ mới Open trong hiện tại, chỉ khi ấy tất cả chúng ta mới hoàn toàn có thể thấy được thực tại. Điều này diễn ra trong thiền Vipassanā, bạn thấy được tâm đó sanh khởi ngay trong hiện tại chính do có đối tượng người tiêu dùng này hiện hữu, và tất cả chúng ta cũng biết rằng chính do có đối tượng người dùng này hiện hữu nên mới có tâm biết này Open. Đó là thuộc tính sanh khởi. Chúng ta cũng hoàn toàn có thể thấy được tiếng động sanh và diệt ; sanh là samudaya và diệt là vayaChúng ta hoàn toàn có thể hiểu cùng một pháp đó theo rất nhiều cách khác nhau. Đức Phật nói :

“Vị ấy sống quán tính sanh khởi, vị ấy sống quán tính diệt tận của các pháp”.

( Kinh Đại Niệm Xứ, Trường Bộ Kinh. )

Vaya cũng có nghĩa là nirodha ( diệt tận ). Từ này có nhiều từ đồng nghĩa tương quan : Samudaya ( sanh khởi ) cũng có nghĩa là nibbati-lakkhana. Vaya cũng có nghĩa là viparināma-lakkhana và cũng có nghĩa là nirodha ( diệt tận ). Từ nirodha ( diệt tận ) này cũng được sử dụng trong 12 nhân duyên của Pháp duyên khởi : Avijjā-paccayā sankhāra ( vô minh duyên hành ) hoàn toàn có thể diễn đạt theo cách khác là : avijjā tveva asesavirāga-nirodha ; sankhāra-nirodho ( những hành diệt do trọn vẹn ly dục và diệt tận vô minh ). Ở đây có sử dụng từ diệt tận là nirodha. Do đó, khi có vô minh ( avijjā ) là có hành ( sankhāra ) .

Chúng ta lăng xăng tạo tác, làm bao nhiêu thứ việc trên đời là chính bới tất cả chúng ta không thực sự đồng cảm được thực tại chân đế ( hay thực tại tuyệt đối ). Chúng ta cứ nghĩ rằng khi tất cả chúng ta làm những việc làm đó, nó sẽ làm tất cả chúng ta được niềm hạnh phúc, và nếu không làm nó thì tất cả chúng ta sẽ không niềm hạnh phúc. Ở đó luôn luôn xuất hiện của “ cái tôi ”. Nhưng khi tất cả chúng ta thực sự nhận chân ra rằng : không có cái gì là “ cái tôi ” thực sự, mà chỉ có những tiến trình tâm ý và vật lý ( danh và sắc ), khi đó tri kiến của tất cả chúng ta sẽ biến hóa. Khi vô minh ( avijjā ) đã trọn vẹn bị tận diệt, thì ngay cả những việc thiện tất cả chúng ta làm cũng không còn tạo nghiệp nữa, và chính bới không còn tạo nghiệp nên cũng không có quả báo và không có hành ( sankhāra ) nào được tạo ra nữa. Chuỗi xích đã bị phá tung, sankhāra nirodha, sankhāra nirodho ( thức diệt do hành diệt ) .

Khi tái sanh, tâm tiên phong của đời sống mới sanh khởi chính do có hành ( sankhāra ), mà trong trường hợp này thì chính là nghiệp ( kamma ). Bởi vì do nghiệp lực thôi thúc nên có tâm tái sanh và tâm này được gọi là thức ( viññāna ). Nếu không có hành thì sẽ không có nghiệp đưa đi tái sanh ; thế cho nên cũng không hề có sự tái sanh nữa. Do đó, sankhāra nirodha, viññāna nirodho. Viññāna nirodha, nāma-rūpa nirodho ( do duyên hành diệt nên thức diệt, do duyên thức diệt nên danh sắc diệt ). Nếu không có tâm tái sanh thì cũng không có tiến trình tâm – vật lý đi theo nó. Nếu cái này diệt thì cái kia cũng diệt, nó cứ tiếp nối liên tục như vậy .

Nāma – rūpa nirodha, phassa nirodho ( do duyên danh sắc diệt nên xúc diệt ) : nếu không còn tiến trình thân tâm tiếp nối, sẽ không hề có sự tiếp xúc giữa căn, trần, thức ( giác quan và đối tượng người tiêu dùng bên ngoài ) nữa .

Điều ngược lại là, chính bới có tiến trình tâm – vật lý tiếp nối, nên có sự tiếp xúc với những đối tượng người dùng giác quan. Phassa-samudāya, vedanā-samudayo, phassa-nirodha, vedanā-nirodho ( do duyên xúc nên thọ sanh khởi, do duyên xúc diệt nên thọ diệt ), chính do có sự xúc chạm nên có cảm thọ lạc, khổ hoặc xả ( trung tính ). Nếu không có xúc sẽ không còn thọ lạc, thọ khổ hoặc thọ xả nữa .

Ở một quy trình tiến độ trong thiền Vipassanā, bạn sẽ thấy được điều này rất rõ ràng, nhiều lúc chỉ một tâm lý ngắn ngủi thoáng qua hoặc có lúc thậm chí còn không hề có một tâm lý nào và bạn chợt hiểu rất rõ điều này. Bạn hoàn toàn có thể thấy được chân lý đó một cách vô cùng rõ ràng .

Vedanā-nirodhā, tanhā-nirodho ( do duyên thọ diệt nên ái diệt ) : nếu không có bất kể loại cảm thọ nào khởi lên, thì cũng không hề có tham ái với bất kể cái gì nữa. Khi tất cả chúng ta cảm thấy thú vị hay không thú vị cái gì đó, tất cả chúng ta cảm nhận được điều đó do tại có cảm thọ, chính do có sự tận hưởng, nên tham ái càng ngày càng tăng. Khi thấy thích, tất cả chúng ta muốn có nó nhiều hơn, và khi không thích thì tất cả chúng ta không muốn nó nữa, tất cả chúng ta muốn thay thế sửa chữa nó bằng một cái gì đó tất cả chúng ta thích .

Cảm thọ hướng tâm tất cả chúng ta tới tham ái lớn hơn. Khi có cảm thọ trung tính ( không khổ không lạc ), tất cả chúng ta không thích nó và mong ước có điều gì đó thú vị, đáng ưa, mong ước có một cái gì đó mang lại cho tất cả chúng ta những xúc cảm mạnh, mà đó chính là tâm tham ái can đảm và mạnh mẽ hơn nữa. Mỗi khi có tham ái sanh khởi, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy rằng nó sanh khởi chính do có cảm thọ, nếu không có cảm thọ sẽ không hề có chút tham ái nào nữa. Cảm thọ chi phối hàng loạt đời sống của tất cả chúng ta. Cảm thọ chính là tác nhân thôi thúc tất cả chúng ta làm mọi công này việc kia, để được cảm thấy tự do, dễ chịu và thoải mái. Khi thấy được điều này một cách rõ ràng, nó sẽ giúp tâm tất cả chúng ta trở nên xả ly hơn. Chính sự xả ly này là tự do, giải thoát. Xả ly khiến tâm trở nên sáng suốt hơn và mang lại cho tất cả chúng ta nhiều tự do và giải thoát hơn .

Càng thấy rõ phương pháp cảm thọ chi phối tâm tất cả chúng ta, tất cả chúng ta càng hoàn toàn có thể tự giải phóng mình. Đây chính là chỗ mà chuỗi mắt xích 12 nhân duyên ( paticcasamuppāda ) bị phá vỡ và tất cả chúng ta tìm được lối thoát : mắt xích giữa thọ ( vedanā ) và ái ( tanhā ). Chúng ta cảm nhận những cảm thọ nhưng nếu không để nó trở thành tham ái ( tanhā ) thì tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thoát ra khỏi nó. Nhưng nếu tất cả chúng ta để nó tiến triển tiếp trở thành tham ái, khi đó tham ái sẽ ngày càng tích tụ thêm nhiều sức mạnh, ngày càng có thêm động lực hơn nữa .Lúc đó tham ái ( tanhā ) sẽ trở thành thủ ( upādāna ), bám giữ, chấp thủ – tức là tham ái ở mức độ rất mạnh. Tanhā là tham ái ở mức độ thông thường ; thủ ( upādāna ) là tham ái mãnh liệt. Khi có tham ái hiện hữu, bạn cảm thấy là “ Tôi muốn có cái đó ”, khi đã trở thành thủ ( upādāna ) bạn sẽ cảm thấy là mình không hề sống thiếu cái đó được. Bạn sẽ làm gì khi cảm thấy là không có nó thì mình không hề sống được ? Bạn sẽ làm bất kể điều gì để có được nó. Thủ ( upādāna ) sẽ dẫn đến hữu ( bhava ). Ở đây chữ bhava có hai nghĩa, một nghĩa là nghiệp ( kamma ), và một nghĩa là “ một kiếp sống mới ”. Chữ Bhava trong 12 nhân duyên nghĩa là nghiệp chính do khi chấp giữ một tâm tham ái mãnh liệt như vậy, bạn sẽ không ngừng tâm lý về nó, nói về nó và thao tác này việc kia vì nó, chính điều này sẽ tạo thành nghiệp. Nghiệp ( kamma ) sẽ đưa tới sanh ( jāti ), chính bới có nghiệp nên sẽ có một kiếp sống khác tiếp theo nữa .Vô minh – > Hành – > Thức – > Danh Sắc – > Lục Nhập – > Xúc – > Thọ – > Ái – > Thủ – > Hữu – > Sanh – > Lão Tử – > Vô minh – > …Chuỗi nhân duyên này cứ tiếp nối mãi như vậy. Trong khi thực hành thực tế, có lúc tất cả chúng ta nhìn thấy được một đoạn nào đó, lúc khác lại thấy được một đoạn khác, tuy nhiên hầu hết tất cả chúng ta khởi đầu thấy được mắt xích giữa thọ ( vedanā ) và ái ( tanhā ) rõ hơn cả. Sau này, trong quy trình thực hành thực tế, khi niệm và định đã rất mạnh, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể kinh nghiệm tay nghề được xúc ( phassa ), tâm xúc chạm với đối tượng người dùng ( hoặc đề mục ), sự xúc chạm trở nên rất rõ ràng và can đảm và mạnh mẽ. Thông thường tất cả chúng ta không kinh nghiệm tay nghề được sự xúc chạm này do tại thọ ( vedanā ) đã Open ngay lập tức, cùng với cảm xúc thụ hưởng cảm thọ đó .Do vậy, khi chánh niệm trở nên rất can đảm và mạnh mẽ, thay vì liên tục lao theo tiến trình của tham ái, tất cả chúng ta dừng lại ở đó và quán sát đối tượng người dùng. Ở trong tiến trình của những trạng thái tâm thường thì, tất cả chúng ta tiếp đón đối tượng người dùng, tất cả chúng ta xác lập nó và tất cả chúng ta tận hưởng nó. Trong thiền tập, tất cả chúng ta tiếp đón đối tượng người tiêu dùng, phân biệt được nó một cách rõ ràng nhưng tất cả chúng ta không lao vào tận hưởng nó. Thay vì niềm hạnh phúc hay đau khổ vì nó, tất cả chúng ta chỉ dừng lại ở ngay tại đó và chỉ quan sát nó mà thôi. Chúng ta thấy nó sanh lên rồi diệt mất, không có gì để mà phải niềm hạnh phúc hay đau khổ vì nó cả. Khi điều này xảy ra, tiến trình sẽ dừng lại tại phassa – xúc : chỉ có sự xúc chạm, tiếp xúc mà không phản ứng lại .Chúng ta không nhìn nó như là tốt hay xấu, không còn sự phân biệt nào nữa. Cũng không hề mong ước nó phải khác đi. Sự quán sát trở nên rất sáng suốt, rõ ràng, do đó cũng không tâm lý rằng nó phải khác đi theo bất kỳ cách nào, tâm chỉ đơn thuần quán sát nó, không phân biệt, dù bất kể nó là như thế nào. Phassa-samudayā vedanā – samudayo ; phassa-nirodhā vedanā-nirodho : xúc sanh thọ, xúc diệt thì thọ diệt, đây là mắt xích cực kỳ quan trọng. Từ vedan ā-samudayā, tanhā-samudayo : ( thọ sanh ái ) đến vedan ā-nirodhā, tanhā-nirodho ( thọ diệt thì ái diệt ). Khi thấy được những mối link như vậy, tất cả chúng ta sẽ thấy được nhân sanh và nhân diệt của nó, thấy được cả hai : thấy nó sanh lên và thấy nó diệt mất. Thấy được nguyên do nó sanh khởi và thấy được nguyên do nó diệt tận. Tất cả những điều này có nghĩa là bạn đã thấy được pháp sanh ( samudaya-dhamma ) và pháp diệt ( vaya-dhamma ) .

HỎI và ĐÁP

Hỏi: Trong khi hành thiền chúng ta có thể thấy được mọi thứ một cách rất rõ ràng, sáng suốt và không tham cầu, mong muốn, nhưng trong cuộc sống đời thường thì rất khó để không phản ứng.

Đáp: Đúng vậy, trong cuộc sống hàng ngày thì khó mà không phản ứng, không tham cầu mong muốn điều gì. Điều quan trọng trong quá trình thực hành của chúng ta là phải thấy chúng thật rõ chỉ như là những hiện tượng tự nhiên mà thôi, để thấy được tham muốn đó không phải là một người nào. Tham muốn sanh khởi bởi vì có cảm thọ, bởi vì có xúc cảm, bởi vì có sự tiếp xúc với những ấn tượng giác quan. Trong quá trình thiền tập, bạn có thể thấy được cả toàn bộ tiến trình một cách rất rõ ràng. Bạn thấy rằng căn trần xúc chạm là một hiện tượng tự nhiên, cảm nhận được những ấn tượng kích thích của giác quan cũng là một hiện tượng tự nhiên, tham muốn cũng là một hiện tượng tự nhiên. Không có người nào, không có chúng sanh nào ở đó cả.

Khi bạn nhận chân rõ ràng điều này, tuệ giác này có một sức mạnh vô cùng lớn. Ngay cả trong đời sống hàng ngày, có những lúc bạn thất niệm và bị lôi đi theo đối tượng người tiêu dùng bên ngoài, bạn bị cuốn theo chúng, tham cầu mong ước điều này điều kia, bạn phản ứng lại với chúng. Song ngay thời gian bạn chánh niệm về chúng, mức độ tác động ảnh hưởng của phản ứng và tham muốn đó sẽ nhanh gọn tan biến và bạn cảm thấy được giải thoát ở một mức độ nào đó .Trong quy trình thực hành thực tế, điều quan trọng số 1 là không được cố vượt qua tham ái một cách trọn vẹn ngay lập tức, mà phải “ tiến dần từng bước một ”. Việc tiên phong là phải thấy toàn bộ chúng chỉ như là những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên mà thôi. Ở đó không có chúng sanh nào, không có người nào cả .Ngay cả tầng đạo quả tiên phong cũng chưa tận diệt được tham và sân. Tầng đạo quả đầu chỉ đoạn tận được tà kiến chấp rằng có một linh hồn, một thực thể trường cửu mà thôi .Nếu tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy không có gì là một thực thể vĩnh cửu, không có gì là một linh hồn cả, mà toàn bộ chỉ là những tiến trình tự nhiên, chỉ đến và đi, sanh và diệt. Nếu thấy được điều này một cách thật rõ ràng và can đảm và mạnh mẽ, thì mặc dầu đôi lúc bạn vẫn bị cuốn theo và đắm chìm với những đối tượng người tiêu dùng bên ngoài do thiếu chánh niệm, tuy nhiên ngay cả trong khi bị cuốn trôi và phản ứng như vậy, nếu lấy lại sự chú tâm, bạn vẫn hoàn toàn có thể tự giải thoát cho mình. Đây chính là quyền lợi của sự thấy biết rõ ràng .Trong đời sống hàng ngày, tất cả chúng ta không hề thấy biết mọi thứ một cách sáng suốt rõ ràng trong mọi lúc được, nhất là khi tất cả chúng ta sống như một con người thông thường chứ không phải là một thiền sinh, tất cả chúng ta phải tiếp xúc với mọi người, tự bộc lộ mình, bộc lộ tình thương và lòng nhân hậu của mình. Khi nghĩ đến nhân hậu và tình thương là tất cả chúng ta tâm lý đến một người nào đó, tất cả chúng ta nghĩ đến thái độ và tình cảm của người khác .Trong đời sống đời thường, ngay cả khi cảm nhận tổng thể những xúc cảm này, tất cả chúng ta cũng không coi chúng như một cái gì đó thuộc cá thể mình. Chúng ta hoàn toàn có thể hành vi theo hai mẫu thức khác nhau, tất cả chúng ta phải hành vi, phải sống theo hai mẫu thức như vậy. Bởi vì, giả dụ tất cả chúng ta nhìn con mình mà nói rằng : “ Không có đứa con nào ở đó cả, nó không phải là con tôi, đó chỉ là danh và sắc thôi ”, thì không lẽ khi nó nghịch lửa đến bỏng và la khóc, tất cả chúng ta cũng nói rằng “ Không có đứa con nào, không có ai cả, đó chỉ là cảm xúc thôi ” ư ? Điều đó thật không bình thường và nhẫn tâm. Chúng ta không hề hành vi như vậy !Chúng ta phải hiểu rằng có hai cách nhận thức và thấy biết thực tại, và phải hành vi theo cả hai cách đó. Một cách là thấy biết thực tại này như thực sự nó đang là và chính điều này sẽ đem đến giải thoát cho tất cả chúng ta .Điều quan trọng ở đây là ngay cả khi tất cả chúng ta tham muốn một cái gì đó, khi thấy tham muốn đó chỉ như là những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên, tất cả chúng ta vẫn hoàn toàn có thể cố gắng nỗ lực phấn đấu để đạt được nó nếu thấy nó là thiết yếu, tuy nhiên tất cả chúng ta sẽ thao tác đó một cách thích hợp và thấu tình, đạt lý. Chúng ta sẽ không khi nào hành vi một cách vụng về, ngu xuẩn để có bằng được nó. Bởi vì tất cả chúng ta biết rằng không đáng làm những việc bất thiện chỉ để có cho bằng được điều mình mong ước .Một người đã đạt tới tầng đạo quả tiên phong sẽ vẫn còn tham muốn và thú vị những cái hay, cái đẹp, nhưng họ sẽ không khi nào đánh cắp, sát sanh hay làm bất kỳ việc bất thiện nào khác để có được cái mình muốn. Đó chính là một sự độc lạ lớn giữa họ với những người thông thường khác .

Hỏi: Chúng ta không nhất thiết phải cố ý chuyển sang một mẫu thức hành động khác, đúng không? Có phải việc đó sẽ tự nó xảy đến?

Đáp: Việc đó xảy đến một cách tự nhiên một khi bạn đã có được một mức chánh niệm vững mạnh, những thoáng chánh niệm đó sẽ thường xuyên đến đều đặn, nhất là mỗi khi bạn xúc động thì chánh niệm thường quay trở lại. Thông thường khi bị xúc động mạnh thì con người ta hay thất niệm, không ý thức được mình nữa, nhưng đối với một thiền sinh thì trong những tình huống khẩn cấp đó, chánh niệm thường quay trở lại với họ. Mặc dù bạn cảm thấy xúc động mạnh, nhưng bạn vẫn ý thức được về nó. Nó có thể còn tiếp tục cả một thời gian dài, nhưng bạn vẫn chánh niệm hay biết nó. Do đó, một thiền sinh giỏi sẽ không còn bị mắc kẹt trong bất cứ trạng thái tình cảm hay cảm xúc nào nữa.

Một thiền sinh giỏi vẫn hoàn toàn có thể rất dễ xúc động, vẫn hoàn toàn có thể rất tình cảm chính bới anh ta không cố đè nén và ức chế tình cảm của mình. Đây là một sự độc lạ lớn. Để trở thành một thiền sinh giỏi, nhất định bạn phải giữ cho tâm mình trọn vẹn rộng mở, không ức chế, đè nén hay chối bỏ bất kỳ điều gì, không kháng cự hay xua đuổi bất kể điều gì. Ức chế, đè nén, phủ nhận hay chối bỏ không mang đến hiểu biết và giải thoát và đương nhiên là cũng không đem đến trí tuệ .Một thiền sinh giỏi đích thực, một người hiểu được ý nghĩa của chánh niệm, sẽ giữ tâm mình luôn luôn rộng mở, không kháng cự, không chối bỏ, không phủ nhận, không đè nén, ức chế bất kể điều gì .Vì thế một thiền sinh giỏi hoàn toàn có thể cảm nhận được thậm chí còn nhiều hơn người thông thường, họ dễ cảm nhận hơn và cũng rất dễ bị tổn thương chính bới họ không tự bảo vệ, không tự che chắn cho mình. Một người chánh niệm sẽ rất dễ bị tổn thương, tuy nhiên chính bới có chánh niệm và sự sáng suốt nên anh ta hoàn toàn có thể vượt qua được toàn bộ mọi chuyện mà không bị dính kẹt vào chúng. Chính điều này sẽ đem lại những hiểu biết thâm sâu uyên áo, đem lại giải thoát và về một góc nhìn nào đó cũng đem lại cả sức khỏe thể chất cho bạn nữa. Bất cứ một hình thức đè nén, ức chế nào cũng đều không lành mạnh, không có lợi cho sức khỏe thể chất, nhưng bất kỳ một hình thức phản ứng hay hành vi bất thiện nào thì cũng không lành mạnh chẳng kém. Không phản ứng lại một cách bất thiện, hành giả sẽ kinh nghiệm tay nghề, cảm nhận và vượt qua được hàng loạt tiến trình đó và thoát ra khỏi nó một cách bảo đảm an toàn, khỏe mạnh hơn xưa. Bạn hoàn toàn có thể vẫn tức giận hay tham lam, nhưng bạn hoàn toàn có thể thấy rõ điều đó, đồng cảm nó và vượt qua nó, thoát ra khỏi nó. Một số người bị mắc kẹt lại tại đó và không hề thoát ra được, họ bị kẹt lại trong 1 số ít loại tình cảm hay cảm hứng nào đó và trở nên rất ốm yếu, không lành mạnh .Khi bạn gặp khó khăn vất vả hay một yếu tố rắc rối nào đó, nếu có chánh niệm, bạn sẽ không chạy trốn nó, không kháng cự lại nó và cũng không tự bào chữa hay biện hộ cho mình ; mà bạn sẽ quan tâm nhiều hơn nữa và học hỏi từ nó. Khi phải có một hành vi nào đó, bạn sẽ hành vi với chánh niệm và trí tuệ, nỗ lực làm những điều tốt đẹp và quyền lợi nhất cho mọi người. Bạn không xử lý yếu tố chỉ cho một mình bản thân mình. Khi có một yếu tố khó khăn vất vả và bạn muốn xử lý nó thì hãy làm thế nào để yếu tố của những người khác cũng được dàn xếp êm thấm .Chẳng hạn, có một lần tôi đến xem một bể chứa nước, chính bới tôi rất thích nhìn ngắm mặt nước, dù đó là nước hồ hay nước bể. Khi tới đó, tôi thấy có nhiều người đang tắm trong bể, mà thực ra nước trong bể đó là để dùng làm nước ăn. Tôi tới chuyện trò với người quản trị bể nước và nói rằng để mọi người tắm rửa ở đó là không tốt, chính do những người khác sẽ phải uống nước đó. Ông ta nói ông sẽ đến rình và bắt tổng thể bọn họ. Đó là cách xử lý yếu tố của ông ta. Vì vậy tôi nói : “ Ông hoàn toàn có thể làm như vậy được bao nhiêu lần ? Ông hoàn toàn có thể bắt và phạt 1 số ít người rồi sau đó ông lại đi. Ông hoàn toàn có thể tiếp tục làm như vậy được không ? Tại sao không kiếm lấy mấy ống nước và đưa nước đến nhà cho họ, họ sẽ không đến tắm ở bể nữa ! ” .Khi bạn muốn xử lý yếu tố của mình thì hãy xử lý cả yếu tố của người khác nữa, chỉ khi đó bạn mới thực sự xử lý được tận gốc yếu tố .Đây chính là điều tôi thường tự nhắc nhở mình mỗi khi muốn xử lý một yếu tố nào đó. Tôi thường hay nghĩ đến cả những người có tương quan và xem mình hoàn toàn có thể nhân tiện giúp xử lý yếu tố của họ được hay không. Chỉ khi đó thì mới hoàn toàn có thể thực sự xử lý được tận nền tảng yếu tố. Khi có một yếu tố rắc rối nào đó xảy ra, thường có rất nhiều người tương quan đến nó. Tôi thấy một số ít người chỉ quen xử lý yếu tố bằng áp bức, đè nén hay trừng phạt mà thôi, nhưng làm như vậy sẽ không khi nào xử lý được yếu tố cả .

Hỏi: Nếu chúng ta thực sự chánh niệm và cảm thấy có ý muốn phải hành động, làm sao chúng ta có thể trở thành một người thực sự phát triển về tâm linh và làm sao biết được đó chính là chánh niệm ngăn không cho chúng ta làm điều đó, hay đó chỉ là do mình sợ bị thất bại hay sợ chết mà thôi?

Đáp: Nỗi sợ thất bại, sợ mình sẽ không thành công đến từ một cảm giác mạnh mẽ về sự ngã mạn hay lòng kiêu hãnh của mình. Nhưng kiêu hãnh không phải là thủ phạm mà chính ngã mạn mới là thủ phạm đích thực. Khi đã phát triển chánh niệm và trí tuệ, bạn sẽ nhìn nhận thành công theo một cách rất khác, thành công không còn mang ý nghĩa như cũ nữa. Bạn sẽ không còn đánh giá cuộc đời mình bằng số tiền mình có; mà bạn đánh giá cuộc đời mình bằng chính trạng thái tâm của mình.

Nếu thực sự niềm hạnh phúc và mãn nguyện với tâm mình, bạn sẽ rất bằng lòng và biết đủ và sẽ không còn nhìn nhận mình theo những tiêu chuẩn của người khác nữa .Trong hầu hết mọi trường hợp, tất cả chúng ta nhìn nhận người khác bằng những tiêu chuẩn của chính mình và tự nhìn nhận mình theo những tiêu chuẩn của người khác. Nếu còn liên tục làm như vậy, tất cả chúng ta sẽ còn luôn luôn đau khổ .Trong quy trình hành thiền, bạn thấy được mọi thứ một cách rất rõ ràng và vượt qua được thân kiến ( sakkāya-diṭṭhi : tà kiến chấp ngã ), tức là một cảm xúc về bản ngã rất mạnh, khi đó tiêu chuẩn giá trị của bạn sẽ trọn vẹn biến hóa và bạn sẽ không còn trở lui lại nữa. Bạn sẽ thấy cái gì là giá trị đích thực trong đời, bạn sẽ thấy được ý nghĩa thực sự của đời sống ; bạn sống với những giá trị của riêng mình và rất niềm hạnh phúc về điều đó .Khi có người nào đó thành công xuất sắc về vật chất, bạn cũng không tự so sánh mình với họ. Đôi khi, thậm chí còn bạn còn cảm thấy bi mẫn, tội nghiệp cho họ nữa. Bạn suy tư đến một trong thực tiễn là con người này đang phung phí cả cuộc đời mình chỉ để tìm kiếm vật chất mà không chăm sóc tăng trưởng những phẩm chất tâm linh của mình. Đó là nguyên do tại sao họ đã đánh mất đi một điều thực sự quan trọng trong đời, bạn không coi họ là những con người thành công xuất sắc. Mặc dù họ hoàn toàn có thể làm rất tốt một việc làm nào đó, tuy nhiên họ đã bỏ quên một việc làm quan trọng nhất : tăng trưởng tâm linh. Khi bạn đã thấy và sống với những giá trị đích thực của cuộc đời, bạn sẽ cảm thấy vô cùngtri túc và mãn nguyện với nó .Mặc dù bạn cảm thấy ít ham muốn vật chất hơn, nhưng bạn vẫn thấy có một ham muốn khác : đó là ham muốn tăng trưởng hơn nữa những phẩm chất tâm linh của mình và ham muốn được giúp sức người khác. Bạn cũng thấy ra được rất nhiều thứ không đáng ham muốn và buông bỏ chúng .

Hỏi: Nhưng đôi lúc cũng có rất nhiều việc đáng làm chứ, chẳng hạn như hiện nay tôi đang suy nghĩ đến một dự án giải trí. Tại sao sống trên thế giới này chúng ta lại cần quá nhiều đến chuyện trò và giao tiếp như vậy. Khi bạn đã mất đi bản ngã, bạn sẽ nghĩ rằng mình chẳng có gì để nói cả, vậy khi nào đó là do sự vô ngã và khi nào đó là do sự tự lừa dối và sợ hãi thất bại xui khiến mình hành động?

Đáp: Mọi người đều cảm thấy rằng mình cần phải làm một cái gì đó. Đôi khi chúng ta tự hỏi chính mình là liệu điều đó có đáng làm hay không và có lúc chúng ta nghĩ là nó cũng chẳng đáng làm.

Khi nào tất cả chúng ta cảm thấy mình bị thất bại ? Đó là khi tất cả chúng ta tự nhìn nhận mình bằng những gì mình đã làm ra .

Sự tiếp xúc và trao đổi là rất quan trọng, đó cũng chính là điều tôi đang làm ở đây và tôi nghĩ rằng nó thực sự là việc đáng làm. Tôi biết đã có nhiều đạo sư đã từng đến đây và tôi cũng biết rằng ở đây có hàng ngàn cuốn sách trong thư viện, nhưng tôi vẫn liên tục lặp lại những điều y hệt như vậy, tại sao tôi phải làm như vậy ? Bởi vì điều đó là thiết yếu, sự tiếp xúc và trao đổi trực tiếp là thiết yếu. Chúng ta hoàn toàn có thể hiểu ra được điều gì đó nhờ đọc chỗ này chỗ kia, trải qua câu truyện với người này người nọ. Sự tiếp xúc cần phải có trong mọi lúc và nó sẽ đem lại sự biến hóa cho bạn. Khi tất cả chúng ta thấy rằng nó đã đem lại sự độc lạ, tất cả chúng ta sẽ cảm thấy có hứng thú làm điều đó hơn. Chúng ta thấy rằng việc đó là thiết yếu và cảm thấy nó đáng làm .

Hỏi: Như vậy thì có cái bản ngã nào đang làm việc đó không?

Đáp: Có một sự thỏa mãn nào đó khi bạn làm công việc đó, nhưng bản ngã nghĩa là, chẳng hạn khi bạn cố gắng diễn đạt điều gì đó cho người đối diện và người ấy không hiểu, không thèm để ý hay phủ nhận những gì bạn nói và bạn cảm thấy bị chạm tự ái. Trong trường hợp này thì đó chính là bản ngã. Tuy nhiên, nếu trong khi bạn nói chuyện với người khác mà người đó không hiểu bạn, bạn tự nhủ mình rằng: “Được rồi, tôi sẽ chờ đợi, sẽ có người nào đó hiểu”. Bạn không mong đợi là tất cả mọi người sẽ hiểu và trân trọng những gì bạn nói. Thậm chí bạn cũng không mong đợi là mình luôn luôn giao tiếp một cách thành công nữa. Khi đó cái bản ngã của bạn sẽ giảm xuống.

Rất nhiều lần tôi nghĩ rằng mình đã không diễn đạt được rõ ràng điều mình muốn nói, nhưng tôi vẫn liên tục nỗ lực, cố gắng nỗ lực … Một số người hiểu được, 1 số ít khác thì không, 1 số ít trân trọng và nhìn nhận cao những gì tôi nói và cũng có một số ít khác chẳng thèm chú ý, thế cũng chẳng sao. Đó cũng là điều trọn vẹn tự nhiên thôi mà. Nhưng khi bạn nổi cáu lên với một người nào đó chỉ vì anh ta không hiểu ý bạn hay không coi trọng những gì bạn nói, thì khi đó bản ngã đang xuất hiện. Bạn cố gắng nỗ lực rất là mình, nhưng không dính mắc vào hiệu quả. Tất cả mọi người đều có cách tiếp xúc riêng của mình với những người xung quanh .

Có một cách tiếp xúc khác, đó là chỉ sống với pháp hành của bạn, chỉ là một người chánh niệm, khi đó bạn đang tiếp xúc và đang bộc lộ ra một điều gì đó. Chúng ta không có cách nào ngừng tiếp xúc được, ngay cả khi chẳng nói năng gì thì tất cả chúng ta vẫn đang tiếp xúc .

Hỏi: Khi ngồi thiền và đi kinh hành tôi thường tìm những chỗ kín đáo, không có người qua lại để được một mình hành thiền, thế khi tôi hành thiền ở nơi có người qua lại thì có sao không?

Đáp: Chúng ta có thể hành thiền ở tất cả mọi nơi chốn và mọi hoàn cảnh khác nhau. Chúng ta phải học cách điều chỉnh và vận dụng pháp hành của mình để có thể hành thiền được ở bất cứ chỗ nào. Bạn có thể hành thiền trong khi ngồi trên xe buýt với đôi mắt vẫn mở mình thường. Bạn ngồi giống như tất cả những người khác trên xe; thậm chí bạn còn có thể nhìn ra ngoài cửa sổ, mà vẫn đang thiền. Bạn có thể nuôi dưỡng và duy trì một mức chánh niệm và tỉnh giác trong bất cứ công việc gì bạn đang làm, ngay cả khi đi mua sắm nữa. Bạn có thể luôn luôn chánh niệm về các trạng thái tâm của mình.

Hành thiền không có nghĩa là ngồi yên một nơi thanh vắng trong một tư thế nhất định, hai chân bắt chéo, đôi mắt nhắm nghiền. Đó chỉ là một phần trong quy trình thiền tập của tất cả chúng ta mà thôi .Tuy nhiên, khi hành thiền chỉ ( samatha ) bạn phải ở một nơi rất yên tĩnh, không có nhiều xáo động và phải ngồi theo một tư thế nhất định, không xê xích, đổi khác nhiều, bạn phải ngồi rất tĩnh, rất yên. Bạn phải an trú tâm vững vàng trong đề mục và không được biến hóa sang đề mục khác, đó là thiền chỉ. Thiền chánh niệm nghĩa là bạn chánh niệm, hay biết tổng thể mọi thứ đang diễn ra, hết đối tượng người dùng này đến đối tượng người dùng khác, Bạn hoàn toàn có thể vận động và di chuyển và đổi khác để mục luôn luôn, nhưng điểm quan trọng là không để bị lôi theo những dòng tâm lý vẩn vơ hoặc nằm mơ giữa ban ngày. Nếu bạn hoàn toàn có thể duy trì chánh niệm ngay cả trong khi đang đi trên xe buýt, đạp xe đạp điện hay đang ngồi trong lớp, bạn sẽ có được năng lực nhớ, hiểu và học hỏi nhiều hơn nữa. Bạn sẽ dễ cảm nhận và dễ tiếp thu hơn do tại bạn có sự chú ý quan tâm nhiều hơn .Hãy nỗ lực kiểm soát và điều chỉnh và vận dụng pháp hành của mình sao cho hoàn toàn có thể hành thiền ở bất kỳ nơi nào, chính bới nếu tất cả chúng ta không thực hành thực tế được khi ra khỏi góc riêng của mình, thì sự thực hành chánh niệm sẽ bị hạn chế rất nhiều. Đức Phật nói rằng tất cả chúng ta phải chánh niệm ngay cả khi đi đứng, nói năng và nhà hàng siêu thị nữa. Hãy cố gắng nỗ lực chánh niệm, chú tâm khi tất cả chúng ta chuyện trò, nếu học được cách làm điều đó, bạn sẽ thấy toàn bộ mọi việc khác trở nên rất thuận tiện .Từ “ hành thiền ” mang một nghĩa quá trang nghiêm, “ chánh niệm, tỉnh giác ” cũng có vẻ như nghiêm trọng quá mức, “ chú tâm ” cũng thế. Thay vì dùng chữ “ hành thiền ”, tôi ưa nói “ quan tâm ” hơn .Bạn hoàn toàn có thể chú ý quan tâm trong những trường hợp khác nhau, chú ý quan tâm tới những cái bạn đang nhìn, những điều bạn đang nghe, những gì bạn đang tâm lý và những cảm hứng, tình cảm của mình được không ? Nếu cố gắng nỗ lực, bạn hoàn toàn có thể chú ý quan tâm được không ? Được chứ, đến một mức độ nào đó, bất kỳ người nào cũng hoàn toàn có thể làm được. Đừng mong đợi là mình sẽ chánh niệm được 100 % trong mọi lúc, do tại điều đó là không hề, nhưng hãy nỗ lực hết mình .

Hỏi: Chánh niệm và tỉnh giác khác nhau như thế nào?

Đáp: Đó chỉ là do mức độ, do sự khác nhau giữa chánh niệm nhiều và chánh niệm ít mà thôi. Chánh niệm nghĩa là tâm bạn đang ở trong hiện tại, tâm bạn đang có mặt ở đây. Do đó, càng chánh niệm về một đối tượng nào đó trong mình, bạn lại càng hay biết và ý thức được về nó. Chánh niệm ngược lại với đãng trí, thất niệm, quên mình.

Chánh niệm và tỉnh giác cũng có nhiều mức độ. Chẳng hạn khi đang trò chuyện với bạn giờ đây là tôi đang chánh niệm. Nhưng đó là một loại chánh niệm khác, chính bới tôi đang tâm lý về những điều mình muốn nói và trong khi nói, tôi cũng phải tâm lý xem nên nói như thế nào, chọn câu cú, từ ngữ ra sao cho rõ ý. Bình thường, tôi đang theo dõi và lắng nghe bạn nói, nhưng tâm tôi cũng đang xuất hiện, nó đang hiện hữu ở đó. Giữ chánh niệm trong khi trò chuyện, tôi nỗ lực đồng cảm trường hợp hiện tại, quan tâm tới rất nhiều khái niệm và sáng tạo độc đáo, nhưng một phần tâm tôi vẫn hay biết trạng thái tâm của mình, hay biết những gì đang diễn ra trong tâm. Đây là một trạng thái tâm khác hẳn .Tuy nhiên, khi tôi ngồi yên tĩnh, không tiếp xúc với bất kỳ ai, trọn vẹn đặt sự chú ý quan tâm trong thân tâm mình, thì đó lại là một loại chánh niệm khác. Nhưng thực chất cơ bản của chánh niệm thì vẫn không đổi khác, chỉ có đối tượng người tiêu dùng hay đề mục là khác mà thôi .

Chánh niệm trong khi tiếp xúc là rất quan trọng, nó giúp cho tất cả chúng ta chánh niệm hơn, do tại trong tiếp xúc, nếu tất cả chúng ta không biết được tâm mình, không ý thức được thái độ của mình, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể có những thái độ sai lầm đáng tiếc và với thái độ sai lầm đáng tiếc đó, sự tiếp xúc sẽ không tốt đẹp. Chúng ta hoàn toàn có thể nói những điều tổn thương đến người khác hay những điều không trung thực, không quyền lợi .

Giữ chánh niệm trong khi trò chuyện, trong quan hệ tiếp xúc với mọi người, tất cả chúng ta sẽ ít bóp méo thực sự hơn. Chúng ta sẽ không nói những điều không thực, tất cả chúng ta sẽ không nói dối hoặc nói phóng đại. Rất khó phân định rõ ràng giữa nói dối và đại ngôn. Chúng ta sẽ chỉ nói những gì quyền lợi, chỉ nói những gì đúng thực sự. Chúng ta sẽ nói những điều người khác muốn nghe và đôi lúc cũng hoàn toàn có thể phải nói những điều họ không thích nghe nữa. Điều quan trọng là nói thực sự và nói những điều quyền lợi. Khi có chánh niệm, tất cả chúng ta sẽ không ba hoa những điều không có ý nghĩa hay những chuyện ngồi lê đôi mách. Với chánh niệm, bạn sẽ dừng lại ngay khi thấy rằng cuộc trò chuyện này là vô ích .Những thiền sinh cố gắng nỗ lực thực hành thực tế chánh niệm trong lúc trò chuyện thường kể với tôi rằng, khi họ chánh niệm, họ không hề tiêu hóa nổi những loại chuyện phiếm vô bổ về phim ảnh, về thời trang hay ngôi sao 5 cánh điện ảnh … Họ không còn hứng thú để nghe và nói những chuyện đại loại như vậy nữa. Đây là một sự tân tiến lớn, do tại con người ta thường phí phạm rất nhiều thời hạn vào những câu chuyện phiếm vô bổ như vậy .Vì vậy, mặc dầu bất kể thế nào đi nữa, bạn cũng hãy cứ nỗ lực rất là giữ chánh niệm. Chánh niệm sẽ có nhiều mức độ và chất lượng khác nhau và khi có chánh niệm thì rồi sẽ có tỉnh giác .

Hỏi: Tôi có một khó khăn là, khi chuẩn bị ngủ tôi thường theo dõi tâm mình và sau đó lại không thể ngủ được nữa!

Đáp: Rất tốt, tại sao lại cứ phải lo lắng về chuyện không ngủ được làm gì nhỉ! Muốn bắt mình ngủ, đó là một loại tham, đó là lý do tại sao đôi khi người ta thường uống thuốc ngủ. Con người ta thường thích thú hưởng thụ trạng thái tâm buồn ngủ lơ mơ, đờ đẫn như vậy, và họ rất thích chìm đắm trong một giấc ngủ thật sâu. Đây quả là một loại thú vui kỳ lạ, bởi vì khi ngủ say bạn không biết là mình đang ngủ, nhưng bạn vẫn cứ thích ngủ. Khi tỉnh dậy bạn nói: “Ôi, một giấc ngủ thật tuyệt vời!”. Đúng, nó có thể làm cho bạn cảm thấy tươi mới và sảng khoái hơn, điều đó thì tốt.

Nhưng đừng lo ngại về chuyện không ngủ được. Nếu bạn hoàn toàn có thể giữ cho mình tỉnh thức bằng việc theo dõi chính trạng thái tâm buồn ngủ của mình, thì đây là một tín hiệu rất tốt, chính do hầu hết mọi người đều không hề làm được điều đó. Đa phần mọi người chỉ cảm thấy buồn ngủ rũ ra và họ không hề quan sát nổi trạng thái tâm buồn ngủ đó, họ không hề theo dõi được cái tâm đờ đẫn, rũ rượi của mình, họ không hề theo dõi được tâm mình đang mất dấu đề mục, mất sự hay biết rõ ràng. Do đó, nếu bạn hoàn toàn có thể theo dõi được cái tâm buồn ngủ đó, và do tại có chánh niệm về nó nên bạn tỉnh thức và nếu bạn cứ liên tục chánh niệm như vậy, thì đó là một tín hiệu rất tốt so với một thiền sinh .Hãy ra quyết định hành động cho mình, ví dụ điển hình như : “ Bây giờ là lúc tôi đi ngủ đây ”, thế rồi bạn hoàn toàn có thể “ tắt ” cái tâm mình đi. Đó là điều tôi vẫn thường làm. Khi không muốn ngủ, tôi hoàn toàn có thể rất tỉnh táo, còn khi muốn đi ngủ thì tôi quyết định hành động trong tâm rằng : “ Bây giờ tôi sẽ đi ngủ ” và tôi thư giãn giải trí, thả lỏng hàng loạt khung hình và tâm mình ra, cảm nhận được thân thể và tâm lý mình đang trở nên ngày càng thư giãn giải trí … ngày càng buông lỏng hơn .Đức Phật cũng dạy những vị Tỳ khưu cách đi ngủ và phương pháp dậy như thế nào cho đúng. Đối với một thiền sinh thì cách đi ngủ và phương pháp dậy là điều rất quan trọng. Lời dạy của Đức Phật rất đơn thuần, Ngài nói : “ Đừng cố ngủ ”, do tại nếu bạn cứ cố ngủ, đôi lúc bạn cũng không hề làm được điều đó, và nếu bạn cố quá thì đó lại là một loại tham. Đó là một cách muốn thất niệm, đó không phải là một việc tốt .Vì vậy, bạn hãy quyết định hành động : “ Bây giờ tôi sẽ đi ngủ một cách chánh niệm ”. Vâng, bạn hoàn toàn có thể đi ngủ một cách chánh niệm. Đa phần mọi người, trước khi ngủ họ cứ lan man tâm lý đủ chuyện này chuyện kia, đó là một trạng thái mơ màng, rồi sau đó thì chìm vào giấc ngủ. Một thiền sinh giỏi trước khi ngủ không khi nào tâm lý lung tung về bất kỳ chuyện gì. Bạn quan tâm vào khung hình mình và ngày càng thư giãn giải trí, yên bình và bình an hơn. Bạn chỉ quan tâm vào sự bình an, yên bình và thư giãn giải trí này, bạn vẫn hay biết được điều đó mà không hề tâm lý. Tâm bạn rất yên tĩnh và không hề có những ý nghĩ nặng nề hay mơ mộng vẩn vơ, rồi sau đó bạn ngủ. Nhưng trước khi ngủ, bạn tự nhắc mình : “ Tôi sẽ thức dậy vào 4 giờ sáng mai, khi thức dậy tôi sẽ chánh niệm, tỉnh táo, sảng khoái và sáng suốt ”. Đây chính là cách tất cả chúng ta đi ngủ và thức dậy. Hãy cố gắng nỗ lực làm điều đó, rồi nó sẽ diễn ra như vậy .

Hỏi: (nói thêm về vấn đề khó ngủ)

Đáp: Nghĩa là bạn có thể ngủ tốt hơn khi ngồi thiền? Khi bạn thực sự mệt mỏi thì cần phải đi ngủ. Câu hỏi của tôi bây giờ là bạn ngủ trong bao lâu? Tôi nghĩ điều này sẽ xảy đến với tất cả mọi thiền sinh, ở một giai đoạn trong thiền, bạn sẽ hành thiền nhiều hơn và ngủ ít đi. Đôi khi, trong lúc đang ngồi thiền bạn chợt ngủ thiếp đi, có khi chỉ trong vài phút mà người không bị đổ và rồi lại thức dậy. Bạn có thể ước lượng được thời gian mình ngủ quên đi mất đó không, 5 phút hay 10 phút? Khi thức dậy trạng thái tâm của bạn như thế nào? Bạn có cảm thấy tươi mới, sảng khoái và tỉnh táo, sáng suốt không?

Buồn ngủ trong lúc hành thiền không phải là một yếu tố lớn lắm. Nếu lúc thức dậy bạn cảm thấy tỉnh táo, sáng suốt và liên tục hành thiền được thì điều đó không thành yếu tố, nó cũng có quyền lợi nhất định. Nhưng nếu chỉ sau 5 phút ngồi thiền mà bạn đã buồn ngủ và liên tục ngủ cả giờ đồng hồ đeo tay sau đó, thì điều đó đúng là không tốt. Tuy nhiên, khi có chánh niệm bạn sẽ tỉnh táo hơn .Chánh niệm mang đến nhiều nguồn năng lượng hơn cho tâm bạn. Nhưng nếu bạn đã thao tác cả ngày và trước khi đi ngủ bạn ngồi thiền, thì lẽ tự nhiên là bạn sẽ bị buồn ngủ. Chắc những bạn đã từng được dạy rằng khi buồn ngủ phải niệm thầm : “ buồn ngủ, buồn ngủ, buồn ngủ ” rồi phải không ? Làm như vậy sẽ khiến bạn tỉnh thức. Bởi vì khi bạn thấy được trạng thái tâm hôn trầm thì chính việc đó sẽ đem lại cho bạn thêm nguồn năng lượng. Tôi không biết lý giải điều đó ra sao, hoàn toàn có thể một phần não bộ của tất cả chúng ta lúc đó ít hoạt động giải trí và “ tắt ” công tắc nguồn đi, nếu quan tâm thì bạn sẽ tỉnh thức hay “ bật ” trở lại và thế cho nên bạn lại tỉnh táo .

Hỏi: Một số vị Tỳ khưu và những người khác đã giải thích câu: “sanh là khổ” nghĩa là không phải sự sanh của thân vật lý mà là sự sanh khởi của các ý niệm trong tâm, hay là tự ngã. Họ nói rằng đó mới là cách hiểu đúng đắn. Tuy nhiên, theo như định nghĩa ở trong kinh Tứ Niệm Xứ thì sanh chỉ có nghĩa là sự sanh của cơ thể vật lý này thôi.

Đáp: Đúng vậy, chúng ta phải hiểu về khổ trong từng ngữ cảnh khác nhau, theo nhiều cách thức và chiều sâu khác nhau. Trong bài kinh này, tôi nghĩ câu “sanh là khổ” có nghĩa là bạn không kinh nghiệm được sự sanh là khổ theo nghĩa đau đớn. Bạn thấy rằng sanh là một điều bất toại nguyện. Bởi vì, bây giờ chúng ta không thể thấy được sự sanh của mình như thế nào, nó đã xảy ra từ rất lâu trước đây.

Đó là nghĩa thông dụng của sanh ( jāti ), già ( jarā ) và chết ( maraṇa ), nhưng khi quán sát trực tiếp những hiện tượng kỳ lạ tâm – vật lý, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy được sự sanh và diệt. Một số người muốn diễn dịch điều đó, rằng sanh là jāti ( sanh ra ) và diệt là marana ( chết ), nhưng tôi nghĩ điều này đi hơi quá xa. Nó có ý nghĩa và ngữ cảnh riêng cùng với chiều sâu riêng của nó .

Dù sao, khi tất cả chúng ta thấy bất kỳ một hiện tượng kỳ lạ nào bất toại nguyện, không vừa lòng thì tất cả chúng ta cũng thấy rằng sanh là bất toại nguyện. Nhưng nếu cứ nghĩ về sanh như thể sự sanh của riêng mình và rồi đau khổ về điều đó thì đó không phải là giải pháp. Tri kiến về Pháp ( dhamma ) không làm cho tất cả chúng ta đau khổ. Bởi vì nếu liên tục đau khổ là khi đó có rất nhiều bản ngã trong đó. Chúng ta phải thấy ra được toàn bộ mọi thứ chỉ là bất toại nguyện và rồi xả ly, buông bỏ .

Núi rừng Viên Không
Mùa dâng y 2006

— — — — — — — — — –

Bài viết được trích từ cuốn Cuộc Đời Là Một Hành Trình Tâm Linh – Tác giả Tỳ Khưu U Jotika

Link cuốn Cuộc Đời Là Một Hành Trình Tâm Linh
Link tải sách ebook Cuộc Đời Là Một Hành Trình Tâm Linh
Link video cuốn Cuộc Đời Là Một Hành Trình Tâm Linh
Link audio cuốn Cuộc Đời Là Một Hành Trình Tâm Linh
Link thư mục tác giả Tỳ Khưu U Jotika 
Link thư mục ebook Tác Giả Tỳ Khưu U Jotika 
Link giới thiệu tác giả Tỳ Khưu U Jotika
Link tải app mobile Phật Giáo Theravāda

Source: https://thevesta.vn
Category: Tâm Linh