Hà Bắc – Wikipedia tiếng Việt

 (trợ giúp·thông tin) (tiếng Trung Quốc: 河北; Bính âm Hán ngữ: Hébĕi; Wade-Giles: Ho-pei; bính âm bưu chính: Hopeh) là một tỉnh nằm ở phía bắc của Trung Quốc. Giản xưng của Hà Bắc là Ký, Hán tự: “冀”, theo tên Ký châu thời Nhà Hán, châu này bao gồm khu vực nay là nam bộ Hà Bắc. Tên gọi Hà Bắc ám chỉ đến việc tỉnh nằm ở phía bắc của Hoàng Hà.[1]

Năm 2018, Hà Bắc là tỉnh đứng thứ sáu về số dân, đứng thứ chín về kinh tế tài chính Trung Quốc với 75 triệu dân, tương tự với Thổ Nhĩ Kỳ [ 2 ] và GDP đạt 3.601 tỉ NDT ( 544,2 tỉ USD ) tương ứng với Ba Lan. [ 3 ]Năm 1928, chính phủ nước nhà Trung Quốc đã đổi tên tỉnh Trực Lệ thành Hà Bắc. Bắc Kinh và Thiên Tân sau được tách khỏi Hà Bắc. Hà Bắc giáp với Liêu Ninh ở phía hướng đông bắc, Nội Mông ở phía bắc, Sơn Tây ở phía tây, Hà Nam ở phía nam, và Sơn Đông ở phía đông nam. Bột Hải nằm ở phía đông của tỉnh. Một phần nhỏ của Hà Bắc ( gồm thành phố cấp huyện Tam Hà và những huyện Đại Xưởng, Hương Hà của địa cấp thị Lang P. ) bị tách rời với phần còn lại của tỉnh, xen giữa là địa phận của Bắc Kinh và Thiên Tân .

Vùng bình nguyên Hà Bắc là quê hương của người vượn Bắc Kinh, một nhóm người đứng thẳng sinh sống tại khu vực từ khoảng 200.000 đến 700.000 năm trước. Các phát hiện khảo cổ về thời đại đồ đá mới đã được tìm thấy trong di chỉ Bắc Phúc Địa (北福地遗址) ở huyện Dịch có niên đại từ 7000 TCN đến 8000 TCN.[4]

Trong thời Xuân Thu, Hà Bắc hầu hết nằm dưới quyền quản lý của hai nước lớn là nước Yên ở phía bắc và nước Tấn ở phía nam. Đến năm 414 TCN, một nhóm người Bắc Địch đã tiến vào vùng bình nguyên Hoa Bắc và xây dựng nước Trung Sơn ở trung bộ Hà Bắc. Sang thời Chiến Quốc, nước Tấn bị phân loại, và phần đông chủ quyền lãnh thổ của nó tại Hà Bắc thuộc về nước Triệu .Nhà Tần thống nhất Trung Quốc vào năm 221 TCN. Thời Nhà Hán quản lý, khu vực Ha Bắc thuộc hai châu : U châu ( 幽州 ) ở bắc bộ và Ký châu ( 冀州 ) ở nam bộ. Vào cuối thời Hán, hầu hết khu vực Hà Bắc nắm dưới quyền trấn áp của quân phiệt Công Tôn Toản ở phía bắc và Viên Thiệu xa về phía nam ; Viên Thiệu đã giành thắng lợi trong đại chiến giữa hai bên, tuy nhiên ngay sau đó ông ta lại thất bại trước kình địch Tào Tháo trong trận Quan Độ năm 200. Sang thời Tam Quốc, Hà Bắc nằm trong cương vực của Tào Ngụy do hậu duệ của Tào Tháo lập nên .
Tượng sư tử 1500 năm tuổi tại Thương ChâuSau khi những dân tộc bản địa du mục phương Bắc xâm nhập Trung Quốc, hủy hoại Tây Tấn, tiếp nối đuôi nhau là những thời đại hỗn loạn Ngũ Hồ thập lục quốc và Nam-Bắc triều. Hà Bắc nằm sâu trong miền Bắc Trung Quốc và ở ngay biên giới phía bắc, đã qua tay nhiều chính sách : Hậu Triệu, Tiền Yên, Tiền Tần, và Hậu Yên. Bắc Ngụy đã tái thống nhất Trung Quốc vào năm 440, tuy nhiên nó đã bị chia đôi vào năm 534, Hà Bắc thuộc Đông Ngụy và Bắc Tề sau này, hai triều đại này định đô ở Nghiệp thành, gần Lâm Chương của Hà Bắc ngày này .Nhà Tùy đã thống nhất Trung Quốc vào năm 589. Kế tiếp nhà Tuỳ là Nhà Đường, và dưới triều đại này, tên gọi ” Hà Bắc đạo ” với ý chỉ vùng đất phía bắc Hoàng Hà đã được đặt chính thức lần tiên phong. An Lộc Sơn từng nhậm chức Phạm Dương tiết độ sứ ( quản lý khu vực Bảo Định của Hà Bắc và Bắc Kinh lúc bấy giờ ), những năm cuối Thiên Bảo, An Lộc Sơn đã khởi binh phản Đường từ nơi này. Trong tiến trình đầu của thời kỳ Ngũ Đại Thập Quốc, Hà Bắc bị phân loại giữa một vài chính sách như Yên hay Triệu, tuy nhiên sau cuối đã thống nhất dưới quyền quản lý của Lý Tồn Úc – người sáng lập nên triều Hậu Đường. Triều đại sau đó Hậu Đường là Hậu Tấn, năm 937, Hậu Tấn Cao Tổ đã nhượng phần nhiều bắc bộ Hà Bắc ngày này cho triều Liêu của người Khiết Đan, vùng đất này được gọi là Yên Vân thập lục châu, việc cắt nhượng này trở thành một nguyên do chính khiến năng lực phòng thủ của Tập Đoàn Cafe Trung Nguyên suy yếu trước người Khiết Đan trong thế kỷ sau đó, vì nó nằm trong Vạn Lý Trường Thành .Trong thời Bắc Tống ( 960 – 1127 ), 16 châu nhượng cho Liêu trước đây liên tục là một khu vực tranh chấp nóng bỏng giữa Tống và Liêu. Triều Kim của người Nữ Chân đã lật đổ triều Liêu vào năm 1125. Năm 1127, triều Tống đã phải nhượng hàng loạt miền Bắc Trung Quốc, gồm có nam bộ Hà Bắc, cho triều Kim. Thời Kim, Hà Bắc phân thuộc Hà Bắc Đông lộ, Hà Bắc Tây lộ, Trung Đô phủ lộ .
Triều Nguyên của người Mông Cổ sau khi tàn phá Kim và Nam Tống đã chia toàn nước thành những đẳng xứ hành trung thư tỉnh, riêng khu vực Hà Bắc thuộc Trung thư tỉnh do triều đình Trung ương Nguyên ở Đại Đô trực tiếp quản trị. Triều Minh sau khi thay thế sửa chữa triều Nguyên và dời đô từ Nam Kinh đến Bắc Kinh đã định khu vực Hà Bắc là ” Bắc Trực Lệ “, nằm dưới quyền quản lý trực tiếp của triều đình Trung ương Minh. Đến khi triều Thanh của người Mãn đoạt lấy quyền lực tối cao vào năm 1644, họ bãi bỏ Nam Trực Lệ ( ở khu vực quanh Nam Kinh ), và Hà Bắc được gọi là ” Trực Lệ “. Dưới thời Thanh, ranh giới phía bắc của Trực Lệ trải dài sâu vào khu vực nay thuộc Nội Mông .Triều Thanh sụp đổ vào năm 1912 và được Trung Hoa Dân Quốc thay thế sửa chữa. Trong vòng một vài năm, Trung Quốc đã rơi vào nội chiến, với những quân phiệt khu vực tranh giành quyền lực tối cao. Do Trực Lệ rất gần TP. hà Nội Bắc Kinh, nó là nơi diễn ra nhiều trận chiến tiếp tục, gồm có cuộc chiến tranh Trực-Hoàn năm 1920, cuộc chiến tranh Trực-Phụng lần thứ nhất năm 1922 và cuộc chiến tranh Trực-Phụng lần thứ hai vào năm 1924. Đến khi cơ quan chính phủ Quốc dân triển khai Bắc phạt thành công xuất sắc, chấm hết nạn quân phiệt, TP. hà Nội được chuyển từ Bắc Kinh đến Nam Kinh. Do vậy, tên gọi của tỉnh đã được đổi thành Hà Bắc để phản ánh thực tiễn .Sau khi Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa được xây dựng, Hà Bắc đã có 1 số ít biến hóa về ranh giới : khu vực quanh Thừa Đức – nguyên là một phần của tỉnh Nhiệt Hà, và khu vực quanh Trương Gia Khẩu – nguyên là một phần của tỉnh Sát Cáp Nhĩ, đã được hợp nhất vào Hà Bắc, ranh giới phía bắc của tỉnh cho nên vì thế cũng vượt sang phía bắc Trường Thành. Tỉnh lị cũng được chuyển từ Bảo Định đến Thạch Gia Trang, và cũng từng chuyển đến Thiên Tân trong một thời hạn ngắn .Ngày 28 tháng 7 năm 1976, đã xảy ra động đất Đường Sơn 1976 khiến tối thiểu 242.769 người chết [ 5 ] và khoảng chừng 164.000 người bị thương rất nặng. [ 6 ]
Hầu hết trung bộ và nam bộ Hà Bắc thuộc bình nguyên Hoa Bắc. Tây bộ Hà Bắc dốc lên Thái Hành Sơn, trong khi Yên Sơn chạy qua bắc bộ Hà Bắc, bên ngoài dãy núi này là vùng thảo nguyên Nội Mông. Vạn Lý Trường Thành cắt qua bắc bộ Hà Bắc từ đông sang tây, vào trong ranh giới của Bắc Kinh một đoạn ngắn, và kết thúc ở Sơn Hải quan thuộc đông bắc Hà Bắc. Đỉnh cao nhất Hà Bắc là Tiểu Ngũ Đài Sơn ( 小五台山 ) tại tây bắc Hà Bắc, với cao độ 2882 m .

Hà Bắc giáp với Bột Hải ở phía đông. Lưu vực Hải Hà bao trùm phần lớn trung bộ và nam bộ Hà Bắc, và lưu vực Loan Hà bao trùm phần đông bắc. Nếu không tính rất nhiều hồ chứa trên các vùng đồi núi của Hà Bắc, hồ lớn nhất tại Hà Bắc là Bạch Dương điến (白洋淀), nằm hầu hết ở huyện An Tân.

Hà Bắc có khí hậu lục địa ,chịu ảnh hưởng của gió mùa, với mùa đông lạnh và khô cùng mùa hè nóng và ẩm. Nhiệt độ bình quân của Hà Bắc là −16 đến −3 °C (3 đến 27 °F) vào tháng 1 và 20 đến 27 °C (68 đến 81 °F) vào tháng 7; lượng giáng thủy bình quân hàng năm dao động từ 400 đến 800 milimét (16 đến 31 in)[chuyển đổi: tùy chọn không hợp lệ], tập trung rất nhiều vào mùa hè.

Các đơn vị chức năng hành chính[sửa|sửa mã nguồn]

Hà Bắc được chia thành 11 đơn vị hành chính cấp địa khu, và tất cả đều là thành phố thuộc tỉnh (địa cấp thị):

Các đơn vị hành chính cấp địa khu trên đây được chia thành 172 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm 22 thành phố cấp huyện (huyện cấp thị), 108 huyện, 6 huyện tự trị và 36 quận (thị hạt khu). Các đơn vị hành chính cấp huyện này lại được nhỏ thành 2207 đơn vị hành chính cấp hương, gồm 1 khu công sở, 937 thị trấn (trấn), 979 hương, 55 hương dân tộc, và 235 phường (nhai đạo).

Cánh đồng trên thảo nguyên ở huyện Vi TrườngNăm 2011, GDP của Hà Bắc là 2,40 nghìn tỉ NDT ( 379 tỷ USD ), [ 7 ] tăng 11 % so với năm trước và xếp thứ 6 tại Trung Quốc. GDP đầu người đạt 24.428 NDT. Thu nhập khả dụng trung bình đầu người của những khu vực đô thị là 13.441 NDT, trong khu thu nhập thuần trung bình của khu vực nông thôn là 4.795 NDT. khu vực một, khu vực hai, và khu vực ba của nền kinh tế tài chính góp phần tương ứng 203,46 tỉ, 877,74 tỉ, và 537,66 tỉ NDT .40 % lực lượng lao động của Hà Bắc thao tác trong những nghành nghề dịch vụ nông-lâm-mục nghiệp, với lớn mẫu sản phẩm của những ngành này được đưa đến Bắc Kinh và Thiên Tân [ 8 ] Các loại nông sản chính của Hà Bắc là những cây lương thực gồm lúa mì, ngô, kê, và lúa miến. Các loại cây công nghiệp như sợi bông, lạc, đậu tương và vừng cũng được trồng .Khai Loan ( Kailuan, 开滦 ), với lịch sử dân tộc trên 100 năm, là một trong những mỏ than đá văn minh tiên phong của Trung Quốc, và vẫn còn là một mỏ than đá lớn với sản lượng hàng năm là trên 20 triệu tấn. Phần lớn vùng dầu Hoa Bắc nằm tại Hà Bắc, và tỉnh cũng có những mỏ sắt lớn tại Hàm Đan và Thiên An. Gang, cũng như thép, ngành sản xuất là những ngành công nghiệp lớn nhất tại Hà Bắc, và có vẻ như như những ngành này vẫn được củng cố vững chãi và Hà Bắc liên tục tăng trưởng như thể một TT sản xuất và giao thông vận tải của khu vực. [ 8 ]Năm 2018, Hà Bắc là tỉnh đứng thứ sáu về số dân, đứng thứ chín về kinh tế tài chính Trung Quốc với 75 triệu dân, tương tự với Thổ Nhĩ Kỳ [ 9 ] và GDP đạt 3.601 tỉ NDT ( 544,2 tỉ USD ) [ 10 ] tương ứng với Ba Lan. [ 11 ] GDP trung bình đầu người chỉ đạt 7.231 Đô la Mỹ / USD / người, xếp hạng 21/31 Trung Quốc đại lục, hạng 23/33 toàn nước, còn cách bình quân trung bình ở mức độ nhất định. Tốc độ tăng trưởng kinh tế tài chính Hà Bắc năm 2018 đạt 6,6 %, bằng trung bình toàn nước .Tỉnh Hà Bắc là một tỉnh nông nghiệp lớn ở Trung Quốc, chiếm tỷ trọng với giàu gạo chất lượng cao. Trong 20 năm qua, ngành chăn nuôi đã tăng trưởng nhanh gọn, là trang trại số 1 cả nước. Đối với công nghiệp, những ngành chính là than, thép, gốm sứ, điện, dệt may, dầu khí, cảng, xe hơi, quang điện và dược phẩm. Đặc biệt là thị Hàm Đan và thị Đường Sơn là hai Hà Nội Thủ Đô gốm sứ phương Bắc. Sản lượng thép của Hà Bắc đứng đầu trong cả nước với Tập đoàn Sắt thép Hà Bắc ( Hesteel ) được tổ chức triển khai lại là đơn vị sản xuất thép lớn nhất của Trung Quốc. [ 12 ] Nhà máy dược phẩm Bắc Trung Quốc tại Thạch Gia Trang là cơ sở sản xuất kháng sinh lớn nhất ở Trung Quốc và Đông Á. Còn Bảo Định có tập đoàn lớn lớn xây dựng là Great Wall Motor và Yingli Solar. Đặc biệt năm 2017, Quốc vụ viện quyết định hành động xây dựng Tân khu Hùng An, một khu vực mới cấp thị đặc biệt quan trọng, trên cơ sở tách 1 số ít khu từ Bảo Định. Tân khu Hùng An được xây dựng với mục tiêu hướng tới kế hoạch Khu vực Kinh Tân Ký ( Bắc Kinh – Thiên Tân – Hà Bắc ), tích hợp tăng trưởng công nghệ cao .
Dân cư Hà Bắc hầu hết là người Hán, những dân tộc thiểu số gồm có người Mông Cổ, người Mãn và người Hồi. Hà Bắc cũng là tỉnh có số Fan Hâm mộ Công giáo lớn nhất tại Trung Quốc với gần 1 triệu người. Năm 2004, tỷ suất sinh của Hà Bắc là 11,98 / 1.000 dân, trong khi tỷ suất tử là 6,19 / 1.000 dân. Tỷ số giới tính là 104,52 nam trên 100 nữ .

Quan thoại là ngôn ngữ bản địa tại hầu hết Hà Bắc, hầu hết các phương ngữ Quan thoại tại Hà Bắc được phân thuộc nhóm Quan thoại Kí-Lỗ. Tuy nhiên, các khu vực dọc theo ranh giới phía tây với tỉnh Sơn Tây, lại nói các phương ngữ mà các nhà ngôn ngữ học xem là đủ để phân chúng thuộc tiếng Tấn- một nhánh của tiếng Trung Quốc độc lập với Quan thoại. Nhìn chung, các phương ngữ tại Hà Bắc khá tương đồng và dễ hiểu với phương ngữ Bắc, các địa phương ở phía bắc Bắc Kinh còn được xem là thuộc phương ngữ Bắc Kinh. Tuy nhiên, cũng có một số khác biệt nhất định, như khác biệt trong cách phát âm ở một số từ nhất định có nguồn gốc từ âm tiết nhập thanh (âm tiết kết thúc với một âm bật) trong tiếng Hán trung cổ.

Các thể loại hí khúc truyền thống tại Hà Bắc bao gồm Bình kịch (评剧), Hà Bắc Bang tử (河北梆子), và Thương Châu Khoái bản Đại cổ (沧州快板大鼓). Bình kịch đặc biệt phổ biến vì nó có xu hướng thông tục trong ngôn ngữ và do đó làm cho khán giả dễ hiểu. Bắt nguồn từ đông bắc Hà Bắc, Bình kịch chịu ảnh hưởng từ các loại hình hí khúc khác như Kinh kịch. Bình kịch truyền thống chỉ có một tiểu sinh, một tiểu đán, và một tiểu hoa liệm, song nó cũng đa dạng hóa với việc dùng các vai nhân vật khác. Khúc Dương ở trung bộ Hà Bắc nổi tiếng với “đồ sứ Định Châu”, với các loại đồ như bát, đĩa, bình, và chén, cũng như các tượng nhỏ. Đồ sứ Định Châu thường có màu trắng kem, song cũng có các màu khác. Ẩm thực Hà Bắc có điểm đặc trưng là dựa trên các nguyên liệu: lúa mì, thịt cừu và đậu.

Các trường ĐH[sửa|sửa mã nguồn]

Đại học Y khoa Hà Bắc

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ