Mê Kông – Wikipedia tiếng Việt

Sông Mê Kông là một trong những con sông lớn nhất trên thế giới, bắt nguồn từ cao nguyên Thanh Tạng nơi sông bắt nguồn thuộc tỉnh Thanh Hải, chảy qua Vân Nam Trung Quốc, qua các nước Lào, Myanma, Thái Lan, Campuchia và đổ ra Biển Đông ở Việt Nam.

Tính theo độ dài đứng thứ 12 (thứ 7 tại châu Á), còn tính theo lưu lượng nước đứng thứ 10 trên thế giới (lưu lượng hàng năm đạt khoảng 475 tỉ m³). Lưu lượng trung bình 13.200 m³/s, vào mùa nước lũ có thể lên tới 30.000 m³/s. Lưu vực của nó rộng khoảng 795.000 km² (theo số liệu của Ủy hội sông Mê Kông) hoặc hơn 810.000 km² (theo số liệu của Encyclopaedia Britannica 2004).

Ủy hội sông Mê Kông là một cơ quan liên chính phủ nhằm mục đích ” thôi thúc và phối hợp quản trị và tăng trưởng tài nguyên nước cũng như tài nguyên có tương quan một cách vững chắc vì quyền lợi chung của những vương quốc và sự phúc lợi của hội đồng “, gồm những thành viên Lào, xứ sở của những nụ cười thân thiện, Campuchia và Nước Ta, còn Myanma và Trung Quốc là hai đối tác chiến lược .Giao thông bằng đường thủy trên sông Mê Kông gặp nhiều khó khăn vất vả do dòng chảy bị biến hóa nhiều theo mùa, những đoạn chảy xiết và những thác nước cao. So với tiềm năng to lớn nếu được khai thác đúng mức, lúc bấy giờ, chỉ một phần nhỏ của sông được dùng trong việc dẫn thủy nhập điền và tạo năng lượng thủy điện. Tuy nhiên lưu lượng và nhịp độ nước lũ ban phát nhiều quyền lợi : biên độ giao động cao ( sai biệt khoảng chừng 30 lần giữa mùa hạn và mùa nước lũ ) rất thuận tiện cho lối canh tác ruộng lúa ngập nước cho nhiều vùng to lớn .Đặc điểm thủy năng điển hình nổi bật của sông Mê Kông là vai trò điều lượng dòng nước bởi hồ Tonlé Sap – hồ vạn vật thiên nhiên lớn nhất Khu vực Đông Nam Á – người Việt thường gọi là ” Biển Hồ ” [ 1 ] .

Người Tây Tạng cho rằng thượng nguồn sông Mê Kông chia ra hai nhánh: nhánh tây bắc (Dzanak chu) và nhánh bắc (Dzakar chu). Nhánh tây bắc được biết đến nhiều hơn, vị thế gần đèo Lungmug với chiều dài 87,75 km. Nhánh bắc chảy xuống từ rặng núi Guosongmucha. Nhánh này, từ độ cao 5224 m – kinh tuyến đông 94°41’44”, vĩ tuyến bắc 33°42’41″[2], gồm hai nhánh phụ có chiều dài 91,12 km và 89,76 km[3].

Đầu nguồn của dòng sông đến nay đã được xác lập rõ qua những cuộc thám hiểm gần đây. Năm 1994, một phái đoàn Trung Quốc và Nhật Bản đã đến nguồn phía Bắc cùng lúc với phái đoàn Pháp, do M. Peissel đứng vị trí số 1, đến nguồn mạch phía tây với cùng một mục tiêu : chứng tỏ nguồn mạch chính của sông Mê Kông. Sau đó, những cuộc thám hiểm sau đó cho đến năm 1999 dưới sự hợp tác những nước Nước Trung Hoa, Mỹ và Nhật Bản đã chính thức xác định nguồn mạch sông Mekong thuộc nhánh bắc [ 4 ]. Các số lượng về độ dài của sông giao động trong khoảng chừng 4.200 km [ 5 ] đến 4.850 km [ 1 ] .

Ngày nay vùng khởi nguồn sông Mekong, cùng với sông Trường Giang và sông Salween (Nộ Giang) hợp thành khu bảo tồn Tam Giang Tịnh Lưu [6] tại tỉnh Vân Nam, Trùng Quốc.

Gần một nửa chiều dài con sông này chảy trên lãnh thổ Trung Quốc, ở đó đoạn đầu nguồn nó được gọi theo tiếng Tây Tạng là Dza Chu, tức Trát Khúc (扎曲; bính âm: Zā Qū), và nói chung được gọi là Lan Thương Giang trong tiếng Hán (瀾滄江; bính âm: Láncāng Jiāng; Wade-Giles: Lan-ts’ang Chiang), có nghĩa là “con sông cuộn sóng”. Trát Khúc hợp lưu với một nhánh khác tên là Ngang Khúc (橫曲; bính âm: Áng Qū) ở gần Xương Đô (昌都; bính âm: Chāngdū) tạo ra Lan Thương Giang. Phần lớn đoạn sông này có các hẻm núi sâu, ra khỏi lãnh thổ Trung Quốc, con sông chỉ còn ở độ cao khoảng 500 m so với mực nước biển.

Sau đó, đoạn sông Mê Kông dài khoảng chừng 200 km tạo thành biên giới giữa hai nước Myanma và Lào. Tại điểm cuối của biên giới ở Tam giác Vàng, sông này hợp lưu với sông Ruak. Điểm này cũng là điểm phân chia phần Thượng và phần Hạ của Mê Kông .

Sông Mê Kông sau đó tạo thành biên giới của Lào và Thái Lan, trước khi dòng chảy chạy vào đất Lào ở tỉnh Bokeo. Người Lào và người Thái gọi sông với tên Mènam Khong (Mè là mẹ, nam là sông, tức “sông mẹ”, tựa như “sông cái” theo thói quen gọi sông lớn của người Việt cổ), và là cội nguồn của tên quốc tế “Mekong” hiện nay khi bỏ đi từ “nam”. Sử Việt Nam thì gọi là Sông Khung.

Khoảng sông Mê Kông ở Lào đặc trưng bởi những hẻm núi sâu, những dòng chảy xiết và những vũng nước nông khoảng chừng nửa mét vào mùa khô. Sau khi tiếp đón dòng Nam Ou từ Phongsaly chảy đến ở Pak Ou phía trên Luang Prabang dòng sông lan rộng ra ra, ở đó nó hoàn toàn có thể rộng tới 4 km và sâu tới 100 mét, mặc dầu dòng chảy của nó vẫn rất trái ngược nhau .Sau đó Mekong lại tạo thành biên giới của Lào và Đất nước xinh đẹp Thái Lan trong đoạn chảy qua Viêng Chăn đến tỉnh Champasack. Từ phía đông thì có dòng Se Bangfai đổ vào sông Mekong ở ranh giới tỉnh Savannakhet với Khammouan, và dòng Se Banghiang đổ vào ở Muang Songkhone, Savannakhet. Từ phía Đất nước xinh đẹp Thái Lan thì có phụ lưu bên bờ phải là Mènam Mun dài 750 km, đổ vào tại Khong Chiam thuộc Ubon Ratchathani, Xứ sở nụ cười Thái Lan .Sau đó lại là một đoạn ngắn chảy trên đất Lào, với một phụ lưu bờ trái là dòng Xe Don đổ vào ở Pak Se. Ở cực nam Lào tại tỉnh Champasack, nó gồm có cả khu vực Si Phan Don ( bốn ngàn hòn đảo ) phía trên thác Khone gần biên giới Campuchia. Thác nước này dài 15 km, cao 18 m khá hùng vĩ và gần như không hề vượt qua so với giao thông vận tải bằng đường thủy .

Tại Campuchia, con sông này có tên là sông Mékôngk (theo tiếng thiểu số gốc Lào ở đây) hay Tông-lê Thơm (sông lớn, theo tiếng Khmer). Tại khu vực tỉnh lỵ Stung Treng là nơi dòng Tonlé San đổ vào. Tonlé San là hợp lưu của các dòng Se Kong từ Nam Lào, và sông Sê San (Tonlé San) và sông Serepok (Tonlé Srepok) bắt nguồn từ Tây Nguyên ở Việt Nam chảy đến.

Vùng nước chảy xiết ( ghềnh ) Sambor phía trên Kratie là cản trở giao thông vận tải sau cuối .Ở phía trên Phnom Penh nó hợp lưu với Tonlé Sap, con sông nhánh chính của nó ở Campuchia. Vào mùa lũ, nước chảy ngược từ sông Mê Kông vào Tonlé Sap .

Bắt đầu từ Phnôm Pênh, nó chia thành hai nhánh: bên phải là sông Ba Thắc (sang Việt Nam gọi là Hậu Giang hay sông Hậu) và bên trái là Mê Kông (sang Việt Nam gọi là Tiền Giang hay sông Tiền), cả hai đều chảy vào khu vực đồng bằng châu thổ rộng lớn ở Nam Bộ Việt Nam, dài chừng 220–250 km mỗi sông. Tại Việt Nam, sông Mê Kông còn có tên gọi là sông Lớn, sông Cái.

Tập hợp của cả chín nhánh sông lớn tại Việt Nam được gọi chung là sông Cửu Long.

Các phụ lưu[sửa|sửa mã nguồn]

Sự khó khăn về giao thông thủy của con sông này làm chia cắt con người sống hai bên bờ hơn là liên kết họ. Nền văn minh được biết sớm nhất là nền văn hóa Mã Lai, Ấn Độ hóa hồi thế kỷ 1, của Vương quốc Phù Nam, trong lưu vực sông Mê Kông. Sự khai quật ở Óc Eo, gần Rạch Giá ngày nay, đã tìm thấy những đồng tiền khác xa với Đế chế La Mã. Vương quốc Phù Nam được nối tiếp bởi quốc gia Khmer Chân Lạp (Chenla) cho đến thế kỷ 5. Đế chế Khmer Angkor là quốc gia chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ cuối cùng trong khu vực. Sau khi quốc gia này bị tiêu diệt sông Mê Kông đã là đường biên giới của các quốc gia đối đầu nhau như Xiêm và Việt Nam, với Lào và Campuchia nằm trong tầm ảnh hưởng của họ.

Người châu Âu tiên phong thám hiểm sông Mê Kông là người Bồ Đào Nha có tên là Antonio de Faria vào năm 1540. Bản đồ của người châu Âu năm 1563 có vẽ lại con sông này, mặc dầu chỉ có một đoạn nhỏ ở khu vực đồng bằng châu thổ. Sự chăm sóc của người châu Âu không có chung mục tiêu : những người Tây Ban Nha và người Bồ Đào Nha chỉ triển khai những cuộc thám hiểm nhằm mục đích mục tiêu truyền giáo và kinh doanh, trong khi đó người Hà Lan Gerrit van Wuysthoff đã đứng vị trí số 1 một cuộc thám hiểm đến tận Viêng Chăn ( 1641 – 1642 ) .Người Pháp có sự chăm sóc đặc biệt quan trọng tới khu vực này vào giữa thế kỷ 19, sau khi chiếm đóng Hồ Chí Minh năm 1861 và thiết lập sự bảo lãnh Campuchia năm 1863 .Cuộc thám hiểm có mạng lưới hệ thống tiên phong là cuộc thám hiểm sông Mekong 1866 – 1868 do người Pháp là Ernest Doudart de Lagrée và Francis Garnier thực thi. Họ đã phát hiện ra rằng Mekong có quá nhiều thác nước và những chỗ chảy xiết, không có lợi cho giao thông vận tải đường thủy .Từ năm 1893, người Pháp lan rộng ra quyền trấn áp của họ so với con sông này tới tận Lào bằng việc thiết lập ra Liên bang Đông Dương trong những năm tiên phong của thế kỷ 20. Điều này đã chấm hết sau Chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất kết thúc và người Mỹ can thiệp vào khu vực .Sau Chiến tranh Nước Ta, những sự không tương đồng giữa xứ sở của những nụ cười thân thiện, Nước Ta và Trung Quốc khi đó đã hạn chế sự hợp tác của những bên trong việc khai thác tiềm năng của dòng sông này. Tuy nhiên, lúc bấy giờ những bên đã xích lại gần nhau hơn trong yếu tố này .

Các yếu tố[sửa|sửa mã nguồn]

Theo tiến sỹ C. Hart Schaaf, cựu ủy viên Ủy ban Mê Kông, ” … Đây là người khổng lồ đang ngủ, chứa trong lòng một tiềm năng to lớn về thủy điện, thủy lợi cũng như năng lực phòng lụt, một nguồn nguồn năng lượng bị bỏ quên … ” [ 7 ] .Có hai yếu tố chính gây xích míc giữa những bên là việc thiết kế xây dựng những con đập hay việc hủy hoại những chỗ chảy xiết. Một loạt những đập đã được kiến thiết xây dựng trên những nhánh của dòng sông này, đáng kể nhất là đập Pak Mun tại Thailand. Nó bị công kích kinh hoàng do ngân sách cao cũng như ảnh hưởng tác động xấu tới môi trường tự nhiên và tới đời sống của những khu dân cư chịu ảnh hưởng tác động .

Người Trung Quốc hiện đang tiến hành một chương trình lớn về xây dựng các đập trên sông: họ đã hoàn thành các đập tại Mạn Loan (漫湾), Đại Triều Sơn (大朝山), Cảnh Hồng (景洪), đang tiến hành xây đập Tiểu Loan (小湾 Xiaowan) và khoảng hơn một chục đập khác đang được nghiên cứu. Tính đến đầu năm 2016, Trung Quốc đã hoàn thành ít nhất 8 đập chính trên sông Lan Thương (dòng chính tại thượng nguồn sông Mekong) và đang xây tối thiểu thêm 4 đập nữa. Người ta lo ngại rằng các đập này sẽ ngăn cản chuyển động của trầm tích và sẽ gây thiệt hại cho nông nghiệp và nghề cá ở phía hạ lưu. Sự giảm đi của các dao động mức nước theo mùa cũng sẽ ảnh hưởng mạnh đến Tonlé Sap(Biển Hồ)[8].

Các chính phủ nước nhà Lào và Campuchia cũng có kế hoạch kiến thiết xây dựng những đập ngăn nước, hiện đang bị 1 số ít người phản đối. Chính quyền Trung Quốc cũng triển khai việc làm sạch những tảng đá và cồn cát từ dòng chảy để tạo điều kiện kèm theo thuận tiện cho giao thông vận tải, và điều này cũng khuyến khích Lào làm như vậy. Các nhà thiên nhiên và môi trường cho rằng điều này sẽ làm tăng sự lưu thông nước và tác dụng của nó là sự ngày càng tăng xói mòn cũng như gây thiệt hại cho nguồn cá. [ 8 ]Nước Ta thì thường lên tiếng về những tác động ảnh hưởng của những hoạt động giải trí làm biến hóa chính sách thủy văn của sông Mekong này do có đồng bằng sông Cửu Long là nơi chịu ảnh hưởng tác động trực tiếp của những biến hóa này. Đặc biệt là đợt hạn hán miền Nam Nước Ta năm nay được cho là do lượng nước đổ về đồng bằng sông Cửu Long từ sông Mê Kông bị giảm mạnh do mạng lưới hệ thống những đập thủy điện được nhiều vương quốc kiến thiết xây dựng trên dòng chính của con sông [ 9 ]. Nước Ta tìm cách phản đối việc kiến thiết xây dựng đập trên dòng chính, nhưng những công ty góp vốn đầu tư thì đang chạy đua trong việc thiết kế xây dựng thủy điện trên những phụ lưu .

Trong điều kiện chưa có quy tắc ứng xử hoàn thiện, thì theo tạp chí Mỹ The National Interest hệ thống hàng chục đập thủy điện của Trung Quốc tại thượng nguồn các sông ở đông nam dãy Himalaya được coi là “vũ khí hủy diệt đáng sợ“. Nó sẵn sàng trở thành công cụ hỗ trợ sức ép cho xử lý các quan hệ ngoại giao rắc rối để thu lợi thế cho họ [10][11].

Dẫu vậy thì trong những bàn luận về san sẻ nguồn nước, điểm khó bàn thảo nhất chính là quyền chính đáng của những vùng đất trong việc ” giữ lại lượng nước đã mưa trên vùng chủ quyền lãnh thổ của mình “, và ” không để đất bị xói mòn trôi xuống thành phù sa sông “, nhằm mục đích cải tổ môi trường tự nhiên sống của mình. Vùng thượng nguồn sông cung ứng san sẻ ở mức độ nào là yếu tố thương thảo với nhiều yếu tố hậu trường thường có dịch chuyển. Các vùng hạ nguồn có nghĩa vụ và trách nhiệm phải chuyển hướng thích hợp với tình hình đó. Chẳng lẽ vùng hạ nguồn đã không giữ lại lượng nước mưa đã rơi trên chủ quyền lãnh thổ của mình đến 2 mét nước, và lại tháo trôi hết ra biển, rồi trông chờ vào ” tài nguyên ” từ vùng khác trôi đến để chống hạn mặn và tạo sự phì nhiêu của riêng mình .

Các động vật hoang dã quý và hiếm[sửa|sửa mã nguồn]

Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (World Wide Fund for Nature hay World Wildlife Fund – WWF) cho biết các nhà khoa học đang tìm kiếm các sinh vật như cá úc, cá trê, cá đuối gai độc khổng lồ, cá nhái răng nhọn, cá chép lớn, ăn thịt ở sông Mê Kông – các loài cá này có thể nặng tới hơn 90 kg và dài hơn 1,80 mét. Ngoài ra sông Mê Kông còn có các loài cá chiên và cá lăng quý hiếm, chưa kể đến cá hô và cá chép khổng lồ, dịch vụ du lịch câu cá vì thế rất phát triển ở đây.

Đặc biệt, đoạn sông Mê Kông ở Campuchia và vùng hồ Tonlé Sap còn có cá heo sông (Irrawaddy dolphin, Orcaella brevirostris), số lượng có thể chỉ còn vài chục cá thể[12]. Người Campuchia không săn bắt chúng, trừ thời kỳ chiến tranh khi lính Khmer Đỏ đã từng nã đạn cối vào đàn của chúng; hành động này được quay phim tư liệu, sau này phim được National Geographic Channel đưa vào loạt phóng sự về cá heo sông Mekong, thỉnh thoảng được phát từ năm 2010 đến nay[13]. Loài này đang bị đe dọa tuyệt chủng vì môi môi trường sống và nguồn thức ăn đang bị phá vỡ nghiêm trọng. Ngày 24/8/2012 chính phủ Campuchia đã lập khu bảo tồn cá heo sông Mekong với chiều dài 180 km, trải từ tỉnh Kratie ở phía đông tới biên giới với Lào. Người dân vẫn được phép câu cá trong khu bảo tồn, song chính phủ cấm sử dụng nhà nổi, lồng cá và lưới quét bởi chúng đe dọa mạng sống của cá heo sông[14].

Zed Hogan, đảm nhiệm dự án Bất Động Sản do WWF và Hội địa lý vương quốc hỗ trợ vốn cho biết, những động vật hoang dã này là ” độc nhất ” và ” đang biến mất với vận tốc nhanh gọn “. Theo Hogan, khi điều tra và nghiên cứu cá úc khổng lồ ở sông Mê Kông, Campuchia, những nhà khoa học sẽ theo dõi sự vận động và di chuyển của cá với kỳ vọng hiểu thêm về hướng di trú của chúng và nguyên do chúng bị chết. Sự biến mất những loài cá này là tín hiệu tiên phong cảnh báo nhắc nhở thực trạng đánh bắt cá quá mức hoặc những trộn lẫn khác ở những sông, hồ nơi chúng cư trú .Một số sinh vật khổng lồ nước ngọt được ghi vào sách đỏ những loài đang bị rình rập đe dọa của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế ( IUCN ). Cá úc khổng lồ sông Mê Kông được coi là loài cá nước ngọt lớn nhất cùng họ với loài cá nhám chó, đã được đưa vào list những loài bị rình rập đe dọa vào năm 2003, sau khi điều tra và nghiên cứu chỉ ra số lượng cá giảm tối thiểu 80 % trong hơn 13 năm qua .Robin Abell, nhà sinh học của WWF cho biết : ” Các loài cá khổng lồ là những sinh vật nước ngọt có khối lượng tương tự với voi và tê giác và nếu chúng biến mất thì quốc tế sẽ không ổn định. Cuối cùng, tất cả chúng ta sẽ nhận thức tốt hơn về cách quản trị việc đánh bắt cá và bảo vệ những nơi cư trú nhằm mục đích cứu vớt những loài trong tương lai ” [ 15 ] .

Cầu qua sông[sửa|sửa mã nguồn]

Đoạn hạ lưu trên khu vực Đông Nam Á:

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ