Dân tộc Thái – Địa Ốc Thông Thái
Mục lục
Tổng quan về người Thái
- Tên gọi khác: Tày, Tày Khao (Thái Trắng), Tày Ðăm (Thái Ðen), Tày Mười, Tày Thanh (Man Thanh), Hàng Tổng (Tày Mường), Pu Thay, Thổ Ðà Bắc.
- Ngôn ngữ: Thuộc nhóm ngôn ngữ Tày – Thái (ngữ hệ Thái – Ka Ðai).
- Dân số: 1.820.950 người (Tổng điều tra dân số 2019).
- Cư trú: Sống tập trung tại các tỉnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình, Nghệ An.
- Lịch sử: Người Thái có cội nguồn ở vùng Đông Nam Á lục địa, tổ tiên xa xưa của người Thái có mặt ở Việt Nam từ rất sớm.
Hình ảnh dân tộc Thái trong trang phục truyền thống. Tác giả: Nguyễn Minh Ngọc.
Trang phục truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa Thái
Có nhiều nhóm địa phương với những phong thái phục trang khác nhau .
Trang phục nam
Thường nhật, trong hoạt động và sinh hoạt và lao động, phái mạnh người Thái mặc áo cánh ngắn, xẻ ngực, quần xẻ dũng. Aáo là loại cổ tròn, không cầu vai, hai túi dưới và trước cài cúc vải hoặc xương. Ðặc điểm của áo cánh phái mạnh người Thái khu Tây Bắc không phải là lối cắt may ( vì cơ bản giống ngắn nam Tày, Nùng, Kinh … ) mà là ở sắc tố phong phú của loại vải truyền thống của hội đồng phát minh sáng tạo nên : không chỉ có màu chàm, trắng mà còn có màu cafe sữa, hay dật những vuông bằng những sợi màu đỏ, xanh, cafe … Trong những dịp nghỉ lễ, tết họ mặc loại áo dài xẻ nách phải màu chàm, đầu quấn khăn đi guốc. Trong tang lễ họ mặc nhiều loại áo sặc sỡ, tương phản sắc tố với ngày thường với lối cắt may dài, thụng, không lượn nách với những loại : xẻ ngực, xẻ nách, chui đầu .
Mấy chục năm gần đây, nam giới người Thái mặc âu phục khá phổ biến.
Bạn đang đọc: Dân tộc Thái – Địa Ốc Thông Thái
Trang phục nữ
Trang phục nữ Thái chia làm 2 loại phân biệt khá rõ theo hai ngành Thái Tây Bắc là Thái trắng ( Táy khao ) và Thái đen ( Táy đăm ) :
+ Thái trắng : Thường nhật, phụ nữ Thái trắng mặc áo cánh ngắn ( xửa cóm ), váy màu đen không trang trí hoa văn. Aáo thường là màu sáng, trắng, cài cúc bạc tạo hình bướm, ve, ong … Cái khác xửa cóm Thái đen là cổ áo hình chữ V. Thân áo ngắn hơn áo cánh người Kinh, tạo dáng ôm chặt lấy thân, khi mặc cho vào trong cạp váy. Váy là loại váy kín ( ống ), màu đen, phía trong gấu đáp vải đỏ. Khi mặc xửa cóm và váy chị em còn tấm choàng ra ngoài được trang trí nhiều màu. Khăn đội đầu không có hoa văn mà chỉ là băng vải chàm dài xấp xỉ 2 mét … Trong những dịp lễ tết họ mặc áo dài màu đen. Ðây là loại áo dàu thụng thân thẳng, không lượn nách, được trang trí bằng vải ‘ khít ’ ở giữa thân có tua vải phủ từ vai xuống ngực, nách áo trang trí theo lối đáp hai mảng hoa văn trong bố cục tổng quan hình tam giác. Phụ nữ chưa chồng búi tóc sau gáy, có chồng búi trên đỉnh đầu. Họ có loại nón rộng vành .
+ Thái đen : Thường nhật phụ nữ Thái đen mặc áo ngắn ( xửa cóm ) màu tối ( chàm hoặc đen ), cổ áo khác Thái trắng là loại cổ tròn, đứng. Ðầu đội khăn ‘ piêu ’ thêu hoa văn nhiều mô-típ trang tri mang phong thái từng mường. Váy là loại giống phụ nữ Thái trắng đã nói ở trên. Lối để tóc có chồng và chưa chồng cũng giống ngành Thái trắng. Trong lễ, tết áo dài Thái đen phong phú với những loại xẻ nách, chui đầu, trang trí nhiều mẫu mã phong phú về màu và màu mà mô-típ hơn Thái trắng .
Nhà của người Thái
Như mọi người đã rõ, nước ta có hai nhóm Thái lớn là : Thái Trắng và Thái Ðen. Ngoài ra còn một vài nhóm nhỏ .
Nhà người Thái trắng có khá nhiều điểm gần với nhà Tày – Nùng. Còn nhà Thái Ðen lại gần với nhà của những dân cư Môn – Khơ me. Tuy vậy, nhà Thái Ðen lại có những đặc trưng không có ở nhà của dân cư Môn – Khơ me .
Nhà Thái Ðen nóc hình mai rùa, chỏm đầu đốc có khau cút với nhiều kiểu khác nhau. Hai gian hồi để trống và có lan can bao quanh. Khung cửa ra vào và hành lang cửa số có nhiều hình thức trang trí khác nhau .
Bộ khung nhà Thái có hai kiểu cơ bản là khứ tháng và Khay điêng. Vì khay điêng là vì khứ kháng được lan rộng ra bằng cách thêm hai cột nữa. Kiểu vì này dần gần lại với kiểu vì nhà người Tày – Nùng .
Cách sắp xếp trên mặt phẳng hoạt động và sinh hoạt của nhà Thái Ðen khá độc lạ : những gian đều có tên riêng. Trên mặt sàn được chia thành hai phần : một phần dành làm nơi ngủ của những thành viên trong mái ấm gia đình, một nửa dành cho nhà bếp và còn là nơi để tiếp khách nam .
Tập tục khi làm nhà mới
Dẫn gia chủ lên nhận nhà Lung Ta châm lửa đốt củi ở nhà bếp mới. Người ta triển khai tại nghi lễ, cúng đọc bài mo xua đuổi điều ác thu điều lành, cúng tổ tiên, đi dạo .
Hoạt động sản xuất – kinh tế tài chính
Người Thái sớm đi vào nghề trồng lúa nước trong mạng lưới hệ thống thuỷ lợi thích hợp được đúc rút như một thành ngữ – “ mương, phai, lái, lịn ” ( khơi mương, đắp đập, dẫn nước qua vật chướng ngại, đặt máng ) trên những cánh đồng thung lũng. Họ làm ruộng cấy một vụ lúa nếp, nay chuyển sang 2 vụ lúa tẻ. Lúa nước là nguồn lương thực chính, đặc biệt quan trọng là lúa nếp. Người Thái cũng làm nương để trồng lúa, hoa màu, cây thực phẩm và đặc biệt quan trọng bông, cây thuốc nhuộm, dâu tằm để dệt vải. Từng mái ấm gia đình chăn nuôi gia súc, gia cầm, đan lát, dệt vải, 1 số ít nơi làm đồ gốm … Sản phẩm nổi tiếng của người Thái là vải thổ cẩm, với những hoa văn độc lạ, sắc tố tỏa nắng rực rỡ, bền đẹp .
Phương tiện luân chuyển
Gánh là thông dụng, ngoài những gùi theo kiểu chằng dây mang vắt qua trán, dùng ngựa cưỡi, thồ nay. ở dọc những con sông lớn họ rất nổi tiếng trong việc xuôi ngược bằng thuyền đuôi én .
Quan hệ xã hội
Cơ cấu xã hội truyền thống được gọi là bản mường hay theo chính sách phìa tạo Tông tộc Thái gọi là Ðằm. Mỗi người có 3 quan hệ dòng họ trọng YẾU : ẢI Noong ( toàn bộ những thành viên nam sinh ra từ một ông tổ bốn đời ). Lung Ta ( toàn bộ những thành viên nam thuộc họ vợ của những thế hệ ). Nhinh Xao ( tổng thể những thành viên nam thuộc họ người đến làm rể ). ( toàn bộ những thành viên nam sinh ra từ một ông tổ bốn đời ). Lung Ta ( tổng thể những thành viên nam thuộc họ vợ của những thế hệ ). Nhinh Xao ( tổng thể những thành viên nam thuộc họ người đến làm rể ) .
Ðưa tân tiến kỹ thuật vào đời sống bảo vệ sự tăng trưởng vững chắc của những dân tộc bản địa. Nuôi cá lồng trên sông, suối là mọt nghề mới mang lại thu nhập cao .
Văn hóa thẩm mỹ và nghệ thuật
Thần thoại, cổ tích, truyền thuyết thần thoại, truyện thơ, ca dao … là những vốn quý báu của văn học truyền thống người Thái. Những tác phẩm thơ ca nổi tiếng của đồng bào Thái là : “ Xống chụ xon xao ”, “ Khun Lú, Nàng Ưửa ”. Người Thái sớm có chữ viết nên nhiều vốn cổ ( văn học, luật lệ, dân ca ) được ghi chép lại trên giấy bản và lá cây. Ðồng bào rất thích ca hát, đặc biệt quan trọng là khắp. Khắp là lối ngâm thơ hoặc hát theo lời thơ, hoàn toàn có thể đệm đàn và múa. Nhiều điệu múa như múa xòe, múa sạp đã được trình diễn trên sân khấu trong và ngoài nước, mê hoặc phần đông người theo dõi. Hạn khuống, ném còn là hai đặc trưng văn hóa truyền thống nổi tiếng của người Thái .
Văn hóa ẩm thực – món ăn tiêu biểu vượt trội
Ngày nay gạo tẻ đã trở thành lương thực chính, gạo nếp vẫn được coi là lương ăn truyền thống cuội nguồn. Gạo nếp ngâm, bỏ vào chõ, đặt lên nhà bếp, đồ thành xôi. Trên mâm ăn không hề thiếu được món ớt giã hoà muối, tỏi, có rau thơm, mùi, lá hành … hoàn toàn có thể thêm gan gà luộc chín, ruột cá, cá nướng … gọi chung là chéo. Hễ có thịt những con vật ăn cỏ thuộc loài nhai lại thì buộc phải có nước nhúng lấy từ lòng non ( nặm pịa ). Thịt cá ăn tươi thì làm món nộm, nhúng ( lạp, cỏi ), ướp muối, thính làm mắm ; ăn chín, thích hợp nhất phải kể đến những món chế biến từ cách nướng, lùi, đồ, sấy, sau đó mới đến canh, xào, rang, luộc … Họ ưa thức ăn có những vị : cay, chua, đắng, chát, bùi, ít dùng những món ngọt, lợ, đậm, nồng … hay uống rượu cần, cất rượu. Người Thái hút thuốc lào bằng điếu ống tre, nứa và chạm bằng mảnh đóm tre ngâm, khô nỏ. Người Thái Trắng trước khi hút còn có lệ mời người xung quanh như trước khi ăn .
Phong tục hôn nhân gia đình của người Thái
Người Thái có tục ở rể, vài năm sau, khi đôi vợ chồng đã có con mới về ở bên nhà chồng .
Phong tục cưới hỏi của người Thái
Trước kia người Thái theo chính sách hôn nhân gia đình mua và bán và ở rể nên việc lấy vợ và lấy chồng phải qua nhiều bước, trong đó có 2 bước cơ bản :
Cưới lên (đong khửn) – đưa rể đến cư trú nhà vợ – là bước thử thách phẩm giá, lao động của chàng rể. Người Thái Ðen có tục búi tóc ngược lên đỉnh đầu cho người vợ ngay sau lễ cưới này. Tục ở rể từ 8 đến 12 năm.
Cưới xuống ( đong lông ) đưa mái ấm gia đình trở lại với họ cha .
Tục sinh đẻ của người Thái
Phụ nữ đẻ theo tư thế ngồi, nhau bỏ vào ống tre đem treo trên cành cây ở rừng. Sản phụ được sưởi lửa, ăn cơm lam và kiêng khem một tháng ; ống lam bó đem treo trên cành cây. Có nghi thức dạy trẻ lao động theo giới và mời Lung Ta đến đặt tên chi cháu .
Phong tục tang ma của người Thái
Lễ tang có 2 bước cơ bản :
Pông : Phúng viếng tiễn đưa hồn người chết lên cõi hư vô, đưa thi thể ra rừng chôn ( Thái Trắng ), thiếu ( Thái Ðen ) .
Xống : gọi ma trở về ngụ ở gian thờ cúng tổ tiên ở trong nhà .
Phong tục ngày tết
Cúng tổ tiên ở người Thái Ðen vào tháng 7, 8 âm lịch. Người Thái Trắng ăn tết theo âm lịch. Bản Mường có cúng thần đất, núi, nước và linh hồn người làm trụ cột .
Lịch của người Thái
Theo hệ can chi như âm lịch. Lịch của người Thái Ðen chênh với âm lịch 6 tháng .
Chữ viết và học tập của người Thái
Người Thái có mẫu tự theo hệ Sanscrit. Họ học theo lệ truyền khẩu. Người Thái có nhiều tác phẩm cổ viết về lịch sử dân tộc, phong tục, luật tục và văn học .
Lễ hội và đi dạo của người Thái
Trò chơi của người Thái phổ cập là ném còn, kéo co, đua ngựa, dạo thuyền, bắn nỏ, múa xoè, chơi quay và quả mák lẹ. Nhiều game show cho trẻ nhỏ .
Mỗi nhà người Thái thường có hai nhà bếp, một nhà bếp để tiếp khách, sưởi ấm, một nhà bếp khác để nấu cơm. Chõ xôi ( ninh đồng, chõ gỗ ) được đặt trên 3 ông đầu rau bằng đá. Phía trên nhà bếp có giàn để những thức cần sấy khô. Người Thái thường dùng ghế mây tròn để ngồi quanh nhà bếp .
5/5 – ( 2 bầu chọn )
Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ
