Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương rốt cuộc là gì?

Nguồn: Udayan Das, “What Is the Indo-Pacific?”, The Diplomat, 13/07/2019.

Biên dịch: Đỗ Hương Giang | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Giống như mọi khu vực tưởng tượng khác trên bản đồ nhận thức, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là một khái niệm gây tranh cãi với nhiều lối diễn giải đối lập.

Nhìn chung, tấm bản đồ quốc tế hoàn toàn có thể được phác họa và nhìn nhận theo ba cách. Người ta hoàn toàn có thể phân loại quốc tế dựa trên những ranh giới địa lý — đất và nước, cao nguyên và bán đảo, biển và đại dương. Một cách nhận thức khác về quốc tế là trải qua những ranh giới chính trị, với những lục địa và vương quốc, đảo quốc và lãnh hải, thềm lục địa và vùng độc quyền kinh tế tài chính. Cách thứ ba để diễn giải tấm bản đồ là qua việc dựng nên những khoảng trống tưởng tượng vượt lên trên khoanh vùng phạm vi bao hàm của cả hai khái niệm trên — một tấm bản đồ nhận thức vượt lên khoảng trống vật lý. Những khoảng trống tưởng tượng giống như vậy thường không xuất hiện trên bản đồ địa lý — đơn cử như khu vực Af-Pak ( Afghanistan-Pakistan ), và không phải khi nào cũng thích hợp với những chiều kích của khoảng trống chính trị hiện hành, như trường hợp của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương .
Khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, hiểu theo cách đó, chính là một tấm bản đồ nhận thức mới được nhắc đến thoáng rộng trong thời hạn gần đây. Giống như mọi khoảng trống tưởng tượng khác, sống sót nhiều tranh cãi xoay quanh những đặc tính của khu vực này cũng như ai là người đã tưởng tượng ra nó. Xét về khoảng trống địa lý ( geo-spatiality ), Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương được hiểu thoáng rộng là một khoảng trống liên kết giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Phạm vi của nó đa phần được coi là trải dài từ bờ biển phía đông của châu Phi đến bờ biển phía tây Hoa Kỳ, dù rằng định nghĩa này hoàn toàn có thể có nhiều biến thể dựa vào việc những chủ thể xác định mình nằm ở đâu trong khu vực to lớn này. Xét về vai trò công dụng, sự liên kết và phụ thuộc vào lẫn nhau của hai đại dương chính là loại sản phẩm của những động lực ngày càng can đảm và mạnh mẽ của tiến trình toàn thế giới hóa, thương mại cũng như sự đối sánh tương quan đầy dịch chuyển giữa những tác nhân khác nhau, làm phá vỡ những ranh giới cũ và mở ra những hướng đi mới. Một trong số đó là một lối tiếp cận mang tính hội nhập hơn, được tạo điều kiện kèm theo bởi sự giao thương mua bán qua lại ngày một ngày càng tăng giữa những đại dương. Chính bởi những lẽ đó, vùng Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, nơi chứa những tuyến đường thủy quan trọng nhất quốc tế, với những vương quốc đông dân nhất có nhu yếu nguồn năng lượng khổng lồ nằm dọc bờ biển, cùng một khoanh vùng phạm vi gồm có nhiều sản phẩm & hàng hóa công toàn thế giới giá trị nhất, cũng được kỳ vọng sẽ trở thành TT chính trị, kinh tế tài chính của quốc tế .

Về mặt chiến lược, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương được xem như một thực thể liên tục được kết nối với nhau qua eo biển Malacca, tuyến thương mại chính nối liền hai đại dương này. Hai nguyên do chính lý giải tiềm năng chiến lược của vùng Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: thứ nhất là dấu ấn của Trung Quốc trên khắp khu vực này; và thứ hai, là sự suy yếu tương đối của hệ thống liên minh của Hoa Kỳ và nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm hồi sinh hệ thống ấy.

Những bước tiến hàng hải của Bắc Kinh đã bành trướng khắp cả hai đại dương trong nỗ lực bảo vệ nhu yếu nguồn năng lượng cũng như tăng cường quan hệ thương mại. Sự trỗi dậy của Trung Quốc trong khu vực này nằm dưới nhiều hình thức. Tại Biển Đông, những yêu sách chủ quyền lãnh thổ của nước này đã được hiện thực hóa với nhiều hành động lấn chiếm chủ quyền lãnh thổ. Với những bước tiến táo bạo ở vùng biển Nam Á cùng chuỗi hạ tầng cảng biển xuyên suốt Ấn Độ Dương, Trung Quốc đang dần chứng minh và khẳng định bản thân như thể một cường quốc trong khu vực. Về năng lực liên kết và hạ tầng, sáng tạo độc đáo “ Vành đai và Con đường ” đã hé lộ phần nào kế hoạch tóm gọn khoảng trống địa chính trị của Trung Quốc. Về kinh tế tài chính, Trung Quốc là một đối tác chiến lược thương mại quan trọng so với toàn bộ những vương quốc lớn trong khu vực, và cũng là một tác nhân dữ thế chủ động trong việc triển khai những quan hệ đối tác chiến lược kinh tế tài chính .
Đi đôi với sự trỗi dậy của Trung Quốc là ảnh hưởng tác động đang có phần sụt giảm của Hoa Kỳ. Dù Mỹ vẫn chiếm hữu lực lượng thủy quân hùng mạnh nhất cùng vị thế của một nước bảo vệ bảo mật an ninh trong khu vực cho những liên minh, những kế hoạch của nước này vô hình trung vẫn để ngỏ nhiều năng lực cho Trung Quốc cũng như gây tổn hại đến quyền lợi của những liên minh. Mặc dù Hoa Kỳ đã tái ghi nhận tầm quan trọng của vùng Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương với hành động đổi tên Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương Hoa Kỳ thành Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, việc đơn phương rút khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương ( TPP ) và liên tục lôi kéo những nước liên minh san sẻ gánh nặng một cách công minh đã không ít đẩy mạng lưới hệ thống liên minh của nước này vào thế lấp lửng. Thêm nữa, Mỹ cũng đang không mấy thành công xuất sắc trong việc gây ảnh hưởng tác động tích cực lên Úc, Nhật Bản và Ấn Độ — những nền dân chủ cùng chí hướng trong Nhóm Bộ Tứ ( Quad ) – nhằm mục đích kiến thiết xây dựng một “ Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương mở và tự do ” như trước nay vẫn hô hào .

Là một trọng tâm của các vấn đề xoay quanh khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, xung đột Mỹ – Trung cũng dẫn đến nhiều viễn cảnh đối nghịch trong tầm nhìn của các chủ thể khác trong khu vực. Úc, một trong những nước đầu tiên thảo luận khái niệm Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương trong sách trắng quốc phòng, đã ngầm ủng hộ một thế cân bằng giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Mặc dù là thành viên của hệ thống liên minh Hoa Kỳ và ủng hộ sự hiện diện quy mô lớn của nước này trong khu vực, Úc cũng đã nhận thức được sự suy yếu trong ảnh hưởng của Mỹ tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Đồng thời, Canberra cũng không thể gạt bỏ những lợi ích kinh tế mà Trung Quốc mang lại cũng như cơ hội tăng cường quan hệ hữu nghị với nhiều đối tác quan trọng khác trong khu vực như Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc — một nước đi cấp thiết đối với tương lai chiến lược của nước này. Phản ánh tinh thần “hợp lưu giữa hai đại dương” như lời Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, ý niệm về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Nhật Bản có phần trùng lặp với tầm nhìn của Hoa Kỳ, nhưng chú trọng vào việc thúc đẩy cơ sở hạ tầng, vượt ra ngoài Đông Á, hướng tới Trung Đông và Châu Phi. Tọa lạc ở trung tâm của vùng Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, các nước ASEAN có chiến lược thực dụng hơn đối với khu vực này, với một chiến lược dựa trên bốn lĩnh vực: hợp tác hàng hải, khả năng kết nối, phát triển bền vững và kinh tế.

Tầm nhìn của Ấn Độ về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là sự lan rộng ra những hành động trước đó của nước này ở phía đông trải qua chủ trương “ Hướng Đông ”, giờ là chủ trương “ Hành động hướng Đông ”. Mặc dù Mỹ đã nỗ lực thôi thúc vai trò của Ấn Độ trong khu vực, kế hoạch Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của nước này cho đến nay vẫn đang thiên về giải pháp hòa hoãn thay vì tỏ ra quyết đoán. New Delhi, vốn ủng hộ một “ Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương mở và tự do ” và khởi đầu cùng chung tầm nhìn với những quốc gia thuộc nhóm Bộ Tứ, vẫn chưa thể xác lập rõ ràng về việc liệu kế hoạch Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Ấn Độ sẽ gồm có cả Trung Quốc hay chống lại nước này. Dù san sẻ mối chăm sóc với liên minh Hoa Kỳ nhằm mục đích mang lại một trật tự dựa trên những luật lệ, đặc trưng bởi tự do hàng hải và xử lý tranh chấp trải qua đối thoại, nhưng Ấn Độ cũng đề cập rằng tầm nhìn của họ về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương không chủ trương ngưng trệ một quốc gia cụ thể nào — ám chỉ Trung Quốc — mà được đặt song song với chủ trương An ninh và Phát triển cho Tất cả những nước trong khu vực ( SAGAR ) của nước này .
Giống như mọi khu vực tưởng tượng khác trên bản đồ nhận thức, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là một khái niệm gây tranh cãi với nhiều lối diễn giải trái chiều, tạo điều kiện kèm theo cho sự xung đột về tầm nhìn và lý tưởng giữa những đối thủ cạnh tranh kế hoạch trong khu vực. Một Trung Quốc đang trỗi dậy, một Hoa Kỳ không chùn bước và hàng loạt những chủ thể khác tại một Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đầy dịch chuyển — tổng thể đều sẽ là những tác nhân định hình tương lai chính trị khu vực, với vô vàn những năng lực .
Udayan Das là Trợ lý Giáo sư chuyên ngành Khoa học Chính trị tại Đại học St. Xavier, Kolkata, Ấn Độ .

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ