Các nước đế quốc xâu xé Trung Quốc và phong trào duy tân – Kipkis

I. Các nước đế quốc tăng cường xâm nhập Trung Quốc

1. Sự xâm nhập về kinh tế tài chính của các nước đế quốc so với Trung Quốc

Trước sức ép của bọn đế quốc và nỗi lúng túng trào lưu nổi dậy của quần chúng nông dân, chính quyền sở tại Mãn Thanh ngày càng câu kết ngặt nghèo với đế quốc hòng bảo vệ ngai vàng của chúng và trấn áp làn sóng đấu tranh can đảm và mạnh mẽ của quần chúng nhân dân. Các nước đế quốc cũng tìm đủ mọi cách tận dụng tình hình đó để lan rộng ra việc xâm nhập và chia cắt Trung Quốc .

Về mặt thuế quan, Trung Quốc từ từ mất hết quyền tự chủ. Thuế hàng nhập bị hạ đến mức thấp nhất quốc tế, chỉ có 4 %. Trái lại, so với thương nghiệp trong nước, nhà Thanh đặt ra đủ các loại thuế. Thương nghiệp không thể nào tăng trưởng được. Hàng hóa Trung Quốc giá tiền đã cao lại càng cao, không hề cạnh tranh đối đầu được với hàng ngoại bang .Các cửa biển của Trung Quốc đều buộc phải lan rộng ra, cho thương nhân quốc tế tràn vào trong nước. Đường biển, đường sông từ từ bị đế quốc lũng đoạn. Đến năm 1892, 70 % – 80 % trọng tải hàng hải ở Trung Quốc nằm trong tay tư bản quốc tế .Từ năm 1848, Anh mở màn lập các ngân hàng nhà nước ngoại thương ở Trung Quốc ( Thượng Hải ). Sau đó, Pháp và các đế quốc khác cũng đua nhau lập ngân hàng nhà nước ngoại thương. Các nước đế quốc dùng tiền để cột chặt nhà Thanh với chúng vì nhà Thanh rất cần vay tiền để mua súng ống đàn áp trào lưu khởi nghĩa của nông dân .Từ sau năm 70, hàng ngoại vào Trung Quốc tăng nhanh, công cuộc góp vốn đầu tư của tư bản quốc tế cũng khởi đầu lan rộng ra. Trước cuộc chiến tranh Giáp Ngọ, công nghiệp của tư bản quốc tế ở Trung Quốc hoàn toàn có thể chia ra làm 3 loại :a ) Công nghiệp sửa chữa thay thế tàu : Người Anh vào những năm 40 – 50 đã lập các xưởng thay thế sửa chữa tàu ở Thượng Hải ; tiếp đó Mỹ cũng lập xưởng đóng tàu ở Thượng Hải. Đến năm 1863, Anh lập xưởng chữa tàu ở Hương Cảng, sau này trở thành xưởng lớn nhất ở Hoa Nam .b ) Công nghiệp gia công như chế biến chè, tơ, da, dầu, bông cán. Những ngành này nhằm mục đích sơ bộ chế biến nguyên vật liệu để xuất khẩu. Công nghiệp chè phần nhiều nằm trong tay thương nhân Nga .c ) Công nghiệp dịch vụ trong các vùng tô giới như điện, nước, hơi, than … hầu hết ở Thượng Hải. Công nghiệp nhẹ như các ngành sản xuất diêm, xà phòng, giấy, thủy tinh … cũng tăng trưởng .Sau cuộc chiến tranh 1894 – 1895 ( Giáp Ngọ ), chính phủ nước nhà Mãn Thanh đầu hàng, ký điều ước Mã Quan được cho phép Nhật lập công xưởng trên đất Trung Quốc .Cùng với sự kinh doanh thương mại của tư bản quốc tế, quan lại nhà Thanh bấy giờ như Lý Hồng Chương, Tăng Quốc Phiên, Tả Tôn Đường cũng mở màn kinh doanh thương mại theo kiểu tư bản chủ nghĩa. Năm 1862, Lý Hồng Chương mở một số ít công xưởng vũ khí. Năm 1866, Tả Tôn Đường mở xưởng sửa chữa thay thế đóng tàu Mã Vĩ ở Phúc Kiến, Các công xưởng này đều do quan lại và bọn địa chủ phong kiến kinh doanh thương mại quản trị, có cố vấn quốc tế tinh chỉnh và điều khiển kỹ thuật, thiết bị trong xưởng đều do đế quốc cung ứng. Quy mô sản xuất nhỏ, các công xưởng thường bị lỗ vốn vì sự cạnh tranh đối đầu của bên ngoài. Từ năm 70 trở đi, mở màn kinh doanh thương mại công nghiệp gia dụng, nhưng không tránh khỏi thất bại .Việc kinh doanh thương mại đã gây tính năng tích cực nhất định, đặt những cơ sở mỏng dính cho kinh tế tài chính tư bản chủ nghĩa, tăng nhanh sản xuất sản phẩm & hàng hóa, lan rộng ra ảnh hưởng tác động của kinh tế tài chính sản phẩm & hàng hóa, và trong một chừng mực hoàn toàn có thể cạnh tranh đối đầu với hàng ngoại. Mặt khác, quan lại có nhiều lợi thế về chính trị và kinh tế tài chính hơn tư bản dân tộc bản địa, họ lũng đoạn kinh tế tài chính tư bản ship hàng cho phong kiến, tận dụng quyền lực tối cao để vơ vét, hạn chế giai cấp tư sản lan rộng ra kinh doanh thương mại .

2. Kinh tế tư bản dân tộc bản địa sinh ra và tăng trưởng

Nửa sau thế kỷ XIX, do sự xâm lược của quốc tế, kinh tế tài chính Trung Quốc có nhiều biến hóa. Một mặt các nước đế quốc tăng cường bóc lột và khai thác, bóp nghẹt các ngành thủ công nghiệp truyền thống của Trung Quốc. Mặt khác, do ảnh hưởng tác động của tư bản phương Tây, chủ nghĩa tư bản ở Trung Quốc được kích thích tăng trưởng tương đối nhanh gọn .Tư bản dân tộc bản địa Open khoảng chừng từ năm 70 của thế kỷ XIX, sớm nhất là trong ngành công nghiệp ươm tơ. Ươm tơ vốn là nghề phụ của nông dân, ngày này nhu yếu hàng tiêu thụ trên thị trường rất lớn, cách ươm tơ cũ không đủ phân phối, nhu yếu về kỹ thuật yên cầu cao hơn. Năm 1872, công xưởng ươm tơ tiên phong lập ở Nam Hải, Quảng Đông. Đến năm 1890 có khoảng chừng 60 nhà lập xưởng ươm tơ, xưởng lớn thuê đến hàng vạn thợ. Năm 1882, cũng có 1 số ít xưởng ươm tơ lập ở Thượng Hải. Năm 1890, có một số ít xưởng kéo sợi ở Thượng Hải, Ninh Ba. Sau cuộc chiến tranh Giáp Ngọ, công nghiệp dệt của Trung Quốc tăng trưởng rất nhanh .Ngoài ra, các ngành làm bột, làm diêm, làm giấy, in v.v… cũng kinh doanh thương mại tương đối sớm. Từ năm 1871 đến năm 1891, Thiên Tân, Thượng Hải, Phúc Châu, Bắc Kinh v.v… đều xây dựng một số ít xưởng lớn xay bột. Sau năm 1880, các xưởng làm diêm đã lập ở Thượng Hải, Thiên Tân, Trùng Khánh, Quảng Châu Trung Quốc, Phúc Châu, Thái Nguyên …, có nhiều xưởng rất lớn. Nghề làm giấy cũng tăng trưởng, có 2 xưởng lớn ở Quảng Châu Trung Quốc, 1 ở Thượng Hải. Ngành in cũng có nhiều tân tiến .Ngoài các loại trên, tư sản dân tộc bản địa cũng kinh doanh thương mại cả trong các ngành sản xuất và sửa chữa thay thế cầu, lập công ty đèn điện, khai mỏ, công ty luân chuyển …Đặc điểm của công nghiệp văn minh do tư bản Trung Quốc kinh doanh thương mại cũng giống như tư bản các nước là khởi đầu từ công nghiệp nhẹ. Công nghiệp nhẹ góp vốn đầu tư ít, quy mô bé, vốn quay vòng nhanh, doanh thu nhiều hợp với năng lực của tư bản dân tộc bản địa. Tư bản dân tộc bản địa Trung Quốc một mặt phải dựa vào thế lực quốc tế về chính trị, kinh tế tài chính, kỹ thuật. Nhưng do bị bọn tư bản quốc tế kiềm chế rất mạnh nên quyền hạn của tư bản dân tộc bản địa xuất hiện xích míc với tư bản quốc tế. Do vậy họ cũng có năng lực chống lại bọn tư bản đế quốc .Sự xâm nhập của kinh tế tài chính tư bản bên ngoài và sự tăng trưởng kinh tế tài chính tư bản dân tộc bản địa đã thôi thúc quy trình tan rã nhanh gọn của nền kinh tế tài chính tự nhiên ở Trung Quốc. Đồng thời, sự hình thành và tăng trưởng cao nhân tố kinh tế tài chính mới là tiền đề vật chất cho những xu thế tư tưởng mới mang đặc thù tư sản sinh ra và tăng trưởng .

3. Sự xâm lược của các đế quốc

Từ cuối những năm 60 – 70 của thế kỷ XIX, đế quốc Anh, Mỹ và Nhật đã thực thi nhiều cuộc cuộc chiến tranh xâm lược các vùng biên giới ở phía đông và tây nam Trung Quốc .Năm 1867, một chiếc tàu Mỹ đụng phải đá ngầm bị chìm ở Đài Loan. Mỹ vin cớ đó cho rằng nhân dân Đài Loan giết hết thủy thủ của chúng, đã đổ xô lên Đài Loan tàn sát nhân dân. Nhưng nhân dân Đài Loan chống cự rất kinh khủng, buộc chúng phải rút .Năm 1874, Nhật được Mỹ giúp đánh chiếm Đài Loan, quân dân Đài Loan đã chiến đấu quả cảm vượt mặt bọn Nhật. Mỹ đã đứng ra điều đình trong điều kiện kèm theo có lợi cho Nhật. Nhà Thanh phải bồi thường cho Nhật 50 vạn lạng bạc .

Đế quốc Anh lúc này cũng đã thôn tính xong Miến Điện, bắt đầu xâm lược tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Năm 1875, Anh buộc triều Thanh phải ký “Điều ước Yên đài”, cho phép người Anh được hoạt động ở các tỉnh Vân Nam, Tứ Xuyên, Tây Tạng, Cam Túc và Thanh Hải.

a ) Chiến tranh Trung-Pháp ( 1884 – 1885 )

Thực dân Pháp xâm lược Nước Ta, có dã tâm lan rộng ra cuộc cuộc chiến tranh đến các vùng phía nam phong phú của Trung Quốc .Năm 1882, quân Pháp đánh ra Bắc Kỳ lần thứ II, nhà Nguyễn đứng đầu là vua Tự Đức nhu nhược, hấp tấp vội vàng cầu viện Mãn Thanh. Nhưng chính quyền sở tại Mãn Thanh lúc này cũng đang lo chống đỡ trước sự xâm lược của đế quốc. Nhưng tham vọng bành trướng xâm lược Nước Ta và lòng sĩ diện “ Thiên triều ” làm cho Mãn Thanh muốn nhân thời cơ này xông vào Nước Ta chia phần với Pháp. Lý Hồng Chương đã từng lộ rõ ý đồ này với đô đốc Rơniê của Pháp .

Năm 1884, Lý Hồng Chương ký “Điều ước Thiên Tân I” với Pháp. Trong điều ước này, nhà Thanh công nhận các hiệp ước của nhà Nguyễn đã ký với Pháp và công nhận quyền bảo hộ của Pháp ở Việt Nam. Lý Hồng Chương thay mặt chính quyền Mãn Thanh đã mặc cả với Pháp về một số quyền lợi ở Việt Nam để làm tiền đề mở cửa cho Pháp buôn bán ở miền Hoa Nam.

Tuy vậy, trào lưu đấu tranh yêu nước của nhân dân Trung Quốc và nhân dân Nước Ta lại mặc kệ thái độ đầu hàng của nhà Nguyễn và thái độ đớn hèn chia phần của Mãn Thanh, vẫn nổ ra kinh khủng. nhà nước Mãn Thanh sợ trào lưu quần chúng nên không dám phê chuẩn hiệp ước. Thực dân Pháp liền dùng thủ đoạn hai mặt, một mặt vẫn liên tục đàm phán, một mặt đưa hạm chiến bắn phá ven biển Hoa Nam của Trung Quốc để gây áp lực đè nén .Nhà Thanh buộc phải đồng ý đại chiến với Pháp vào tháng 8-1884. Quân Pháp tiến công Cơ Long, một cứ điểm quan trọng ở Đài Loan nhưng thất bại. Tháng 10-1884, Pháp đổ quân lên Đạm Thủy nhưng bị thiệt 200 tên và trọn vẹn thất bại .Những trận đánh chính đã nổ ra ở Nước Ta. Cuộc đấu tranh can đảm và mạnh mẽ của nhân dân Nước Ta do quân Hoàng Tá Viêm ở tuyến Tây Thành Phố Hà Nội dọc sông Hồng đã làm cho giặc tổn thất nhiều. Nhân dân TP Bắc Ninh, Bắc Giang và Thành Phố Lạng Sơn cũng kiên cường chống Pháp. Bọn Pháp lúng túng đối phó. Cuộc hành quân của Pháp từ Thành Phố Hà Nội lên Thành Phố Lạng Sơn đã thất bại. Tháng 3-1885 trận chiến đấu giữa quân Pháp và quân nhà Thanh ở trấn Nam Quan đã làm quân Pháp chết hơn 1000 tên. Trong trận này quân Trung Quốc cũng tổn thất nặng. Mãn Thanh coi đây là nỗ lực sau cuối của mình để tạo lấy “ cái vốn ” mặc cả với Pháp trên quyền hạn Nước Ta. Đặc biệt là mặc cả việc chiếm 1 số ít vùng đất biên giới của Nước Ta ( mỏ đồng Tụ Long, Tổng Đèo Lương v.v… đều bị sáp nhập vào Trung Quốc trong thời này ). Tháng 6-1885, nhà Thanh phái Lý Hồng Chương đến Thiên Tân ký hòa ước với Pháp. Nhà Thanh đồng ý Open thông thương và cho Pháp kiến thiết xây dựng đường tàu vào miền Hoa Nam .

b ) Chiến tranh Trung-Nhật ( 1894 – 1895 )

Nhật từ lâu đã muốn lấn chiếm Triều Tiên rồi lấy đó làm bàn đạp tiến công Trung Quốc .

Tháng 7-1894, quân Nhật không tuyên chiến đã tấn công và đánh chìm quân hạm của Trung Quốc gần Nha Sơn (Triều Tiên). Lý Hồng Chương yêu cầu Anh khuyên Nhật đừng tiến công, và nhờ Mỹ đứng ra dàn xếp. Lo ngại đà tiến quân của Nhật, Mỹ vội làm trung gian: Nhật và Trung Quốc ký Điều ước Mã Quan (Simonoseki) ngày 17-5-1895. Trong điều ước này, chính phủ Mãn Thanh thừa nhận Triều Tiên là một nước “độc lập”, sự thực là phụ thuộc Nhật. Đồng thời, Trung Quốc phải nhường cho Nhật Bản bán đảo Liêu Đông, Đài Loan và quần đảo Bành Hồ; bồi ‘thường cho Nhật 200 triệu lạng bạc trả trong 8 năm. Đặc biệt là mở thêm nhiều bến cảng trong lục địa Trung Quốc như Sa Thị, Trùng Khánh, Tô Châu. Nhật được mở cửa hiệu và xây dựng công xưởng trên các bến cảng Trung Quốc.

Điều ước Mã Quan là điều ước nhục nhã, Trung Quốc càng mất thêm chủ quyền lãnh thổ. Nhân dân Trung Quốc rất phẫn nộ đã chống lại điều ước trên một cách kinh khủng .Sau khi ký Điều ước Mã Quan, Nhật được bồi thường một món tiền kếch sù để tăng trưởng kinh tế tài chính, và được nhiều quyền hạn về đất đai, thị trường. Điều này làm các đế quốc lo ngại, nhất là đế quốc Nga, đã dùng áp lực đè nén buộc Nhật phải bỏ việc chiếm cứ bán đảo Liêu Đông, nhưng Trung Quốc lại phải bồi thường thêm 30 triệu lạng bạc .

4. Các nước đế quốc phân loại khoanh vùng phạm vi thế lực và chủ trương ” Open ” của Mỹ

a ) Các nước đế quốc phân loại khoanh vùng phạm vi thế lực

Sau cuộc chiến tranh Giáp Ngọ ( 1894 – 1895 ) cơ quan chính phủ nhà Thanh phải chi nhiều tiền chiến phí và bồi thường cuộc chiến tranh, nên vay nợ đế quốc rất nhiều. Nhân thời cơ đó, các nước đế quốc tăng cường đưa vốn vào Trung Quốc. Tính từ năm 1894 đến năm 1899 chính phủ nước nhà nhà Thanh vay đến 370 triệu lạng bạc. Số tiền vay này phải dùng quan thuế bảo vệ. Như vậy, bọn đế quốc càng nắm chặt nền kinh tế tài chính kinh tế tài chính của Trung Quốc .Điều ước Mã Quan đã cho các đế quốc tự do lập xưởng kinh doanh thương mại. Trong 2 năm 1895 và 1896 nhiều xí nghiệp sản xuất sợi, xay bột mì của tư bản quốc tế đã được kiến thiết xây dựng ở Thượng Hải. Họ còn nắm lấy việc thiết kế xây dựng đường tàu và khai mỏ ở Trung Quốc .Tuy vậy, các đế quốc vẫn liên tục xâu xé Trung Quốc. Pháp ỷ thế có công trong việc đấu tranh với Nhật tịch thu bán đảo Liêu Đông, liền đòi chính phủ nước nhà nhà Thanh phải nhượng cho 1 số ít quyền lợi và nghĩa vụ. Sau khi đã được quyền khai thác ở Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, chúng còn bắt chính phủ nước nhà nhà Thanh không được nhường hòn đảo Hải Nam cho nước khác. Mấy năm sau, Pháp lại buộc nhà Thanh cho Pháp thuê Quảng Châu Trung Quốc Loan .Năm 1897, Anh buộc nhà Thanh cắt nhượng một bộ phận núi Dã Nhân ở Vân Nam, mở thêm các cảng Ngô Châu, Tầm Thủy trên sông Tây Giang. Năm sau, lại cưỡng bức nhà Thanh cho thuê Uy Hải Vệ, bán đảo Cửu Long, các hòn hòn đảo gần Hương Cảng và ở hai vịnh Đại Bằng và Thẩm Quyến .Đức phái quân chiếm đóng Giao Châu Loan, giành được quyền thiết kế xây dựng đường tàu Giao Tế ở Sơn Đông và quyền khai mỏ ở khu vực hai bên đường tàu với khoanh vùng phạm vi 15 kilômét .Đế quốc Nga thì ngoài 1 số ít quyền lợi và nghĩa vụ còn được thiết kế xây dựng đường sắt từ Hắc Long Giang, Cát Lâm đến Hải Sâm Uy. Năm 1897, Nga chiếm Lữ Thuận, Đại Liên .Để cùng nhau chia cắt Trung Quốc một cách êm thấm, các nước tư bản đã tạm thừa nhận những khoanh vùng phạm vi thế lực của nhau. Anh, Pháp được hưởng chung mọi quyền hạn ở hai tỉnh : Tứ Xuyên, Vân Nam. Đức độc quyền kiến thiết xây dựng đường sắt từ Sơn Đông đến Thiên Tân. Anh kiến thiết xây dựng đường sắt từ Nam Sơn Đông đến Trấn Giang. Chúng đòi nhà Thanh thừa nhận lưu vực Trường Giang là “ khoanh vùng phạm vi thế lực ” của đế quốc Anh. Phía bắc Trường Thành là “ khoanh vùng phạm vi thế lực ” của đế quốc Nga. Nhật cũng cưỡng ép cơ quan chính phủ Mãn Thanh không được cắt nhượng Phúc Kiến cho các nước khác, coi đó là “ khoanh vùng phạm vi thế lực ” của Nhật .Sự phân loại khoanh vùng phạm vi thế lực càng làm cho kinh tế tài chính Trung Quốc bị phụ thuộc vào vào các nước đế quốc, toàn bộ các mạch máu kinh tế tài chính đều nằm trong tay chúng. Mâu thuẫn dân tộc bản địa ngày càng nóng bức .

b ) Chính sách “ Open ” của đế quốc Mỹ

Sau cuộc chiến tranh Giáp Ngọ, bọn đế quốc điên cuồng chia cắt Trung Quốc, đế quốc Mỹ tuy là kẻ tham gia tích cực được quyền góp vốn đầu tư kiến thiết xây dựng con đường sắt Việt-Hán, nhưng không có địa thế căn cứ quân sự chiến lược và cũng không vạch rõ khoanh vùng phạm vi thế lực. Lúc này, Mỹ đang bận cuộc chiến tranh với Tây Ban Nha ( 1898 ) đế tranh cướp quần đảo Philippin và Cuba. Đế quốc Mỹ còn thiếu lực lượng và địa thế căn cứ bàn đạp để tham gia cuộc chiến tranh xâu xé Trung Quốc. Năm 1899, Mỹ đề ra chủ trương “ Open ” .Nội dung của chủ trương “ Open ” gồm có :

– Bất kỳ hàng của nước nào vào Trung Quốc cũng đều chịu chính sách thuế như nhau, và do chính phủ Trung Quốc thu thuế.

– Không can thiệp vào quyền lợi của các nước theo những điều ước đã ký .- Không được thu thuế theo khu vực của từng nước quá cao .Ngày 6-9-1899 cơ quan chính phủ Mỹ gửi thông điệp cho Anh, Đức, Nga, sau đó gửi cho các nước Nhật, Ý, Pháp .Chính sách “ Open ” của cơ quan chính phủ Mỹ so với Trung Quốc là chen chân vào lục địa Trung Quốc. Các đế quốc khác cũng tận dụng chủ trương này để trong thời điểm tạm thời hòa hoãn xích míc giữa bọn chúng với nhau, thừa nhận khoanh vùng phạm vi thế lực của nhau, biến thành một hiệp nghị chia cắt Trung Quốc .Trước sự tăng cường xâu xé của các nước đế quốc, Trung Quốc ngày càng rơi sâu xuống vũng bùn của chính sách nô dịch làm cho xích míc giữa các những tầng lớp nhân dân với bè lũ đế quốc ngày một thâm thúy. Thái độ đớn hèn, đầu óc ích kỷ vì quyền hạn giai cấp của bọn phong kiến Mãn Thanh là nguyên do hầu hết đưa Trung Quốc vào thực trạng bi đát đó. Vì vậy, trong xã hội khởi đầu Open trào lưu tư tưởng mới yên cầu cải cách chính sách, canh tân quốc gia để Trung Quốc sớm thoát khỏi vòng nô lệ. Phong trào Duy tân cuối thế kỷ XIX phản ánh rõ nét trào lưu tư tưởng đó .

II. PHONG TRÀO DUY TÂN

1. Khang Hữu Vi và sự hình thành phái Duy Tân

Khang Hữu Vi sinh năm 1858, ở huyện Nam Hải tỉnh Quảng Đông, trong một mái ấm gia đình địa chủ quan liêu. Ông là linh hồn của trào lưu Duy tân hồi cuối thế kỷ XIX của Trung Quốc, là tri thức văn minh lúc bấy giờ. Năm 1895, Khang Hữu Vi vào kinh thi giữa lúc triều đình Mãn Thanh ký điều ước Mã Quan đầu hàng nhục nhã. Phẫn uất trước sự kiện này, ông đã khởi thảo “ Bức thư vạn chữ ” ( Vạn ngôn thư ), có 1300 thí sinh ký tên, ý kiến đề nghị không phê chuẩn hiệp ước này và đòi thực thi cải cách làm cho quốc gia giàu mạnh. Việc làm của ông đã gây chấn động lớn ở kinh thành. Khang Hữu Vi thi đỗ tiến sỹ, được bổ làm ở bộ Công nên có thời cơ hoạt động giải trí cho chủ trương Duy tân của ông .

Tháng 6 năm 1896, ông đưa thư đề nghị biến pháp. Tình cờ, thư này đến tay vua Quang Tự, được Quang Tự đồng tình; nên từ đó, hoạt động Duy tân càng có thế phát triển.

Để chuẩn bị lý luận, tư tưởng và tổ chức cho công cuộc biến pháp, tháng 7-1896 ông ra báo Trung ngoại ký văn tuyên truyền tư tưởng Duy tân. Tháng 8-1896 ông tổ chức Cường học hội. Khang Hữu Vi cùng học trò ưu tú của ông là Lương Khải Siêu và phái Duy tân đi tuyên truyền diễn thuyết khắp nơi. Tổ chức Cường học hội được thành lập ở nhiều tỉnh lớn như Thượng Hải, Nam Kinh v.v… Phái thủ cựu lo sợ trước ảnh hưởng của tư tưởng Duy tân, tháng 1-1897 ra lệnh cấm các hội này. Tuy vậy, phái Duy tân vẫn hoạt động mạnh mẽ. Các tổ chức Duy tân được thành lập ở khắp nơi (bằng những tên gọi khác).

Phong trào Duy tân hầu hết chỉ hoạt động giải trí trong những tầng lớp quan lại, sĩ phu có ý thức tiếp thu tư tưởng biến cách, những tầng lớp địa chủ tân tiến, phú thương và tư sản dân tộc bản địa mới lớn lên. Phong trào này không đi sâu vào quần chúng nhân dân lao động, không động viên và cũng không muốn dùng lực lượng nhân dân làm hậu thuẫn cho biến cách. Có thể nói tư tưởng Duy tân của Trung Quốc lúc bấy giờ là đại diện thay mặt cho tư tưởng tư sản tự do, mong xã hội đổi khác theo mong ước hạn chế của họ .Nội dung cương lĩnh hoạt động giải trí của trào lưu Duy tân là :

– Kinh tế:

a. Chủ trương bảo lãnh và khuyến khích công thương nghiệp, lập hội nông nghiệp. Mua sách báo và gia nhập kỹ thuật của phương Tây, tăng cường mua máy móc và triển khai khai hoang .Phái Duy tân ý kiến đề nghị lập ra cục thương vụ làm ăn, kiến thiết xây dựng các xưởng sản xuất máy móc và cho thương nhân tự do lập công xưởng. Chú trọng lập xưởng sản xuất súng đạn .b. Quản lý và kiến thiết xây dựng đường tàu, triển khai khai mỏ. Tất cả việc làm này do chính phủ nước nhà quản trị chung .c. Khuyến khích ý tưởng khoa học kỹ thuậtd. Chỉnh đốn và quản lý tài chính

– Chính trị:

a. Cho phép mọi người được tham gia quan điểm với triều đình về các yếu tố chính trị, kinh tế tài chính, xã hội v.v…b. Cách chức các quan lại bất lực, tham nhũng .Cơ sở để thiết kế xây dựng chính sách chính trị dựa trên nguyên tắc “ Hán Mãn bất phân, quân dân cộng trị ” [ 1 ]

– Quân sự:

a. Kiểm soát ngặt nghèo lực lượng vũ trang và cho thiết kế xây dựng đoàn luyện .b. Xây dựng quân đội theo kiểu các nước phương lầy .

– Văn hóa giáo dục:

a. Lập trường học, tổ chức triển khai học theo kiểu phương Tây .b. Cải cách chính sách thi tuyển, bỏ lối thi bát cổ .c. Mở nhà in, in sách báo .d. Cử người đi học ở quốc tế .Xem trên, hoàn toàn có thể thấy rằng phái Duy tân muốn trải qua con đường cải cách ôn hòa để tái tạo quan hệ sản xuất, mở đường cho sức sản xuất mới tăng trưởng. Giai cấp tư sản dân tộc bản địa Trung Quốc sinh ra trong thực trạng của một nước bị nô dịch nên yếu ớt, không có thế lực chính trị, lực lượng kinh tế tài chính chẳng có là bao, lại thêm quan hệ ràng buộc với phong kiến và đế quốc về mọi mặt, không thể nào đề ra những giải pháp tích cực được .

Cuộc vận động Duy tân tuy chủ trương rất ôn hòa, song nó vấp phải sự chống đối rất mạnh của phái thủ cựu trong giai cấp phong kiến. Phái thủ cựu gọi là “Hậu đảng” là phái ngoan cố do Từ Hy thái hậu đứng đầu, gồm hầu hết bọn quan lại triều Thanh. Chúng chống đối cải cách rất quyết liệt, chủ trương “thà mất nước chứ không biến pháp”. Lực lượng của chúng lại rất mạnh, nắm hết quyền bính, bộ máy chính quyền và lực lượng võ trang trong tay.

Quang Tự ( 1870 ) tuy làm vua nhưng chỉ là hư vị, thực quyền đều nằm trong tay Từ Hy thái hậu. Mẹ của vua Quang Tự là em ruột của Từ Hy. Quang Tự lên ngôi khi chưa đầy 4 tuổi. Trước năm 1886, quyền hành đều do Từ Hy nắm, mọi việc đều tâu thái hậu trước, sau mới cho Quang Tự biết. Năm 1889, Quang Tự 19 tuổi. Từ Hy thái hậu muốn tránh dư luận về việc chiếm quyền nên pháp luật tâu vua trước, báo cho thái hậu sau. Nhưng trong thực tiễn vẫn như cũ, Quang Tự chỉ là bù nhìn, quyền hành vẫn thuộc về thái hậu. Chính vì nguyên do trên, nên cuộc đấu tranh cải cách rất gay go, va chạm rất mạnh đến quyền hạn thiết thân của hai phái trong giai cấp phong kiến .

Vua Quang Tự đứng đầu phái Hoàng đế, trước nguy cơ dân tộc thì tán thành cải cách, đồng thời cũng muốn thông qua cuộc biến cách để giành quyền lực về cho mình. Nhưng họ không có thực quyền chính trị, không nắm quân đội, lại không dựa vào nhân dân, nên lực lượng yếu ớt. Trong phái Duy tân còn có một bọn quan liêu cơ hội tham gia, ngoài mặt thì tán thành, nhưng trong bụng thì phản đối. Khi phái Duy tân bị tấn công, nó liền trở mặt tố giác. Điều đó càng làm cho cuộc đấu tranh thêm khó khăn phức tạp.

2. “ Bách nhật Duy tân ” và thất bại của cuộc hoạt động ( 11-6-1898 – 21-9-1898 )

Từ mùa hạ đến mùa thu năm 1898 ( Mậu Tuất ), vua Quang Tự liên tục phát hành một số ít pháp lệnh như mở trường học, làm đường tàu, cải cách chính sách quan lại, giảm biên chế các tổ chức triển khai hành chính. Nhưng lúc bấy giờ, quan lại thuộc phái thủ cựu nắm nhiều chức vụ ở TW cũng như ở địa phương. Mặc dù mệnh lệnh rất nhiều, nhưng cấp dưới đều không nghe, không triển khai. Cuộc đấu tranh giữa hai phái rất kinh khủng. Phái thủ cựu không chỉ ngăn ngừa thực thi cải cách mà còn muốn đánh đổ phái này từ gốc. Cuộc đấu tranh đã diễn ra trong suốt cả quy trình 103 ngày .Một bên, phái thủ cựu do Từ Hy thái hậu đứng đầu, nắm lấy quân đội, thanh trừ quan lại có tư tưởng Duy tân, sẵn sàng chuẩn bị thay máu chính quyền nhân đợt nghỉ lễ duyệt binh ở Thiên Tân. Bên kia là phái cải cách, đưa Quang Tự làm người tiêu biểu vượt trội, cố tăng quyền lực tối cao cho những nhà Duy tân, bổ họ vào các chức vụ chính quyền sở tại và tìm mọi cách để thi hành biến pháp. Tháng 10 càng đến gần, phái Duy tân càng lo ngại vì sắp tới ngày duyệt binh, thủ đoạn lật đổ phái Duy tân của Từ Hy thái hậu càng rõ. Để cứu vãn rủi ro tiềm ẩn đó, Khang Hữu Vi dâng điều trần với vua Quang Tự, đề xuất nhà vua lập tức làm 3 việc quan trọng :- Phỏng theo Nhật, lập bộ tham mưu gồm những người Duy tân trung thành với chủ để thay thế sửa chữa chính quyền sở tại thủ cựu và làm chỗ dựa cho công cuộc cải cách .- Đổi niên hiệu thành “ Duy tân nguyên niên ” để biến hóa cách nhìn của thiên hạ, trong thực tiễn là gây thanh thế về hình thức để áp đảo phái chống đối .- Rời đô về Thượng Hải để lánh xa sào huyệt của phái ngoan cố. Về Thượng Hải, phái Duy tân có cơ tăng trưởng nhanh gọn hơn, vây cánh cũng nhiều hơn .Vua Quang Tự đồng ý chấp thuận, tuy nhiên không hề triển khai được một điều gì. Ngày duyệt binh đến gần, mọi việc đều gác lại. Trong lúc nguy khốn, Khang Hữu Vi lại trông chờ vào Viên Thế Khải là người thống soái lục quân với kỳ vọng dùng quân đội để phá thay máu chính quyền, bảo vệ nhà vua. Nhưng Viên là người gian giảo, hai mặt, vờ hứa hẹn với phái Duy tân, nhưng lại mật báo cho phái thủ cựu. Vì vậy, khi định nhờ Viên dấy binh trừ phái thủ cựu thì vấn đề bị vỡ lở. Thái hậu ra lệnh bắt vua Quang Tự và tịch thu tổng thể ấn tín. Đồng thời ra lệnh bắt Khang Hữu Vi và những người cùng hoạt động giải trí với ông. Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu đều trốn sang Nhật .Một số lãnh tụ phái Duy tân bị bắt, 6 nhà chỉ huy trào lưu Duy tân bị giết là Đàm Từ Đồng, Dương Thâm Tú, Dương Nhuệ, Lâm Húc, Lưu Quang Đệ, Khang Quảng Nhân. Lịch sử Trung Quốc gọi đó là 6 quân tử tuẫn nạn của chính biến Mậu Tuất .Trong lúc này, phái thủ cựu tung tin là vua bị bệnh nặng, nhằm mục đích phế bỏ Quang Tự. Ở Bắc Kinh, không khí khủng bố tràn ngập trên đường phố. Tất cả chiếu lệnh của phái Duy tân đều phải hủy bỏ, chính sách chuyên chế cũ được Phục hồi. Cuối cùng, 103 ngày Duy tân bị thất bại trọn vẹn .

3. Nguyên nhân thất bại và ý nghĩa lịch sử vẻ vang của trào lưu Duy tân

Cuối thế kỷ XIX, những người Duy tân của Trung Quốc muốn đưa quốc gia đi lên con đường tư bản chủ nghĩa bằng giải pháp cải lương, không hủy hoại cơ sở kinh tế tài chính và xã hội của chính sách phong kiến. Họ đã nỗ lực tuyên truyền hoạt động, sẵn sàng chuẩn bị và thực thi 103 ngày biến pháp nhưng trọn vẹn thất bại .Những người theo phái Duy tân lúc đó là đại biểu của bộ phận tư sản tự do mới từ địa chủ quan liêu chuyển hóa thành. Trên cơ sở của kinh tế tài chính tư bản Trung Quốc còn vô cùng nhỏ bé, giai cấp tư sản chưa có vị thế độc lập trong xã hội nên không hề tái tạo chính sách chuyên chế phong kiến mà không phát động lực lượng cách mạng của quần chúng. Nhưng họ không tin vào lực lượng quần chúng, không dám chỉ huy, phát động trào lưu quần chúng. Họ vẫn mang ảo tưởng là lấy cơ cấu tổ chức chính quyền sở tại phong kiến làm cơ sở cho trào lưu Duy tân, dùng chiêu thức thỏa hiệp với chính quyền sở tại Mãn Thanh để triển khai công cuộc cải cách, biến Trung Quốc thành nước tư bản độc lập .Do đó, trào lưu Duy tân chỉ hoàn toàn có thể trở thành một trào lưu chính trị xa rời quần chúng, cơ sở giai cấp và xã hội của trào lưu vô cùng nhỏ bé. Tương quan lực lượng giữa phái Duy tân và phái thủ cựu rất chênh lệch. Hệ thống quan lại do Từ Hy thái hậu đứng đầu là một lực lượng to lớn gồm có từ TW đến địa phương nắm hàng loạt quyền lực tối cao trong tay. Chính thế cho nên mà những mệnh lệnh của Quang Tự đều bị phản đối kịch liệt và phần nhiều không một mệnh lệnh nào được thi hành .Sự yếu ớt thỏa hiệp của những người theo chủ nghĩa cải lương còn lộ rõ ở mặt nó nuôi nhiều ảo tưởng so với đế quốc. Các nhà Duy tân đánh giá và nhận định rằng : Trung Quốc cần đi theo con đường quân chủ lập hiến giống Anh, Nhật, và hoàn toàn có thể được Anh, Nhật đống ý ủng hộ. Họ kỳ vọng sự trợ giúp của đế quốc. Thực tế Anh và Nhật ủng hộ trào lưu Duy tân là mong nhờ trào lưu này, bọn chúng hoàn toàn có thể tiến thêm một bước nữa khống chế, xâm lược Trung Quốc : kỳ vọng phái Duy tân sẽ thành chỗ dựa cho chúng ở Trung Quốc và nhờ đó hoàn toàn có thể biến Trung Quốc thành nước nhờ vào mà không hề muốn biến Trung Quốc thành một nước tư bản độc lập .Trong tình hình lúc bấy giờ, Trung Quốc tuy chưa có năng lực triển khai cách mạng tư sản, nhưng đã có những tiền đề tăng trưởng chủ nghĩa tư bản. Cho nên phái Duy tân đề ra các nhu yếu độc lập dân tộc bản địa, tăng trưởng chủ nghĩa tư bản, học tập kỹ thuật phương Tây v.v… là tương thích với quyền lợi dân tộc bản địa lúc bấy giờ. Do đó trào lưu Duy tân cuối thế kỷ XIX có ý nghĩa tân tiến, mang đặc thù yêu nước. Chính vì nguyên do trên, trào lưu Duy tân và các nhà hoạt động giải trí Duy tân trong tiến trình này được nhìn nhận rất cao. Phong trào Duy tân đã tích cực truyền bá học thuyết chính trị xã hội của giai cấp tư sản phương Tây và phổ cập khoa học tự nhiên. Phái Duy tân tuyên truyền tư tưởng dân chủ tư sản, phản đối chuyên chế phong kiến, trình làng tư tưởng tự do bình đẳng, nhu yếu giải phóng đậm chất ngầu, chống đối luân lý tôn pháp và ý niệm đạo đức phong kiến. Những đòn đánh mạnh vào hệ tư tưởng hủ lậu phong kiến đã gây tính năng mở đường cho các tư tưởng mới tăng trưởng và Open cho những ngọn gió tư tưởng văn minh trên quốc tế không ngừng thổi vào Trung Quốc .

Ảnh hưởng của phong trào Duy tân lan sang các nước láng giềng ở vùng Đông Nam Á. Một số sĩ phu yêu nước, qua các sách của Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu, đã tiếp thu tư tưởng cải cách và trở thành những nhà tư tưởng Duy tân hồi đầu thế kỷ XX.

Chú thích

1. ↑Không phân biệt tộc Mãn hay tộc Hán, vua và dân cùng lo việc nước

Tác phẩm, tác giả, nguồn

• Tác phẩm: Lịch sử thế giới cận đại
• Tác giả: Vũ Dương Ninh – Nguyễn Văn Hồng
• Nhà xuất bản Giáo dục
• Ebook:TVE-4U.org

” Like ” us to know more !

Knowledge is power

Source: https://thevesta.vn
Category: Bản Đồ