Văn hóa biển vùng Duyên hải Nam Trung Bộ

Tác giả bài viết: NGÔ THỊ THU HƯƠNG
(Viện Khoa học xã hội vùng Trung Bộ)

TÓM TẮT

Biển và văn hóa truyền thống biển có vai trò quan trọng trong lịch sử dân tộc hình thành, tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội, bảo vệ quốc phòng, bảo mật an ninh, bảo vệ thiên nhiên và môi trường của Nước Ta lúc bấy giờ. Ở 1 số ít địa phương vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, văn hóa truyền thống biển được điều tra và nghiên cứu dưới nhiều góc nhìn khác nhau. Song, ít có những điều tra và nghiên cứu tổng quát về văn hóa truyền thống biển giữa những địa phương vùng Duyên hải Nam Trung Bộ. Bài viết tìm hiểu và khám phá những đặc trưng văn hóa truyền thống biển ; nhằm mục đích phác họa những nét cơ bản nhất, mang truyền thống của văn hóa truyền thống biển vùng Duyên hải Nam Trung Bộ .

Từ khóa: Văn hóa biển; đặc trưng văn hóa; Duyên hải Nam Trung Bộ.

x
x x

1. Mở đầu

Nước Ta là một vương quốc phong phú về địa hình : có sông, núi, biển, cao nguyên, đồng bằng, trung du, duyên hải, hải đảo, v.v.. Ở Nước Ta đã hình thành nhiều dạng thức văn hóa truyền thống khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện kèm theo tự nhiên của mỗi hội đồng người sinh sống. Biển và văn hóa truyền thống biển có vai trò quan trọng trong lịch sử vẻ vang hình thành, tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội, bảo vệ quốc phòng, bảo mật an ninh, bảo vệ môi trường tự nhiên của nước ta lúc bấy giờ .
Duyên hải Nam Trung Bộ là vùng đất có bề dầy lịch sử dân tộc – văn hóa truyền thống ( trải dài từ thời kì sơ sử với văn hóa truyền thống Sa Huỳnh, sau đó là văn hóa truyền thống Chămpa, văn hóa truyền thống Nước Ta sau này ). Đã có nhiều điều tra và nghiên cứu về vùng này như : Người Tỉnh Quảng Ngãi nhìn ra biển, Tín ngưỡng cúng việc lề của dân cư hòn đảo Lý Sơn, Biển Đông với văn hóa truyền thống cảng thị Tỉnh Bình Định thời trung đại, v.v. tuy nhiên lại thiếu những nghiên cứu và điều tra tổng quát về văn hóa truyền thống giữa những địa phương vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, về những nét văn hóa truyền thống độc lạ, đặc trưng cho vùng .
Trong khuôn khổ bài viết này, tác giả dựa trên quan điểm cho rằng : văn hóa truyền thống biển là một dạng văn hóa truyền thống sinh thái xanh ( 1 ), gồm có tổng thể những gì do con người phát minh sáng tạo và tích góp được ; có tương quan đến thiên nhiên và môi trường biển trong quy trình sống, lao động của mình. Đặc trưng văn hóa truyền thống biển là những nét văn hóa truyền thống riêng không liên quan gì đến nhau, dễ phân biệt và chỉ có ở dân cư sống trong vùng ven biển và hải đảo. Nó không trộn lẫn với những đặc trưng văn hóa truyền thống của những dân cư ở vùng khác như đặc trưng văn hóa truyền thống của dân cư vùng Trường Sơn ( văn hóa truyền thống nương rẫy ), khác với đặc trưng văn hóa truyền thống của dân cư xứ Đoài ( văn hóa truyền thống lúa nước ) hay đặc trưng văn hóa truyền thống của dân cư Nam Bộ ( văn hóa truyền thống sông nước ) … Đặc trưng văn hóa truyền thống biển được bộc lộ trong đời sống văn hóa truyền thống vật chất, ý thức và xã hội của chính cộng đồng cư dân đó .

2. Văn hóa biển thể hiện trong đời sống cư dân vùng Duyên hải Nam Trung Bộ

     – Thứ nhất, thể hiện qua các phương tiện sinh sống.

Nói đến văn hóa truyền thống biển Nam Trung Bộ phải nói đến văn hóa truyền thống ghe bầu xứ Quảng, ( “ thân ghe cao, mũi và lái bằng nhau, có khi mũi cao hơn lái, mũi bằng cót đan trét dầu rái, đậy kín từ mũi đến lái theo sỏ lái ôm theo hình vòng cong của sỏ. Ghe có ba loại lái : lái cồi, lái âm khí và dương khí và lái ống ” ). Trong lịch sử vẻ vang, ghe bầu là một trong những phương tiện đi lại chiến đấu của những triều đình phong kiến ( ghe bầu của thủy quân Tây Sơn hoàn toàn có thể chở được voi ; Nguyễn Ánh có đội thủy binh gồm 1.600 quân chuyên vận tải đường bộ lương thực ) ( 2 ). Nhưng quan trọng hơn, những chiếc ghe bầu là phương tiện đi lại mưu sinh chính của dân cư Duyên hải Nam Trung Bộ trong việc giao thương mua bán bằng đường thủy cũng như khai thác nguồn tài nguyên biển. Song song với những chuyến mưu sinh đó, ghe bầu còn có công dụng là phương tiện đi lại để văn hóa truyền thống Duyên hải Nam Trung Bộ giao lưu, tiếp xúc với những nền văn hóa truyền thống khác .
Văn hóa biển còn được bộc lộ qua số lượng lớn những phương tiện đi lại đánh bắt cá cá truyền thống ( như ghe mành, thuyền chai, thuyền thúng, ghe nang, ghe bầu, … ) cùng những nghề biển ( như nghề giã, nghề giã đôi, nghề giã cào, nghề lưới chiếc, nghề lưới cào, nghề lưới quét ( quát ) nghề lưới đôi, nghề lưới tư, nghề lưới cản, nghề lưới giã, nghề lưới chụp, nghề mành khơi, nghề mành đèn, … ), những nghề nuôi trồng chế biến món ăn hải sản ( như : nghề làm mắm ruốc, mắm cá mòi, mắm cá cơm, mắm dưa, mắm tôm, … đặc biệt quan trọng là nghề làm nước mắm với những tên thương hiệu nổi tiếng như nước mắm Nam Ô ( Thành Phố Đà Nẵng ), nước mắm Phan Thiết, nước mắm Nha Trang, … ). Theo nhận định và đánh giá của 1 số ít nhà khoa học, kĩ thuật làm mắm của dân cư ven biển Duyên hải miền Trung có được là do tiếp thu kỹ thuật làm mắm của người Chăm ( 3 ) .

     – Thứ hai, thể hiện qua sinh kế của người dân.

Địa hình Nam Trung Bộ gồm có đồng bằng ven biển và núi thấp, chạy theo hướng Đông – Tây ( trung bình 40 – 50 km ). Hệ thống sông ngòi ngắn và dốc, bờ biển sâu với nhiều đoạn khúc khuỷ, thềm lục địa hẹp. Đồng bằng đa phần do sông và biển bồi đắp, khi hình thành nên thường bám sát theo những chân núi ( 4 ) .
Nam Trung Bộ nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa gió mùa nóng ẩm, chia làm 2 mùa rõ ràng. Mùa khô mở màn từ tháng 1 và kết thúc vào tháng 8 ; mùa mưa mở màn từ tháng 9 và kết thúc vào tháng 12. Các cơn bão tập trung chuyên sâu nhiều về tháng 9, 10, 11, 12. Đặc biệt, vào tháng 10, tháng 11 tại khu vực Nam Trung Bộ có trung bình 0,44 cơn bão / tháng, gây không ít thiệt hại đến tính mạng con người và gia tài của nhân dân ( 5 ). Chính điều kiện kèm theo tự nhiên trên đã tạo nên những mô hình sinh kế đặc trưng của dân cư vùng Duyên hải Nam Trung Bộ. Người dân nơi đây rất thạo nghề đánh bắt cá cá, nghề chế biến, nuôi trồng thủy hải sản và giao thương mua bán trên biển. Sinh kế này có từ truyền kiếp .
Nam Trung Bộ là vùng Duyên hải có đường bờ biển dài và rộng, nhiệt độ ban ngày cao, độ mặn của nước biển ( nồng độ muối ) cao hơn ở những vùng biển khác trong khi đất hầu hết là đất cát, không hề canh tác nông nghiệp. Do vậy, ở hầu khắp những tỉnh Nam Trung Bộ đều hình thành nghề làm muối với những cánh đồng muối lớn, những tên thương hiệu muối nổi tiếng như muối Sa Huỳnh ( Tỉnh Quảng Ngãi ), muối Tuyết Diêm ( Phú Yên ), muối Cà Ná ( Ninh Thuận ), muối Hòn Khói ( Khánh Hòa ), v.v. .
Ở địa phương có đất canh tác nông nghiệp, dân cư ven biển thường tích hợp làm ngư nghiệp với nông nghiệp. Mô hình sinh kế này có từ truyền kiếp ở hầu hết những địa phương trong vùng Nam Trung Bộ. Chẳng hạn, như ở thôn Hải Giang, xã Nhơn Hải, Quy Nhơn, Tỉnh Bình Định ; ở xã Bình Sơn, Tỉnh Quảng Ngãi ; xã Xuân Hải và thành phố Phú Vĩnh, thuộc phường Xuân Đài, tỉnh Phú Yên, người dân đa phần sinh sống bằng nghề nông và đánh bắt cá, chế biến món ăn hải sản .
Bên cạnh những mô hình sinh kế trên, dân cư Duyên hải Nam Trung Bộ còn có quy mô phối hợp nghề ngư – thương. Do không có hoặc còn rất ít đất làm nông nghiệp, do không được vạn vật thiên nhiên khuyễn mãi thêm những sản vật hoàn toàn có thể làm sinh kế trong những lúc thư thả, do đặc thù tự nhiên của vùng ( là vùng duyên hải, là cửa ngõ giao thương mua bán giữa đất liền và hải đảo, có sản vật biển đa dạng và phong phú, v.v. ) nên người dân vùng duyên hải từ xưa đã tích hợp ngư nghiệp với những nghề kinh doanh, trao đổi những sản vật từ biển. Ca dao có câu : Ai về nhắn với nậu nguồn / Mít non gửi xuống, cá chuồn gửi lên ( 6 ). Câu đó nói về mối quan hệ giao thương mua bán giữa người dân miền ngược ( miền núi ) với người dân miền biển Duyên hải Nam Trung Bộ, v.v. .

     – Thứ ba, thể hiện qua ẩm thực.

Ẩm thực của người dân vùng ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ mang đậm nét đặc trưng của văn hóa truyền thống biển. Nguồn thực phẩm hầu hết của dân cư ven biển đa phần là cá và những loại thủy hải sản ( như nghêu, ốc, sò, tôm, cá … ), đó là những thực phẩm thiên về tính hàn ( theo ý niệm của Đông y ). Do vậy, trong cách chế biến những món ăn của dân cư ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ thường kèm những gia vị mang tính nhiệt, rất đậm mùi vị cay, nồng ( như ớt, gừng, nghệ, hành, tỏi, tiêu, sả, … ), những gia vị đó có tính năng khử vị tanh của cá và những loại thủy hải sản. Sự Open tiếp tục những loại gia vị trong những món ăn của dân cư ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ là một trong những đặc trưng văn hóa truyền thống ẩm thực của họ .
Người dân vùng Duyên hải Nam Trung Bộ chuộng những món ăn tầm trung và không quen nhà hàng siêu thị cầu kỳ. Cách thức chế biến đơn thuần tuy nhiên biểu lộ được hết vị thanh, tươi, ngọt của những loại thực phẩm. Trong cách nấu canh cá thông dụng của vùng là đun nước sôi, thả những loại gia vị như cà chua, thơm ( dứa ), ớt, rồi mới thả cá tươi vào nồi. Khi toàn bộ thực phẩm đã chín, người ta mới cho chút hành ngò vào để lấy mùi thơm. Bát canh cá có vị ngọt thanh của dứa, của cá tươi, có vị hơi se se cay của ớt, của nghệ ; có sắc tố nhiều mẫu mã với màu xanh của hành ngò ; màu đỏ của cà chua, ớt ; màu vàng của thơm ( dứa ), màu trắng của món ăn hải sản ( cá, mực, … ) … Cách thức chế biến những món mặn cũng đơn thuần với những loại gia vị mang tính nhiệt cao như cá biển kho dưa cà, cá biển kho tiêu, … làm cho món ăn vừa giữ được mùi vị của biển vừa bảo vệ sức khỏe thể chất cho người ăn .

3. Văn hóa biển thể hiện trong đời sống văn hóa tinh thần

     – Thứ nhất, thể hiện qua tín ngưỡng.

Tục thờ cá Ông, thờ những vị thần biển ( như Thủy Long công chúa, bà Thủy Long, Long Vương, Ngũ xà, v.v. ) là nét văn hóa truyền thống đặc trưng của vùng Duyên hải Nam Trung Bộ. Trong đó, đặc biệt quan trọng là tục thờ cá Ông ( cá voi ). Tục thờ này được nhắc tới trong những sử liệu của Triều Nguyễn như Đại Nam nhất thống chí, Đại Nam thực lục chính biên của Quốc sử quán triều Nguyễn. Nhà Nguyễn đã công nhận, ban tặng sắc phong cho cá Ông với những mỹ tự mang đậm giá trị nhân văn như Ngọc Lân, Đức Ngư, Ông Lộng, Ông Thông, Nam Hải Đại tướng quân, Cự tộc Ngọc Long tôn thần, v.v.. ( 7 ) Cư dân ven biển miền Trung, đặc biệt quan trọng là Duyên hải Nam Trung Bộ thờ cá voi trong những lăng. Họ xem cá voi như một vị phúc thần, chuyên tương hỗ người hoạn nạn trên biển. Trong mạng lưới hệ thống thần biển của dân cư ven biển Nam Trung Bộ còn có Quan Thế Âm bồ tát, một vị thần của Phật giáo, chuyên cứu độ những dân cư làm nghề biển ( 8 ). Đó là những độc lạ cơ bản, khác hẳn với tín ngưỡng thờ thành hoàng làng của dân cư nông nghiệp, trồng lúa nước ở xứ Đoài và tín ngưỡng của 1 số ít dân cư thuộc những vùng văn hóa truyền thống khác ; tạo nên nét độc lạ trong tín ngưỡng của dân cư Duyên hải Nam Trung Bộ .

     – Thứ hai, thể hiện qua các lễ hội dân gian.

Tiêu biểu nhất và rực rỡ nhất trong những liên hoan dân gian của dân cư ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ là tiệc tùng Cầu Ngư. Lễ hội này thường được tổ chức triển khai vào khoảng chừng tháng Giêng đến tháng Sáu âm lịch ở hầu hết những địa phương trong vùng Duyên hải Nam Trung Bộ. Tuy nhiên, ở mỗi một địa phương, thời hạn, phương pháp tổ chức triển khai liên hoan, v.v. được ấn định vào những ngày khác nhau ( tính theo âm lịch ). Chẳng hạn ở xã Nhơn Hải ( Tỉnh Bình Định ) tiệc tùng tổ chức triển khai vào ngày 12 tháng 2 ; ở làng Phương Lộc, Đông Hải, Phan Rang ( Ninh Thuận ) cứ ba năm tổ chức triển khai tiệc tùng Cầu Ngư một lần vào những ngày từ 20 đến 23 tháng 5 ; ở Mân Thái, Thọ Quang, Thanh Lộc ( Thành Phố Đà Nẵng ) lễ Cầu Ngư diễn ra vào trung tuần tháng 3 .
Hát Bả trạo là một phần nghi lễ trong liên hoan Cầu Ngư. Loại hình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ này mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống biển, bởi hình thức tạo hình màn biểu diễn là “ múa chèo thuyền ” ( bả : nắm chắc, trạo : mái chèo ). Các vai diễn như tổng mũi, tổng khoang, bạn chèo, v.v. là những người cùng thao tác trên thuyền. Nội dung của những bài hát bả trạo biểu lộ hoạt động giải trí của ngư dân khi đánh bắt cá cá : Ớ này bạn bè ơi ! / Ơi / Nhanh tay lên / Nhanh tay lên / Tung lưới ra / Tung lưới ra / Thu cá vào / Thu cá vào, v.v.. Hành động của ngư dân khi cùng nhau chống chọi với thiên tai, bão biển : Tất cả ngưng chèo, lên buồm / Đem dầm tát nước đó nghe. Sự động viên của ngư dân trước khó khăn vất vả : Anh em hãy cố gắng nỗ lực nhanh tay / tát nước đó nghe ; hoặc Lưng đau gối mỏi rã rời / Ớ bạn bè ! Ráng mà tát nước, v.v … Tâm tình của ngư dân trước vạn vật thiên nhiên hiền hòa bình lặng : Mái chèo khi nhặt khi lơi / Trăng thanh gió mát thảnh thơi mái chèo. Nội dung của bài hát bả trạo cũng nói lên trạng thái tâm lí của ngư dân trước cơn thịnh nộ của vạn vật thiên nhiên : Làm sao hiểu được chữ ngờ / Trời vừa thanh tịnh giờ đây mây đen ? hay Sóng gió đang dâng cao / Bổ rào rào tứ phía, v.v.. Tâm trạng vui mừng của ngư dân khi được cá Ông cứu nạn kịp thời : Hay thay ! Bây giờ sóng lặng thuyền yên / – Đúng rồi ! Ngài đã kịp thời bật đuôi lên dọi dựa vào thuyền cứu độ con dân / Anh em ta trẻ trung và tràn trề sức khỏe từ từ / Nhờ Ông cứu độ tấm thân bảo đảm an toàn / Hò là hò khoan / Nhờ Ngài hóa phép thần tiên / Trời đã bớt gió tạnh mưa / Anh em ta cố gắng nỗ lực sớm trưa vẫy chèo, v.v.. Sự biết ơn cá Ông giúp sức ngư dân thoát khỏi cơn thịnh nộ của biển cả : Giúp dân trong lúc hiểm nghèo / Lạy Ngài trăm lạy kéo neo lần vào, Ơn Ngài như biển rộng trời cao / Chúng con ghi tâm, tạc dạ đời nào dám quên v.v.. Nội dung của bài hát bả trạo còn biểu lộ mong ước của ngư dân về đời sống bình an với vụ mùa bội thu, tôm cá đầy khoang : Ra khơi biển lặng sóng / Tôm cá đổ đầy khoang / Ngư dân được bình an, v.v là Quyết tâm lao động đỡ nghèo / Thuận buồm xuôi gió mấy lèoấm êm ; Trời thanh biển lặng gió hòa / Được đầy ắp cá thuyền ta đi vào ( 9 ) .

     – Thứ ba, thể hiện qua nguồn tri thức dân gian.

Tri thức dân gian là hàng loạt những hiểu biết của một hội đồng người về tự nhiên, xã hội và bản thân con người ; được hội đồng đó tích góp trong suốt quy trình sống, lao động của mình ; được những thế hệ trao truyền cho nhau qua phương pháp truyền miệng và thực hành thực tế xã hội. Nó là sự biểu lộ rõ nhất chiều sâu văn hóa truyền thống của mỗi một hội đồng người. Việc phản ánh những loài món ăn hải sản, đặc sản nổi tiếng vùng miền vào kho tàng tri thức dân gian dưới hình thức ca dao, tục ngữ, thành ngữ … cũng là một trong những đặc trưng văn hóa truyền thống biển dễ nhận ra của dân cư vùng Duyên hải Nam Trung Bộ : Ở trên rừng có con chim huỳnh sắc / Ở dưới biển có cặp cá đề ba / Anh với em gá nghĩa giao ca / Trời kia đã định đôi lứa ta cũng vừa ( 10 ) ; Anh chèo thuyền ra biển / Anh câu con cá diễn ba gang / Đem lên Hòn Dó thăm nàng / Bệnh tình mau mạnh kết đàng nghĩa nhân ( 11 ) .
Văn hóa biển còn được bộc lộ qua nguồn tri thức văn hóa truyền thống dân gian về thời tiết của dân cư Duyên hải Nam Trung Bộ, qua những câu ca như : Chóp Chài đội mũ / Mây phủ đá bia / Ếch nhái kêu lia / Trời mưa như đổ ; Lập lòe trời chớp Vũng Rô / Mây che Hòn Yến, gí vô Chóp Chài ; Bao giờ Hòn Đỏ mang tơi / Hòn Hèo mang mũ thì trời sắp mưa ( 12 ). Những kinh nghiệm tay nghề đó không những giúp cho dân cư Duyên hải Nam Trung Bộ thuận tiện trong việc khai thác những nguồn lợi thủy hải sản mà quan trọng hơn, còn giúp họ phòng tránh những thiên tai, nguy hiểm hoàn toàn có thể xảy ra trong lao động sản xuất. Nhất là trước kia, khi khoa học công nghệ tiên tiến chưa tăng trưởng, chưa có những phương tiện đi lại dự báo thời tiết, kinh nghiệm tay nghề dân gian có vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng đến sự sống sót của mỗi người dân vùng biển .
Từ rất lâu rồi, người dân vùng duyên hải đã phải dựa vào những kinh nghiệm tay nghề đã được đúc rút, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, bảo vệ bảo đảm an toàn trong những chuyến mưu sinh. Những kinh nghiệm tay nghề này được hình thức hóa dưới dạng dân ca, “ nhật trình đi biển ”, “ vè đi biển ”, với nhịp điệu đăng đối dễ nghe, dễ đọc, dễ học, dễ thuộc. Điều đó một mặt, Giao hàng sinh kế cho dân cư ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ ( 13 ), mặt khác phân phối nhu yếu thụ hưởng văn hóa truyền thống niềm tin, làm đa dạng chủng loại thêm đời sống niềm tin của họ .

4. Văn hóa biển thể hiện qua đời sống xã hội

     – Thứ nhất, thể hiện qua cách thức tổ chức và quản lí xã hội.

Tổ chức xã hội chính của dân cư ven biển Nam Trung Bộ là làng và vạn. Trước kia, vạn có vai trò đặc biệt quan trọng. Ngoài việc cung ứng nhu yếu tín ngưỡng thờ cá Ông, vạn còn được tổ chức triển khai nhằm mục đích để sắp xếp, phân phối, tìm ra nguồn lực và chi phối toàn bộ những người làm trên biển như thương thuyền, ngư thuyền. Đó là một tổ chức triển khai khuynh hướng việc mua và bán, đánh bắt cá, điều hành quản lý mọi việc nhằm mục đích tránh sự sự không tương đồng, bảo vệ quyền lợi cho toàn bộ những thành viên ( 14 ). Hiện nay, vạn chỉ còn tính năng là một tổ chức triển khai quản lí về mặt tâm linh của dân cư ven biển Nam Trung Bộ, chuyên lo việc cúng lễ, tế tự … Một bộ phận dân cư trong làng làm nghề biển và họ hoạt động và sinh hoạt trong vạn. Do vậy, vạn và làng có mối quan hệ ngặt nghèo với nhau. Khi vạn có việc thì làng tương hỗ và ngược lại, khi làng có việc thì vạn tham gia, góp công góp của vào việc của làng. Mối quan hệ này được bồi đắp bởi những mối quan hệ khác xoay xung quanh nó như : mối quan hệ huyết thống, mối quan hệ làm ăn, kinh doanh, mối quan hệ cộng cư, … của nhiều thế hệ dân cư .

     – Thứ hai, thể hiện qua sự cố kết cộng đồng.

Cố kết hội đồng cũng là nét văn hóa truyền thống đặc trưng của dân cư ven biển Duyên hải Nam Trung Bộ. Nó bộc lộ rõ khi ngư dân gặp bão trên biển, thuyền có rủi ro tiềm ẩn bị chìm. Họ buộc ngón tay cái vào nhau, tạo thành dây người với mong ước sẽ được cá Ông đưa vào bờ. Bởi tập tính của loài cá này là nương vào những vật trôi trên biển để vào gần bờ khi trời có sóng to gió lớn. Trong khó khăn vất vả, dân cư Duyên hải Nam Trung Bộ đoàn kết lại với nhau, không chống được vạn vật thiên nhiên nhưng cũng nương theo vạn vật thiên nhiên để cùng sống sót hoặc để cùng về với quốc tế bên kia .
Tính cố kết hội đồng được biểu lộ qua việc góp phần và phân loại những loại sản phẩm lao động. Việc phân loại quyền lợi và nghĩa vụ thường được tập thể thống nhất, lao lý rõ ràng : phần ông lái, phần bạn, phần người trai ngủ giữ ghe, phần chung, phần ngân sách nhà hàng siêu thị, ngân sách cho việc sươn xăm, cúng tổ nghề, cúng những miếu, … ( 15 ) cũng như việc pháp luật mùa nào đánh cá đấy, đánh ở ngư trường thời vụ nào, được những ngư dân tổ chức triển khai triển khai trang nghiêm .
Tính cố kết hội đồng của người dân vùng Duyên hải Nam Trung Bộ không chỉ có ở những ngư dân ra khơi đánh bắt cá món ăn hải sản mà còn có ở những người dân làm những nghề khác như nghề làm muối, làm mắm, làm nước mắm, v.v.. Quan hệ giữa những người cùng làm công và quan hệ giữa người làm công và người chủ nghề rất thân thương. Khi mái ấm gia đình những người làm công có khó khăn vất vả hay gặp những yếu tố khúc mắc trong đời sống, những người chủ nghề hoặc bạn nghề thường nuôi nấng, giúp sức, san sẻ với nhau. Tuy nhiên, trong thời đại lúc bấy giờ, có nhiều lí do khiến mối quan hệ giữa người dân vùng Duyên hải Nam Trung Bộ không còn được như trước. Trong đó, có nguyên do bắt nguồn từ việc họ không còn được sống trong thiên nhiên và môi trường sinh kế truyền thống cuội nguồn ( dân cư có nhiều thời cơ lựa chọn, quy đổi sinh kế ), dẫn đến hệ lụy là tính cố kết hội đồng của người dân vùng Duyên hải Nam Trung Bộ bị suy giảm .

5. Kết luận

Từ thời xưa, biển không những là khoảng trống sống sót mà còn là khởi nguồn cho mọi hoạt động giải trí văn hóa truyền thống của dân cư ven biển Nam Trung Bộ. Nhìn từ phương diện lịch sử dân tộc, những gia chủ của văn minh Sa Huỳnh đã đứng trước biển, chinh phục biển, dùng biển như thể phương tiện đi lại sinh sống và hoạt động và sinh hoạt của mình. Sau này dân cư Chămpa với những đội hải thuyền được coi là hùng mạnh thời bấy giờ ; dân cư Nước Ta với đội hải thuyền, hùng binh cho đến người dân vùng Duyên hải Nam Trung Bộ hiện tại đều đã và đang gắn bó mật thiết với biển. Sự gắn bó đó biểu lộ ngay trong những hoạt động và sinh hoạt dân gian như tín ngưỡng, tiệc tùng, sinh kế … của những thế hệ người dân vùng Duyên hải và hải đảo Nam Trung Bộ .
Qua 1 số ít đặc trưng văn hóa truyền thống biển vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, tất cả chúng ta khẳng định chắc chắn với quốc tế về một nền văn hóa truyền thống biển mang đậm dấu ấn của dân cư địa phương với truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống biển truyền kiếp. Đứng trước nhu yếu tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội của vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, văn hóa truyền thống biển Nam Trung Bộ cần phải tự “ nâng cao năng lượng nội sinh ” bằng cách vô hiệu, thay thế sửa chữa hoặc quy đổi những đặc trưng văn hóa truyền thống không còn tương thích ; phát huy những đặc trưng văn hóa truyền thống tương thích với xu thế tăng trưởng. Đồng thời, văn hóa truyền thống biển Nam Trung Bộ cũng phải Open, “ cộng sinh ”, tiếp thu có tinh lọc những tinh hoa văn hóa truyền thống của những nền văn hóa truyền thống khác ; hình thành nên những đặc trưng văn hóa truyền thống mới, cung ứng nhu yếu tăng trưởng của vùng và của quốc gia. Vấn đề đưa văn hóa truyền thống biển hòa nhập với dòng chảy của văn hóa truyền thống Nước Ta, tăng trưởng theo xu thế văn minh của văn hóa truyền thống quốc tế tuy nhiên vẫn không làm mất đi truyền thống văn hóa truyền thống của mình là một trong những nhu yếu mang tính cấp bách lúc bấy giờ .

___________
(1) Phạm Thành Nghị (2009), Văn hóa sinh thái tại cộng đồng, Con người Văn hóa Quyền và Phát triển, Nxb Từ điển Bách khoa, tr.220. Ở đây có sự phân biệt về thuật ngữ. Chúng tôi không sử dụng văn hóa sinh thái với nghĩa là tổ hợp kiến thức sinh thái có chủ tâm và những quan điểm về mối quan hệ giữa các hình thức sống và môi trường, về vai trò của con người như là thực thể sinh học xã hội.

( 2 ) Nguyễn Thanh Lợi ( năm trước ), “ Ghe bầu Nam Trung Bộ và ghe xuồng Nam Bộ ”, Nxb Văn hóa tin tức, tr. 31 .
( 3 ) Trần Đức Anh Sơn ( 2011 ), Nghiên cứu đặc sản nổi tiếng ẩm thực ship hàng tăng trưởng du lịch ở thành phố TP. Đà Nẵng, Đề tài điều tra và nghiên cứu khoa học, tr. 17 .
( 4 ) Mạnh Tráng ( Sưu tầm ), “ Vị trí địa lý, điều kiện kèm theo tự nhiên của Vùng Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung ”, http://ptit.edu.vn/wps/portal/nongthonvn .
( 5 ) Bùi Văn Chanh, “ Dự báo mưa lũ ven biển khu vực Nam Trung Bộ trong điều kiện kèm theo biến hóa khí hậu và nước biển dâng ”, http://www.vncold.vn
( 6 ) Lê Viết Thọ, “ Theo dấu Tây Sơn trên miền Thượng đạo, Kỳ cuối ” “ Ai về nhắn với nậu nguồn ”, http://www.baobinhdinh.com.vn .
( 7 ) Toan Ánh ( 1992 ), Nếp cũ – Hội hè khét tiếng ( quyển hạ ), Nxb Tp. Hồ Chí Minh, tr. 134 .
( 8 ) Phan An ( 2011 ), Có một văn hóa truyền thống biển hòn đảo ở Nước Ta, Kỷ yếu Hội thảo Văn hóa biển hòn đảo Khánh Hòa, tr. 28 .
( 9 ) Trần Hồng ( năm trước ), Các liên hoan vùng biển Miền Trung, Nxb Văn hóa tin tức, TP. Hà Nội, tr. 194 – 322 .
( 10 ) Nguyễn Xuân Đàm ( 2011 ), Ca dao, dân ca trên vùng đất Phú Yên, Nxb Văn hóa Dân tộc, tr. 103 .
( 11 ) Nguyễn Xuân Đàm ( 2011 ), Ca dao, dân ca trên vùng đất Phú Yên, Nxb Văn hóa Dân tộc, tr. 241 .
( 12 ) Lê Thế Vịnh ( 2007 ), “ Một vài tri thức dân gian về nghề biển của ngư dân Phú Yên, Tạp chí Nguồn sáng dân gian, số 3, tr. 56 .
( 13 ) Lê Thế Vịnh ( 2007 ), “ Một vài tri thức dân gian về nghề biển của ngư dân Phú Yên ”, Tạp chí Nguồn sáng dân gian, số 3, tr. 56. Theo ông Bùi Quang Tung : “ Mục đích của bài vè thủy trình là sắp xếp những khu vực từng câu để những lái ghe bầu, người đi ghe nằm hát, nhớ tới tỉnh nào hoặc nơi nào có hòn, có rạng nguy khốn mà tránh ” .
( 14 ) Lê Mộng Thy Nhân ( 2012 ), Vai trò của vạn so với cộng đồng cư dân huyện đảo ( Trường hợp xã An Vĩnh, huyện Lý Sơn, Tỉnh Quảng Ngãi ), http://anthdep.edu.vn .
( 15 ) Võ Văn Hòe, Hoàng Hương Việt, Bùi Văn Tiếng ( chủ biên ) ( 2012 ), Nghề và làng nghề xứ Quảng, Nxb Văn hóa tin tức, Thành Phố Hà Nội, tr. 110 – 112 .

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. http://anthdep.edu.vn
2. http://www.baobinhdinh.com.vn
3. http://ptit.edu.vn/wps/portal/nongthonvn
4. http://www.thoitietnguyhiem.net
5. J. B. Piéttri ( 1949 ), Thuyền buồm Đông Dương, Hồ Chí Minh .
Nguồn : Tạp chí Khoa học xã hội Nước Ta, số 12 ( 85 ) – năm trước

Thánh Địa Việt Nam Học
(https://thevesta.vn)

Source: https://thevesta.vn
Category: Ẩm Thực