Chăm sóc sức khỏe Ban đầu

I. Dẫn nhập

Hội nghị quốc tế về Chăm sóc Sức khỏe Ban đầu ( CSSKBĐ ) được tổ chức triển khai từ ngày 6 – 12 tháng 9/1978 tại Alma-Ata, Kazakhstan, do Tổ chức y tế thế giới ( WHO ) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc ( UNICEF ) bảo trợ, với 134 nước – trong đó có Việt Nam – và 67 tổ chức triển khai quốc tế tham gia. Hội nghị đưa ra Bản Tuyên ngôn nổi tiếng về CSSKBĐ là Tuyên ngôn Alma-Ata, gồm 10 điểm, là kế hoạch y tế toàn thế giới nhằm mục đích đạt tiềm năng “ Sức khỏe cho mọi người ” ( SKCMN ) .
Trước Alma-Ata, 1978, Tổ chức Sức khoẻ Thế giới ( WHO ) nhận định và đánh giá :
– 80 % dân chúng không được chăm sóc sức khỏe một cách thỏa đáng và thực trạng sức khỏe nói chung là không hề gật đầu được ;

– Nhân sự, kinh phí và trang thiết bị phân phối không công bằng – tập trung chủ yếu ở đô thị trong khi đa số dân chúng sống ở vùng nông thôn;

– Hệ thống y tế dựa vào điều trị, vào bệnh viện với kỹ thuật học cầu kỳ, tốn kém, không chăm sóc đến toàn cảnh kinh tế tài chính văn hóa truyền thống và nếp sống của người dân địa phương ;
– Đào tạo theo kiểu cũ, không tương thích ;
– Môi trường xã hội và vạn vật thiên nhiên biến hóa. Nhiều bệnh tật mới Open, phức tạp, phản ánh thực trạng kinh tế tài chính – xã hội – chính trị, nên không hề xử lý yếu tố đơn thuần bằng cách tiếp cận lâm sàng, thành viên như trước .
CSSKBĐ là nền tảng triết lý và chủ trương y tế của Tổ chức sức khỏe quốc tế ( WHO ), nhằm mục đích thiết kế xây dựng một mạng lưới hệ thống y tế tương thích, cung ứng tình hình mới với sự đổi khác nhanh gọn về quy mô bệnh tật, về dân số học và về kinh tế tài chính – xã hội .
Từ Hội nghị Alma-Ata 1978 đến nay, đã có 4 hội nghị quốc tế khác xem xét lại hàng loạt kế hoạch CSSKBĐ để kiểm soát và điều chỉnh cho tương thích với tình hình mới .
Tại Madrid, 2003, Hội nghị đã đưa ra những khuynh hướng kế hoạch cho CSSKBĐ nhằm mục đích đạt Mục tiêu SKCMN ở thế kỷ 21 và Mục đích Phát triển Thiên niên kỷ ( Millennium Development Goals ) do Liên Hiệp Quốc đề ra .
Tại Argentina, 8/2007, Hội nghị quốc tế về Sức khỏe cho Phát triển của WHO khẳng định chắc chắn CSSKBĐ là chìa khóa để đạt mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ với thời cơ và thử thách .
WHO The World Health Report 2008 – chứng minh và khẳng định một lần nữa : “ Primary Health Care – Now More Than Ever ” – Chăm sóc sức khỏe ban đầu – Bây giờ hơn khi nào hết !
Mục đích sau cuối của CSSKBĐ lúc bấy giờ là làm thế nào cho Sức khỏe của mọi người được tốt hơn ( better health for all ) một cách công minh và bình đẳng qua những giải pháp : cải tổ mạng lưới y tế cơ sở ; tổ chức triển khai mạng lưới hệ thống y tế gần dân, phân phối nhu yếu và mong đợi ( phân phối tốt dịch vụ y tế ) ; lồng ghép sức khỏe với những lãnh vực khác ( cải tổ chủ trương công ) và liên tục những quy mô hợp tác liên ngành với sự tham gia của những tổ chức triển khai quần chúng, hội đồng .

II. Nội dung

1. Thuật ngữ CSSKBĐ

Chăm sóc Sức khỏe Ban đầu được định nghĩa :
“ … là sự chăm sóc sức khỏe thiết yếu, dựa trên những giải pháp và kỹ thuật học thực tiễn, có cơ sở khoa học và được đồng ý về mặt xã hội, thông dụng đến tận mọi cá thể và mái ấm gia đình trong hội đồng, qua sự tham gia tích cực của họ với một phí tổn mà hội đồng và vương quốc hoàn toàn có thể đài thọ được ở bất kể quá trình tăng trưởng nào, trên niềm tin tự lực và tự quyết. Nó là một bộ phận hợp thành vừa của mạng lưới hệ thống y tế Nhà nước – mà trong đó, nó giữ vai trò trọng tâm và là tiêu điểm chính – vừa của sự tăng trưởng chung về kinh tế tài chính xã hội của hội đồng. Nó là nơi tiếp xúc tiên phong của người dân với mạng lưới hệ thống y tế, đưa sự chăm sóc sức khỏe đến càng gần càng tốt nơi người dân sống và lao động, trở thành yếu tố tiên phong của một quy trình săn sóc sức khỏe vĩnh viễn “ ( Tuyên ngôn Alma-Ata, 1978 ). ( WHO ( 1946 ) định nghĩa : “ Sức khỏe là một thực trạng trọn vẹn sảng khoái về sức khỏe thể chất, tinh thần và xã hội, chứ không phải chỉ là không có bệnh hay tật ” ) .
Từ “ Ban đầu ” này dễ gây nhầm lẫn là “ sớm, mới đầu, còn nhỏ, sơ bộ, cơ sở … ”, thực ra không phải vậy mà gồm có những ý nghĩa như sau : Đó là sự săn sóc sức khỏe :
1 ) Thiết yếu ;
2 ) Kỹ thuật học thực tiễn, khoa học, được xã hội đồng ý ;
3 ) Phổ biến đến tận cá thể và mái ấm gia đình ;
4 ) Tự lực, tự quyết ;
5 ) Tham gia tích cực ;
6 ) Phí tổn vừa phải ;
7 ) Gần gũi nơi người dân sống và lao động ;
8 ) Nằm trong sự tăng trưởng chung về kinh tế tài chính – xã hội của địa phương .

2. Các yếu tố nội dung của CSSKBĐ theo Alma Ata:

Có 8 yếu tố nội dung chính:

1 ) Giáo dục đào tạo sức khỏe
2 ) Dinh dưỡng
3 ) Môi trường – Nước sạch
4 ) Sức khỏe bà mẹ trẻ nhỏ – Kế hoạch hóa mái ấm gia đình
5 ) Tiêm chủng lan rộng ra
6 ) Phòng chống bệnh dịch địa phương
7 ) Chữa bệnh và chấn thương thường thì .
8 ) Thuốc thiết yếu .
Ngoài 8 yếu tố trên, mỗi vương quốc đề thêm những yếu tố thiết yếu khác theo tình hình thực tiễn của mình .

Việt Nam đề thêm 2 yếu tố sau đây (trở thành 10 yếu tố CSSKBĐ của VN):

9 ) Quản lý sức khỏe
10 ) Xây dựng và củng cố mạng lưới y tế cơ sở .

Các nội dung ưu tiên hiện nay:

1) CSSKBĐ cho trẻ em: GOBI-FFF

– Biểu đồ tăng trưởng ( Growth monitoring )
– Uống bù nước ( Oral Rehydration Therapy )
– Sữa mẹ ( Breastfeeding )
– Chủng ngừa ( Immunization )
– KHGĐ ( Family Planing )

– Giáo dục nữ (Female Education)

– Thực phẩm bổ trợ ( Food supplementation )

2) Chăm sóc người cao tuổi:

Chăm sóc bệnh mãn tính / bệnh dịch không lây, tiểu đường, loãng xương, cần tiến hành Chương trình Nâng cao sức khỏe ( Health Promotion ) và Chăm sóc ban đầu tốt .

3) Chăm sóc bệnh tâm thần

III. Phân biệt CSSK Ban đầu (Primary Health Care) và Chăm sóc ban đầu (Primary Care): 

Chăm sóc Ban đầu (Primary Care) là chăm sóc y tế (medical care) ngay khi đau ốm, bệnh tật, cấp cứu, chấn thương…do nhân viên y tế thực hiện, chủ yếu tại phòng khám bệnh trong hệ thống y tế, có thể kết hợp với các chuyên khoa sâu khi cần. Người thực hiện chăm sóc ban đầu là các bác sĩ tổng quát, bác sĩ đa khoa, bác sĩ gia đình, và tùy nơi, có thể là dược sĩ, là y sĩ hay điều dưỡng, nhân viên y tế nói chung (chữ thập đỏ, nhân viên sức khỏe cộng đồng…), thầy thuốc đông y. Tùy tình trạng bệnh, có thể chuyển bệnh nhân lên tuyến trên để chẩn đoán và điều trị (cấp 2 và cấp 3).

Nội dung của chăm sóc ban đầu là những bệnh mãn tính thường gặp như Tăng huyết áp, Đau thắt ngực. Tiểu đường, Suyễn, COPD, Trầm cảm, Lo âu, Đau thắt lưng, Viêm khớp, Bệnh tuyến giáp. Ngoài ra còn gồm có sức khỏe Bà mẹ trẻ nhỏ, Kế hoạch mái ấm gia đình, Tiêm chủng, chăm sóc người cao tuổi với những bệnh mạn tính không lây. ( Theo Phân loại quốc tế về Chăm sóc ban đầu : International Classification of Primary Care – ICPC ) .

Như vậy, Chăm sóc ban đầu là một phần quan trọng của Chăm sóc sức khỏe ban đầu, đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh của người dân – một cách công bằng và bình đẳng- với sự hướng trợ của tuyến trên.

IV. Nguyên tắc tiếp cận CSSKBĐ:

4 nguyên lý cơ bản CSSKBĐ (Phương pháp cộng đồng):

1. Cam kết chính trị (Political commitment):

Sức khỏe là yếu tố của sự tăng trưởng, phải được góp vốn đầu tư tương ứng. Phải có một mạng lưới hệ thống y tế đạt đến sự công minh và bình đẳng cho tổng thể mọi người bất kể tuổi tác, giới tính, giai cấp, nông thôn thành thị. Đầu tư tăng trưởng lực lượng y tế có chất lượng, thao tác ê-kíp, có sự tương hỗ bởi mạng lưới hệ thống y tế những cấp .

2. Tham gia cộng đồng (Community Involvement)

Sự tham gia tích cực của cá thể và hội đồng là một yếu tố quyết định hành động thành công xuất sắc trong CSSKBĐ : tự nghĩa vụ và trách nhiệm, tự lực, tự quyết. Sự tham gia tích cực gồm có từ tiến trình lập kế hoạch, đến tiến hành và kiểm tra giám sát, tận dụng mọi tài nguyên sẵn có của hội đồng .

3. Phối hợp liên ngành (Multisectoral Cooperation)

Y tế một mình không tạo được sức khỏe. Phải có sự phối hợp hoạt động giải trí với những lãnh vực khác như giáo dục, nông nghiệp, truyền thông online, công nghiệp, giao thông vận tải, khu công trình công cộng ( thiên nhiên và môi trường, nước … ), sự hợp tác của những tổ chức triển khai hội đồng, ban ngành đoàn thể v.v …

4. Kỹ thuật học thích hợp (Appropriate Technology)

Kỹ thuật học SK ( Health technologies ) giúp xử lý những yếu tố sức khỏe và cải tổ đời sống, tối thiết yếu cho mạng lưới hệ thống y tế để phòng bệnh, chẩn đoán, điều trị, giảm thiểu tật nguyền, phục sinh tính năng. Thích hợp là dễ tiếp cận, giá thành hài hòa và hợp lý, khả thi, tương thích văn hoá địa phương. Tiến bộ trong kỹ thuật truyền thông online và thông tin ( Information and Communications Technology – ICT ) gọi là e-health .

V. Chiến lược CSSK trong tình hình mới:

Thế giới dịch chuyển nhanh gọn, tạo ra nhiều thử thách mới :

1. Vấn đề sức khỏe:

– Các bệnh dịch mới : COVID-19 ; H A / H1N1, HIV / AIDS, SARS, H5N1 …
– Bệnh cũ bộc phát : Lao, Sốt rét, Ung thư, Tiểu đường, tinh thần …
– Mạn tính g gánh nặng lâu dài hơn
– Bệnh do hành vi lối sống
– Yếu tố rủi ro tiềm ẩn : môi trường tự nhiên, rượu, thuốc lá
– Dinh dưỡng
– Thiếu hoạt động
– Thương tích : bạo hành, vũ khí, cuộc chiến tranh, tai nạn đáng tiếc giao thông vận tải
– Trẻ tật nguyền ( bệnh thai nhi )
– Hệ thống y tế lỗi thời, lỗi thời, đào tạo và giảng dạy không tương thích .

2. Dân số thay đổi:

– Xã hội già đi, bệnh mãn tính, gánh nặng xã hội – y tế
– Trong khi đó, tuổi thọ rút ngắn ( HIV / AIDS ) ở 1 số ít vương quốc nghèo khó

3. Kinh tế – Xã hội biến chuyển:

Toàn cầu hóa, Kỹ nghệ hóa và Đô thị hóa

• Môi trường sống biến chuyển (xã hội và thiên nhiên)
• Di dân làm thay đổi cấu trúc cộng đồng
• Chọn giới tính, xáo trộn cân bằng sinh học
• Gia tăng khoảng cách giàu nghèo, nhu cầu săn sóc sức khỏe phức tạp.
• Hệ thống giá trị gia đình, cộng đồng bị sói mòn
• Lối sống cạnh tranh, căng thẳng, ít vận động
• Yếu tố nguy cơ: Rượu, thuốc lá, ma túy, mại dâm, sai dinh dưỡng…
• Kỹ nghệ hóa, đô thị hóa làm rệu rã hệ thống y tế cơ sở, trang thiết bị, xáo trộn về nhân lực
• Toàn cầu hóa, di dân, hợp tác lao động, yếu tố nguy cơ gia tăng
• Thị trường lao động mở: mất nguồn nhân lực, cạnh tranh giữa công và tư, giữa y tế và các ngành khác, giữa nước giàu và nghèo.

4. Mô hình CSSKBĐ trong tình hình mới:

Mô hình CSSKBĐ trong tình hình mới phải :
– Mềm dẻo, uyển chuyển ; Mô hình phong phú, tương thích, phát minh sáng tạo ;
– Đáp ứng nhanh nhu yếu và yên cầu ngày càng cao, trên ý thức gần dân ; tiếp cận dựa vào dân số tiềm năng ( population-based ) thay vì chỉ dựa vào hội đồng ; quan tâm nâng cao chất lựơng đời sống ( QOL ) ;
– Dựa trên chứng cứ ( evidence-based indicators ), không áp đặt ;
– Đặt trọng tâm chăm sóc sức khỏe đúng nơi, đúng lúc, đúng chuẩn ;
– Quan tâm bệnh mãn tính do dân số ngày càng già đi ;
– Quan tâm kinh tế tài chính y tế, quản trị y tế và đào tạo và giảng dạy nhân lực .

VI. Kết luận

Tóm lại, trong tình hình mới, với những thay đổi nhanh chóng về mô hình bệnh tật, về dân  số học, về kinh tế – xã hội, CSSKBĐ hơn bao giờ hết, vẫn là một chìa khóa của chính sách y tế toàn diện, nhân bản, gắn sức khỏe vào phát triển của đất nước.

Mục đích tối hậu của CSSKBĐ lúc bấy giờ là làm thế nào cho Sức khỏe của mọi người được tốt hơn ( better health for all ) một cách công minh và bình đẳng qua những giải pháp : cải tổ mạng lưới y tế cơ sở ; tổ chức triển khai mạng lưới hệ thống y tế gần dân, phân phối nhu yếu và mong đợi ( phân phối tốt dịch vụ y tế ) ; lồng ghép sức khỏe với những lãnh vực khác ( cải tổ chủ trương công ) và liên tục những quy mô hợp tác liên ngành với sự tham gia của những tổ chức triển khai quần chúng, hội đồng .
Cần đặt yếu tố sức khỏe lên vị trí quan trọng của những chương trình nghị sự, tăng trưởng quốc gia ; thấy sức khỏe do nhiều yếu tố ảnh hưởng tác động, một mình y tế không hề mang lại sức khỏe cho mọi người, cần có chủ trương tạo được phối hợp liên ngành và tham gia của dân cư .
Phát triển sức khỏe không phải là một gánh nặng mà trái lại là yếu tố tối thiết yếu để tăng trưởng kinh tế tài chính, không thay đổi chính trị, xã hội, do đó góp vốn đầu tư đúng mức .

Source: https://thevesta.vn
Category: Sức Khỏe