Thiền Sư Nhất Hạnh một đời dấn thân

Nguyễn Quốc Khải

Vài thời nay có khá nhiều góp ý về Thiền Sư Thích Nhất Hạnh kể từ khi ông qua đời vào ngày 22/1/2022. Một cách tổng quát, có hai quan điểm trái ngược nhau ca tụng và chỉ trích mãnh liệt. Xét cho cùng hai bên đều hoàn toàn có thể đúng. Một bên ca tụng ông về mặt triết lý của đời sống và tiềm năng là mưu cầu niềm hạnh phúc, đặc biệt quan trọng là chiêu thức thiền của ông giúp con người sống an nhiên tự tại. Một bên phê phán ông về mặt chính trị dựa trên niềm tin vương quốc dân tộc bản địa .

Một đời viết sách

Tính đến 1/2019, thiền sư Nhất Hạnh đã xuất bản trên 130 cuốn sách, bao gồm trên 100 cuốn bằng Anh ngữ và bán được trên năm triệu cuốn trên thế giới. Sách của ông được dịch ra trên hơn 40 ngôn ngữ và viết về những đề tài như hướng dẫn về tâm linh, Phật điển (Buddhist texts), lời dạy về tỉnh thức (mindfulness), thơ và truyện, và những bài tiểu luận về thiền học.

Thiền sư Nhất Hạnh viết rất nhiều về đời sống, giúp ích cho mọi mái ấm gia đình, mọi tôn giáo. The Art of Mindfulness ( Nghệ Thuật Sống Tỉnh Thức ) bán được 200,000 cuốn chỉ riêng tại Hoa Kỳ. Giám Đốc Ngân Hàng Thế Giới Jim Jong Kim gọi cuốn sách Phép Mầu của Chánh Niệm ( Miracle of Mindfulness ) là cuốn sách ưa thích nhất của ông. Ngoài ra ông Nhất Hạnh còn có nhiều sách nổi tiếng khác như Bông Hống Cài Áo, Muốn An Được An, Hạnh Phúc Cầm Tay, Giận, Chỉ Nam Thiền Tập Dành Cho Người Trẻ, Phép Lạ Của Sự Tỉnh Thức, Thả Một Bè Lau, Bước Tới Thảnh Thơi, Tâm Tình Với Đất Mẹ, Thiền Tập Cho Người Bận Rộn, Con Đường Chuyển Hóa, Gieo Trồng Hạnh Phúc, Để Có Một Tương Lai, Tìm Bình Yên Trong Một Gia Đình .
Ông viết ít hơn về đạo Phật. Sách về Phật giáo gồm Đạo Phật Cho Tuổi Trẻ, Đạo Phật Ngày Nay, Đạo Phật Đi Vào Cuộc Đời, Đường Xưa Mây Trắng, Đạo Bụt Nguyên Chất, Bụt Là Hình Hài, Bụt Là Tâm Thức, Nước Ta Phật Giáo Sử Luận, Sen Nở Trời Phương Ngoại. Trong tác phẩm của mình, ông phát huy một ý niệm mới về Phật giáo lao vào. Theo đó, triết lý và những điều răn dạy của Phật giáo, những bài học kinh nghiệm về đức tin, hoàn toàn có thể vận dụng vào phúc lợi của con người trong những lãnh vực giáo dục, y tế và chính trị. Tức là đạo vào đời. Trong phần sau, người đọc sẽ thấy ông chủ xướng Phật giáo lao vào, nhưng vận dụng tùy lúc, tùy nơi .
Về chính trị, nếu tôi không lầm, ông chỉ viết có một cuốn duy nhất là Hoa Sen Trong Biển Lửa, Trong sách này ông xem Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam là một lực lượng chính danh đại diện thay mặt cho nhân dân miền Nam. Ông không trực tiếp tham gia hoạt động giải trí chính trị, nhưng thái độ và những hành vi mang tính cách chính trị của ông gây nhiều tranh cãi và hậu quả về sau như tất cả chúng ta sẽ thấy ở một phần dưới đây .

Vận động hòa bình

Thiền Sư Nhất Hạnh là người thông thuộc Anh, Pháp và 1 số ít ngôn từ khác. Do đó ông có nhiều môn sinh thuộc những sắc dân khác nhau và có thời cơ gặp gỡ nhiều yếu nhân quốc tế như Đức Dalai Lama, Mục Sư Martin Luther King, Jr., Đức Giáo Hoàng Paul VI, Bộ Trưởng Quốc Phòng Hoa Kỳ Robert S. McNamara, TNS Edward M. Kennedy, TNS William Fulbright. Mục Sư Martin Luther King, Jr. sau khi được giải Nobel Hòa Bình vào năm 1964 đã đề cử Thiền Sư Nhất Hạnh nhận giải Nobel của năm 1967 nhưng không có hiệu quả. Ông là một trong những người Nước Ta nổi tiếng trên quốc tế và có lẽ rằng là một tu sĩ Phật giáo nổi tiếng chỉ sau Đức Dalai Lama .
Thiền Sư Nhất Hạnh được học bổng Hoa Kỳ du học về tôn giáo tại Princeton University vào năm 1960 và Princeton Theological Seminary vào 1961 – 1962 trong lúc cuộc chiến tranh Nước Ta mở màn sôi động. Vào cuối năm 1960 Mặt Trân Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam ( MTDTGPMN ) xây dựng. Ngay sau khi tổng thống Ngô Đình Diệm bị ám sát, ông trở Nước Ta vào cuối năm 1963 theo lời mời của Tổng Hội Phật Giáo Nước Ta. Ba năm sau, vào 1966, lúc 40 tuổi, ông được Cornell University mời trở lại Hoa Kỳ và dự trù ở lại trong ba tháng. Mục tiêu của chuyến đi này là hoạt động độc lập cho Nước Ta .
Ngay trên đất Mỹ, ông phát động chiến dịch chống cuộc chiến tranh rất sớm, chỉ một năm sau khi quân Mỹ đổ xô vào TP. Đà Nẵng. Ông lên án những vi phạm nhân quyền và tự do tôn giáo tại miền Nam mặc dầu trong thời hạn này quyền tự do tôn giáo được bảo vệ. Ông yên cầu chính quyền sở tại Saigon thương thuyết với MTDTGPMN để chấm hết cuộc chiến tranh, mặc dầu tổ chức triển khai này chỉ là công cụ của Thành Phố Hà Nội ( Chỉ vài tháng sau khi quân Cộng Sản Bắc Việt chiếm được miền Nam, MTDTGPMN bị giải tán tức khắc ). Ông được hỗ trợ vốn đi nhiều nơi tiếp thị chiến dịch độc lập này. Ông được mời chuyện trò trước QH 1 số ít nước Tây Phương. Vì vậy chính quyền sở tại quân nhân Saigon cấm ông quay trở lại Nước Ta. Ông buộc lòng phải xin tị nạn tại Pháp vào cuối năm 1966 .
Thiền sư Nhất Hạnh chống cuộc chiến tranh mà chỉ chống Hoa Kỳ và miền Nam Nước Ta mà không chống miền Bắc mang quân vào xâm lăng miền Nam. Ông chống Mỹ ném bom vào tỉnh Bến Tre và có những số liệu gây tranh cãi mà không chống CSVN tàn sát dân vào Tết Mậu Thân tại Huế. Ông chống miền Nam thiếu tự do, nhưng không chống miền Bắc độc tài đảng trị, chà đạp nhân quyền và tôn giáo tàn khốc. Chính Làng Mai của ông ở Lâm Đồng thiết lập vào 2005 bị tàn phá vào 2009 mà ông bất lực .

Trở về Việt Nam lần đầu

Thiền sư Nhất Hạnh làm đơn xin với Bộ Văn Hóa trở về Nước Ta từ năm 2000 và đã nộp những bài ông sẽ thuyết pháp cho Bộ Văn Hóa kiểm duyệt, nhưng không được đồng ý chấp thuận. Đáp ứng với Nghị Quyết 36 của của Bộ Chính trị CSVN về công tác làm việc so với người Nước Ta ở quốc tế phát hành vào 2004, Thiền Sư Nhất Hạnh một lần nữa xin trở lại và được chấp thuận đồng ý vào 2005 cùng trong khoảng chừng thời hạn quay trở lại của cựu Phó Tổng Thống Nguyễn Cao Kỳ, Nhạc Sĩ Phạm Duy, cựu Viện Trưởng Viện Đại Học Hòa Hảo Lê Phước Sang .
Cũng vào thời hạn này, Nước Ta đã bị Hoa Kỳ đưa vào list những vương quốc đáng chăm sóc ( country of particular concern – CPC ) vào 2004 vì vi phạm nhân quyền đặc biệt quan trọng là tự do tôn giáo. Do đó chính quyền sở tại Thành Phố Hà Nội muốn thả lỏng gọng kìm độc tài để chứng tỏ Nước Ta có tự do nên thuận tiện với ông Nhất Hạnh và thả tự do cho 1 số ít tu sĩ Phật giáo liên hệ với Giáo Hội Phật Giáo Nước Ta Thống Nhất ( GHPGVNTN ) như Thượng Tọa Thích Tuệ Sỹ và Thượng Tọa Thích Trí Siêu. Đồng thời chính quyền sở tại Thành Phố Hà Nội sẵn sàng chuẩn bị tổ chức triển khai Họp Báo Hội nghị Hợp Tác Kinh Tế Á châu Thái Bình Dương ( Asia-Pacific Economic Cooperation – APEC ) vào năm 2006 .
Sau gần 40 năm lưu vong ở quốc tế, 30 năm sau cuộc chiến tranh chấm hết, ông xuất hiện ở Nước Ta để tận mắt chứng kiến những tu sĩ từng tranh đấu cho tự do tôn giáo như ông đang bị chính quyến Thành Phố Hà Nội giam giữ hay quản chế là Đức Tăng Thống Thích Huyền Quang, Hòa Thượng Thích Quảng Độ, Hòa Thượng Thích Thiện Hạnh, và những thượng Tọa Thích Tuệ Sĩ, Thích Viên Định, Thích Thanh Huyền, Thích Nguyên Lý, Thích Hải Tạng …
Chính sách đàn áp tôn giáo tàn tệ của CSVN biểu lộ rất rõ ngay từ khi vừa chiếm xong miền Nam. Vào cuối năm 1975 chính quyền sở tại cấm không cho treo cờ Phật giáo khiến 12 tăng ni và Phật tử ở chùa Dược Sư, Cần Thơ tự thiêu để phản đối. Khi GHPGVNTN ra thông điệp lôi kéo Bảo Vệ Nhân Quyền ở Nước Ta và yên cầu tự do tôn giáo vào ngày 9-6-1977, ngay lập tức CSVN bắt giam sáu vị trong ban chỉ huy gồm có những thầy Thích Huyền Quang, Thích Quảng Độ và Thích Thiện Minh. Viện Đại Học Vạn Hạnh do Thiền Sư Nhất Hạnh sáng lập và nhà xuất bản Lá Bối bị ngưng hoạt động giải trí. Cô nhi viện Quách Thị Trang bị trưng dụng. Thượng Tọa Thích Mẫn Giác phải rời nước ra đi bằng đường thủy để mang thông điệp ra quốc tế bên ngoài. Riêng Thượng Tọa Thích Thiện Minh, bị áp giải về trại tái tạo Hàm Tân, tỉnh Thuận Hải, nay là tỉnh Bình Thuận. Thượng Tọa bị chết trong tù vào ngày 17-10-1978. Thượng Tọa Thích Thiên Minh là một chiến lươc gia của GHPGVNTN, từng bị thực dân Pháp bắt giam vào 1947 vì tham gia Ủy Ban Phật Giáo Cứu Quốc tại Quảng Trị và chính quyền sở tại Ngô Đình Diệm bắt giam vào 1963 cùng với một số ít tu sĩ Phật giáo khác vì chống lại chủ trương tẩy chay tôn giáo .
Vào cuối năm 2003, Quốc Hội Hoa Kỳ và Quốc Hội Âu Châu phê chuẩn hai nghị quyết tố cáo CSVN đàn áp GHPGVNTN. Vào tháng 9/2004, Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ liệt kê Nước Ta vào list những nước đáng chăm sóc. Vào cuối năm 2004 tại Họp Báo Hội nghị Thượng Đỉnh ASEM tổ chức triển khai tại Nước Ta, hơn 100 dân biểu Quốc Hội Âu Châu đã gửi thư nhu yếu Liên Hiệp Âu Châu đưa yếu tố đàn áp tôn giáo và nhân quyền ra bàn luận với CSVN. Các dân biểu cũng lên tiếng nhu yếu trả tự do cho hai Hòa Thượng Thích Huyền Quang, Thích Quảng Độ và tổng thể những tù nhân lương tâm, tù nhân chính trị tại Nước Ta .
Thiền Sư Thích Nhất Hạnh trong dịp trở lại Nước Ta lần đầu đã trực tiếp trao cho Thủ Tướng Phan Văn Khải một bức thư đề xuất bảy điều về chủ trương của nhà nước với Phật giáo. Quan trọng nhất là những yếu tố tách rời giáo quyền ra khỏi chính quyền sở tại, xung khắc và nghi kỵ giữa chính quyền sở tại và Phật Giáo, hợp nhất hai giáo hội Phật Giáo Nước Ta và Phật Giáo Nước Ta Thống Nhất, và việc tương hỗ giữa chính quyền sở tại và tôn giáo .
Thiền sư Nhất Hạnh muốn thống nhất Phật Giáo nhưng CSVN lại chủ trương chia rẽ và trấn áp Phật Giáo bằng cách lập giáo hội quốc doanh. Ông muốn tôn giáo độc lập, CSVN lập gia Ban Tôn Giáo để trấn áp tôn giáo. Những điều ông yên cầu hài hòa và hợp lý nhưng đương nhiên không hề được gật đầu bởi một chính thể độc tài. Sau cùng ông bị chính quyền sở tại Thành Phố Hà Nội ra mặt xem ông như một thành phần đối nghịch nguy hại, không cho ông được tiếp xúc với nhiều người .

Trở về Việt Nam lần thứ hai

Thái độ của chính quyền sở tại Thành Phố Hà Nội khá rõ khi ông trở lại Nước Ta lần thứ hai vào năm 2007. Sự vận động và di chuyển của ông bị hạn chế tối đa. Ông bị không cho tổ chức triển khai trai đàn giải oan cho nạn nhân cuộc chiến tranh ở cả hai miền. Một lá thư của Làng Mai lý giải “ Theo tư tưởng chỉ huy, đây là một cuộc cuộc chiến tranh giải phóng quốc gia, những người chiến sỹ quyết tử là tại họ muốn quyết tử, những người bên kia chống lại tại vì họ muốn chống lại, hai bên đã chết vì muốn đi theo đường lối và chí hướng của mình, như vậy không có oan ức gì cả. ”
Cũng trong lần về nước lần thứ hai, Thiền sư Nhất Hạnh ý kiến đề nghị với Thủ Tướng Nguyễn Tấn Dũng dựng tượng đài tưởng niệm những nạn nhân đã chết khi vượt biên giới nhưng không được đồng ý chấp thuận. Ông cũng lôi kéo Đảng Cộng Sản Việt Nam đổi tên vì “ cái tên đảng hiện giờ đang là một chướng ngại, gây hiểu nhầm và liên tục nuôi dưỡng oan hận. ”
Hai năm sau, vào khuya ngày 28-06-2009 những tu sinh Làng Mai hoạt động và sinh hoạt tại tu viện Bát Nhã, Lâm Đồng đã bị khoảng chừng 200 côn đồ có vũ trang do công an chỉ huy đến xách nhiễu, đánh đập và đuổi ra khỏi tu viện. Thiền Sư Nhất Hạnh gửi thư cho Chủ Tịch nước Nguyễn Minh Triết để cầu cứu, nhưng không được hồi âm. Họ phải chạy qua lánh nạn tại chùa Phước Huệ ở Bảo Lộc .
Hơn 400 tu sinh theo pháp môn Làng Mai đã một lần nữa bị đánh bật ra khỏi chùa Phước Huệ. Họ bị vu cáo là tụ tập chống phá nhà nước và GHPGVN. Công an ép những tu sinh pháp môn Làng Mai trở lại địa phương. Bô Ngoại Giao trục xuất những người có ngoại tịch ra khỏi Nước Ta. Vấn đề then chốt là chính quyền sở tại không muốn có một tổ chức triển khai độc lập nào ở Nước Ta .
Vào năm 2005 Thượng Tọa Thích Đức Nghi hiến chùa Bát Nhã cho Thiền Sư Nhất Hạnh để truyền dạy pháp môn Làng Mai ở Nước Ta và liên tục trụ trì chùa này. Trong ba năm chùa Bát Nhã đã được sửa sang và lan rộng ra, Nhưng đến giữa năm 2008, chính quyền sở tại ép buộc Thượng Tọa Thích Đức Nghi đòi lại ngôi chùa và không cho những môn sinh Làng Mai tu học ở đây. Dự tính xây dựng nhiều Làng Mai ở Nước Ta của ông Nhất Hạnh đến thời gian này kể từ khi chùa Bát Nhã bị đập phá đã chấm hết. Sự việc Bát Nhã là một bài học kinh nghiệm cay đắng cho Thiền Sư Nhất Hạnh .

“Không cùng chí hướng trên tinh thần quốc gia dân tộc”

Pháp môn Làng Mai của Thiền Sư Nhất Hạnh là một tổ chức triển khai độc lập, không thuộc Giáo Hội Phật Giáo Nước Ta ( GHPGVN ) của nhà nước. Trong những lần về Nước Ta ông Nhất Hạnh và phái đoàn Làng Mai hợp tác với GHPGVN và Ban Tôn Giáo của nhà nước để tổ chức triển khai những chuyến viếng thăm 1 số ít nhân vật chỉ huy chính quyền sở tại và thuyết pháp truyền đạo .
Báo Tuổi Trẻ tường thuật rằng vào ngày 5-5-2007, trong lần Thiền Sư Nhất Hạnh về nước lần thứ 2, “ Chủ Tịch Nước Nguyễn Minh Triết đã tiếp tại Phủ Chủ Tịch Thiền Sư Nhất Hạnh và đại diện thay mặt thiền sinh, cư sĩ trong đoàn tăng thân Làng Mai tới thăm xã giao nhân ngày về thăm Nước Ta theo lời mời của Ban Phật giáo quốc tế thuộc Giáo hội Phật Giáo Nước Ta. quản trị nước nhìn nhận chuyến về thăm Nước Ta của thiền sư Thích Nhất Hạnh và đoàn tăng thân Làng Mai đã có những góp phần tích cực vào hoạt động giải trí tôn giáo ở Nước Ta. Thiền sư Thích Nhất Hạnh cảm ơn Nhà nước, nhà nước đã tạo điều kiện kèm theo cho ông cùng những thiền sinh, cư sĩ trong đoàn được về thăm quốc gia. ”
Trong những lần về Nước Ta, Thiền Sư Nhất Hạnh cũng thỉnh cầu được thăm viếng những vị cao tăng trong GHPGVNTN gồm Hòa Thượng Thích Quảng Độ và Thượng Tọa Thích Tuệ Sĩ, nhưng đều không được toại nguyện. Hòa Thượng Thích Quảng Độ phủ nhận tiếp Thiền Sư Nhất Hạnh vì nguyên do công an không được cho phép. Thượng Tọa Thích Tuệ Sĩ đang trong thời hạn nhập thất cũng không tiếp ông được. Trong lúc sinh thời Thiền Sư Nhất Hạnh cũng đã bị Hòa Thượng Thích Quảng Độ và Hòa Thượng Thích Huyền Quang khước từ tiếp .
GHPGVNTN cũng không cử người chính thức đại diện thay mặt tới dự tang lễ của Thiền Sư Nhất Hạnh. Đại Lão Hòa Thượng Thích Chí Viên của GHPGVNTN từ Nha Trang ra Huế dự tang lễ chỉ với tư cách huynh đệ đồng môn do từng tu học ở chùa Từ Hiếu trước đây .
Theo lời Hòa thượng Thích Huyền Việt, quản trị Văn phòng 2 Viện Hóa đạo của Giáo hội Phật giáo Nước Ta Thống nhất, thì một số ít chùa của Giáo hội thống nhất có tổ chức triển khai tưởng niệm Thiền sư Nhất Hạnh với tư cách cá thể chứ Giáo hội thống nhất không có lễ tưởng niệm ‘ ở cả trong nước lẫn hải ngoại ’ với nguyên do là ‘ Giáo hội không cùng chí hướng với thiền sư trên niềm tin vương quốc dân tộc bản địa ’ .

Kết luận

Thiền sư Nhất Hạnh là một tình nhân dân tộc bản địa, yêu đạo pháp, muốn quốc gia có tự do no ấm. Nhưng sinh không hợp thời, cả hai chính sách Nam Bắc đều không gật đầu ông. Thiền Sư Nhất Hạnh hoàn toàn có thể nghĩ rằng CSVN sẽ mang lại tự do no ấm cho dân Nước Ta. Nhưng sau 1975, ông đã thấy hết thực sự như thế nào. Tiếng súng đã im trong gần nửa thế kỷ nhưng tự do thật sự vẫn chưa thành thực sự .
Cuối đời Thiền Sư Thích Nhất Hạnh toan tính cảm hóa CSVN theo con đường nhân bản, cho tự do tôn giáo, giải oan cho những nạn nhân cuộc chiến tranh hai bên, cầu siêu cho những oan hồn của những người tử nạn trên đường vượt biên giới, nhưng ông trọn vẹn thất bại. Dự định thiết lập 1 số ít Làng Mai ở Nước Ta cũng đã không thành trong cay đắng. Hẳn ông đã vỡ mộng. Vào năm 2018, ông được trở lại lần sau cuối chỉ để chuẩn bị sẵn sàng cho sự ra đi của ông ở quê cha đất tổ .
Nói Tóm lại Thiền Sư Nhất Hạnh đã góp phần đáng kể cho sự hiểu biết về đời sống an nhàn nhưng con đường lao vào của ông cho quốc gia đã không đạt được điều gì. Ông bị đột quy và cấm khẩu vào cuối năm năm trước. Không còn nguy hại cho chính sách TP.HN nữa cho nên vì thế ông được phép về Nước Ta vào 2018, sống lặng lẽ trong những ngày tháng sau cuối của cuộc sống. Ông mất tại chùa Từ Hiếu ở Huế vào ngày 22-1-2022, hưởng thọ 95 tuổi .
Tham khảo
1. BBC, “ Thiền Sư Nhất Hạnh và con đường thứ ba, ” 15-4-2015 .
2. BBC, “ Hai con đường, hai độc lạ, ” 4-5-2015 .
3. Nguyễn Hùng, “ Thiền Sư Nhất Hạnh và ba lần nhẫn nại trở lại, ” VOA, 24-01-2022 .
4. Henry Kamm, “ Refugees from Indochina find only further despair, ” New York Times, June 17, 1977 .
5. Làng Mai, ” Bẩy điểm đề xuất của Thiền Sư Nhất Hạnh về chủ trương của nhà nước Nước Ta so với Phật giáo, ” 25-03-2005 .
6. Quang Mai, “ Tiểu sử cố Hòa Thượng Thích Thiện Minh, ” Quảng Đức, 8-10-2018 .
7. Thanh Ngoc, ” Lên án Thiền Sư Nhất Hạnh : sân si hay chính đáng, ” 26-01-2022 .
8. Princeton Theological Seminary, “ Reflection : Thich Nhat Hanh at Princeton Seminary, ” January 27, 2022 .
9. Trần Phương, “ Xưa có ba nhà sư : Thích Nhất Hạnh, Thích Trí Quang và Thích Quảng Độ, ” Luật Khoa, 22-01-2022 .
10. Võ Văn Quan, ” Thích Nhất Hạnh : Chánh niệm hay chính trị ? ” 24-01-2022 .
11. Matt Schudel, “ Thich Nhat Hanh, Buddhist monk who sought peace and mindfulness, dies at 95. ” Washington Post, January 22, 2022 .
12. Văn Tâm, “ Cuộc đời của Thiền Sư Nhất Hạnh, ” Tạp Chí Luật Khoa, 22-01-2022 .

13. Việt Tân, “Thiền Sư Nhất Hạnh: Không làm chính trị nhưng chọn thái độ chính trị,” 26-01-2005.

14. Đan Thanh, “ Thiền sư Thích Nhất Hạnh và biến cố Bát Nhã năm ấy, ” Báo Tiếng Dân, 27-1-2022 .
15. VOA, “ Quan chức Mặt Trận Tổ Quốc viếng Thiền Sư Nhất Hạnh, ” 25-01-2022 .
16. Oprah Winfrey, “ Oprah talks to Thich Nhat Hanh, ” 9-2009 .

Source: https://thevesta.vn
Category: Phật Pháp