Văn hóa Trung Quốc – Wikipedia tiếng Việt

Văn hóa Trung Quốc (chữ Hán giản thể: 中华文化; chữ Hán phồn thể: 中華文化; Hán-Việt:Trung Hoa văn hoá;pinyin: Zhōnghuá wénhuà) là một trong những nền văn hóa lâu đời nhất và phức tạp nhất trên thế giới.[1][2] Các vùng mà văn hóa Trung Quốc thống trị trải dài trên một khu vực địa lý rộng lớn ở miền Đông châu Á với các phong tục và truyền thống rất nhiều điểm khác nhau giữa các thị trấn, thành phố và tỉnh. Văn hóa Trung Quốc đã lan truyền và ảnh hưởng mạnh mẽ đến các dân tộc, quốc gia lân cận như Việt Nam, Triều Tiên và Nhật Bản.

Điều kiện hình thành[sửa|sửa mã nguồn]

Điều kiện tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Lãnh thổ Trung Quốc thời cổ đại nhỏ hơn nhiều lần hiện nay. Địa hình Trung Quốc rất đa dạng và phong phú, phía Tây có nhiều núi và cao nguyên, khí hậu khô hanh, phía đông có các bình nguyên châu thổ phì nhiêu, thuận lợi cho việc làm nông nghiệp.

Trung Quốc có hàng ngàn con sông lớn nhỏ, nhưng có hai con sông quan trọng nhất là sông Hoàng Hà và sông Trường Giang ( hay sông Dương Tử ). Hai con sông này đều chảy theo hướng tây-đông và hàng năm đem phù sa về bồi đắp cho những cánh đồng ở phía đông Trung Quốc .
Trung Quốc có nhiều dân tộc bản địa nhưng đông nhất là người Hoa-Hạ. Người Hoa thời nay tự cho tổ tiên họ gốc sinh sống ở ven núi Hoa thuộc tỉnh Thiểm Tây và sông Hạ thuộc tỉnh Hồ Bắc thời nay. ( Dân núi Hoa sông Hạ ) .Trung Quốc thời nay có 56 dân tộc bản địa, và 5 dân tộc bản địa có dân số đông nhất là Hán ( ~ 1,2 tỉ ), Choang ( 16,1 triệu ), Mãn ( 10,6 triệu ), Hồi ( 9,8 triệu ), H’Mông ( 8,9 triệu ) .
Con người đã sinh sống ở đất Trung Quốc cách đây hàng triệu năm. Dấu tích người vượn ở hang Hoa Hạ – Bình Nhưỡng ( gần Bắc Kinh ) có niên đại cách đây hơn 500.000 năm. Cách ngày này khoảng chừng hơn 5000 năm, xã hội nguyên thuỷ ở Trung Quốc bước vào quá trình tan rã, xã hội có giai cấp, nhà nước sinh ra .Giai đoạn đầu, lịch sử dân tộc Trung Quốc chưa được ghi chép đúng chuẩn mà chỉ được chuyển tải bằng thần thoại cổ xưa. Theo thần thoại cổ xưa, những vua tiên phong của Trung Quốc là ở thời kỳ Tam Hoàng Ngũ Đế ( Phục Hy, Nữ Oa, Thần Nông và Hoàng đế, Cao Dương đế, Cốc đế, Nghiêu đế, Thuấn đế ). Theo những nhà nghiên cứu, thực ra đây là tiến trình ở đầu cuối của thời kỳ công xã nguyên thuỷ .

Nền văn minh Trung Hoa cổ gắn liền với vùng lục địa Đông Á rộng lớn. Cách đây khoảng 50 vạn năm, ở vùng Chu Khẩu Điếm (về phía Tây Nam thành phố Bắc Kinh ngày nay) đã có con người sinh sống, được gọi là người vượn Bắc Kinh (Peking Man). Đó chính là những bầy đoàn người nguyên thủy dùng cành cây gậy gộc và các công cụ đá thô sơ để săn bắt, hái lượm và tự vệ. Người vượn Bắc Kinh đã biết dùng lửa.

Thời kỳ sơ khởi[sửa|sửa mã nguồn]

Bảo tàng Hoa Hạ – Bình NhưỡngTrải qua hàng chục vạn năm, những dân cư nguyên thủy vùng này đã tăng trưởng và ngày một đông đúc. Họ đã hình thành những bộ lạc lớn và bành trướng chủ quyền lãnh thổ, biết chăn nuôi và trồng trọt và cư trú trên một vùng to lớn của lục địa châu Á. Trên vùng đồng bằng to lớn Hoa Bắc, tổ tiên xưa của người Trung Quốc sống thành những làng xóm ven sông, trong những túp lều tường đất, mái tranh. Tôn giáo-nghệ thuật cũng mở màn hình thành từ những cụm dân cư này. Các nhà khảo cổ học tò mò và xác lập hai nền văn hóa truyền thống là Ngưỡng Thiều thuộc Hà Nam và Long Sơn thuộc Sơn Đông Trung Quốc cách ngày này vào thời gian từ 5.000 – 7.000 năm. Những di vật tìm thấy ở hai nền văn hóa truyền thống này, bên cạnh những dụng cụ sản xuất, hoạt động và sinh hoạt còn có những mẫu sản phẩm gốm được làm từ một loại đất mà đồ gốm có màu đen và có những hoa văn hình học, hình động thực vật … được tạo dáng thanh thoát và có độ bền chắc .

Thời kỳ văn minh sông Hoàng Hà[sửa|sửa mã nguồn]

Theo truyền thuyết thần thoại, vào khoảng chừng từ 4.500 đến 5.000 năm trước đây, vùng phía Tây và Tây Bắc Trung Quốc, dọc theo thượng nguồn của con sông Hoàng Hà có một quần thể dân cư sinh sống và đã đạt được một trình độ văn hóa truyền thống khá cao, Văn minh sông Hoàng Hà hay văn minh Hoa Hạ. Những dân cư này sống định cư dưới chân núi Hoa nên tiếng Trung Quốc gọi là Hoa Hạ ( người sống ở núi Hoa sông Hạ ). Cũng theo thần thoại cổ xưa, người Hoa Hạ đã có nhiều thành tựu trong những nghành nghề dịch vụ văn hóa truyền thống và xã hội .Văn minh Hoàng Hà theo những nhà sử học và khảo cổ học, được xem là khởi đầu từ khoảng chừng 2.500 TCN đến 1.066 TCN, và được chia thành những quá trình sau :

• Thời kỳ Tam hoàng Ngũ đế
  • Thời Nhà Hạ
  • Thời Nhà Thương

Thời kỳ dựng nước[sửa|sửa mã nguồn]

Thời kỳ này mở màn bởi sự sụp đổ của nhà Thương và mở màn kỷ nguyên của nhà Chu ( 1.066 TCN – 221 TCN ) gồm có nhà Tây Chu ( 1.066 TCN – 771 TCN ) và nhà Đông Chu hay còn được gọi là thời Xuân Thu và Chiến Quốc và kết thúc cuộc chiến tranh giữa những tiểu vương quốc bằng sự khởi đầu triều đại nhà Tần thống nhất Nước Trung Hoa vào năm 221 TCN. Sau đó, nhà Hán thống nhất Trung Quốc xây dựng vương triều Hán sống sót gần 400 năm .

Thành tựu đa phần[sửa|sửa mã nguồn]

Đời nhà Thương, người Nước Trung Hoa đã có chữ Giáp cốt được viết trên mai rùa, xương thú, được gọi là Giáp cốt văn. Qua quy trình biến hóa, từ Giáp cốt văn hình thành nên Thạch cổ văn, Kim văn. Tới thời Tần, sau khi thống nhất Trung Quốc, chữ viết cũng được thống nhất trong khuôn hình vuông được gọi là chữ Tiểu triện .
Kinh Thi là tập thơ cổ nhất ở Trung Quốc do nhiều tác giả sáng tác thời Xuân-Thu, được Khổng Tử sưu tập và chỉnh lý. Kinh Thi gồm có 3 phần : Phong, Nhã, Tụng .Thơ Đường là thời kỳ đỉnh điểm của nền thơ ca Trung Quốc. Trong hàng ngàn tác giả có ba nhà thơ lớn điển hình nổi bật là Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị .

Tới thời Minh – Thanh, tiểu thuyết lại rất phát triển với các tác phẩm tiêu biểu như: Tam quốc diễn nghĩa (La Quán Trung), Thủy hử (Thi Nại Am), Tây du ký (Ngô Thừa Ân), Nho lâm ngoại sử (Ngô Kính Tử), Hồng lâu mộng (Tào Tuyết Cần),… Trong đó, Hồng lâu mộng được đánh giá là tiểu thuyết có giá trị nhất.

Người Trung Hoa thời cổ rất có ý thức về biên soạn sử. Nhiều nước thời Xuân Thu đã đặt các quan chép sử. Trên cơ sở quyển sử nước Lỗ, Khổng Tử đã biên soạn ra sách Xuân Thu.

Tới thời Hán, Tư Mã Thiên là một nhà viết sử lớn đã để lại Sử ký, chép lại lịch sử Trung Quốc gần 3000 năm, từ thời Hoàng Đế đến thời Hán Vũ Đế.

Tới thời Đông Hán, có các tác phẩm Hán thư của Ban Cố, Tam quốc chí của Trần Thọ, Hậu Hán thư của Phạm Diệp.

Tới thời Minh và Thanh, các bộ sử như Minh sử, Tứ khố toàn thư là những di sản văn hoá đồ sộ của Trung Quốc.

Khoa học tự nhiên và kĩ thuật[sửa|sửa mã nguồn]

Người Trung Hoa đã sử dụng hệ đếm thập phân từ rất sớm. Thời Tây Hán đã xuất hiện cuốn Chu bễ toán kinh, trong sách đã có nói đến quan niệm về phân số, về quan hệ giữa 3 cạnh trong một tam giác vuông.

Thời Đông Hán, đã có cuốn Cửu chương toán thuật, trong sách này đã nói đến khai căn bậc 2, căn bậc 3, phương trình bậc 1, đã có cả khái niệm số âm, số dương.

Thời Nam – Bắc triều có một nhà toán học nổi tiếng là Tổ Xung Chi, ông đã tìm ra số Pi giao động 3,14159265, đây là một số lượng cực kỳ đúng mực so với quốc tế hồi đó .

Thiên văn học[sửa|sửa mã nguồn]

Từ đời nhà Thương, người Trung Quốc đã vẽ được map sao có tới 800 vì sao. Họ đã xác lập được chu kỳ luân hồi hoạt động gần đúng của 120 vì sao. Từ đó họ đặt ra lịch Can Chi. Thế kỷ IV TCN, Can Đức đã ghi chép về hiện tượng kỳ lạ vết đen trên Mặt Trời. Thế kỷ II, Trương Hành đã chế ra dụng cụ để dự báo động đất .

Năm 1230, Quách Thủ Kính (đời Nguyên) đã soạn ra cuốn Thụ thời lịch, xác định một năm có 365,2425 ngày. Đây là một con số rất chính xác so với các nhà thiên văn châu Âu thế kỷ XIII.

Thời Chiến Quốc đã có sách Hoàng đế nội kinh được coi là bộ sách kinh điển của y học cổ truyền Trung Hoa. Thời nhà Minh có cuốn Bản thảo cương mục của Lý Thời Trân. Cuốn sách này được dịch ra chữ Latin và được Darwin coi đây là bộ bách khoa về sinh vật của người Trung Quốc thời đó. Đặc biệt, châm cứu là một thành tựu độc đáo của y học Trung Quốc.

Có 4 ý tưởng quan trọng về mặt kĩ thuật mà người Trung Quốc đã góp phần cho trái đất, đó là giấy, thuốc súng, la bàn và nghề in. Giấy được chế ra vào khoảng chừng năm 105 do Thái Luân. Nghề in bằng những chữ rời đã được Tất Thăng phát minh sáng tạo vào đời Tuỳ. Đồ sứ cũng có nguồn gốc từ Trung Quốc. Từ thế kỷ VI, họ đã chế ra diêm quẹt để tạo ra lửa cho tiện lợi .

Hội họa, điêu khắc, kiến trúc[sửa|sửa mã nguồn]

Hội họa Trung Quốc có lịch sử dân tộc 5000 – 6000 năm với những mô hình : bạch hoạ, bản hoạ, bích hoạ. Đặc biệt là thẩm mỹ và nghệ thuật vẽ tranh thuỷ mạc, có tác động ảnh hưởng nhiều tới những nước ở Châu Á Thái Bình Dương. Cuốn Lục pháp luận của Tạ Hách đã tổng kết những kinh nghiệm tay nghề hội họa từ đời Hán đến đời Tùy .
Trung Quốc cũng phân thành những ngành riêng như : Ngọc điêu, thạch điêu, mộc điêu. Những tác phẩm nổi tiếng như cặp tượng Tần ngẫu đời Tần, tượng Lạc sơn đại Phật đời Tây Hán ( pho tượng cao nhất quốc tế ), tượng Phật nghìn mắt nghìn tay .
Công trình nổi tiếng quốc tế như : Vạn Lý Trường Thành ( dài 6700 km ), Thành Trường An, Cố cung, Tử cấm thành ở Bắc Kinh .

Triết học, tư tưởng[sửa|sửa mã nguồn]

Thời Xuân Thu – Chiến Quốc, ở Trung Quốc đã Open rất nhiều những nhà tư tưởng đưa ra những triết lý để tổ chức triển khai xã hội và lý giải những yếu tố của đời sống ( Bách gia tranh minh ) .Thuyết Âm dương, Bát quái, Ngũ hành, Âm dương gia : – Âm dương, bát quái, ngũ hành, là những thuyết mà người Trung Quốc đã nêu ra từ thời cổ đại để lý giải quốc tế. Họ cho rằng trong ngoài hành tinh luôn sống sót hai loại khí không nhìn thấy được xâm nhập vào trong mọi vật là âm và dương ( lưỡng nghi ) .- Bát quái là 8 yếu tố tạo thành quốc tế : Càn ( trời ), Khôn ( đất ), Chấn ( sấm ), Tốn ( gió ), Khảm ( nước ), Ly ( lửa ), Cấn ( núi ), Đoài ( hồ ). Trong Bát quái, hai quẻ Càn, Khôn là quan trọng nhất .- Ngũ hành là : Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ. Đó là 5 nguyên tố tạo thành vạn vật. Các vật khác nhau là do sự trộn lẫn, tỉ lệ khác nhau do tạo hoá sinh ra. Sau này, những người theo thuyết Âm dương gia đã phối hợp thuyết Âm dương với Ngũ hành rồi vận dụng nó để giả thích những dịch chuyển của lịch sử vẻ vang xã hội .
Đại biểu cho phái Nho gia là Khổng Tử. Nho gia tôn vinh chữ nhân, chủ trương lễ trị, phản đối pháp trị. Nho gia tôn vinh Tam cương, Ngũ thường, cùng với tư tưởng Chính danh định phận và tôn vinh tư tưởng Thiên mệnh. Giá trị quan trọng nhất trong tư tưởng của Khổng Tử là về giáo dục. Ông chủ trương dạy học cho toàn bộ mọi người .Tới thời Hán Vũ Đế ( 140 – 87 TCN ), gật đầu đề xuất của Đổng Trọng Thư, Hán Vũ Đế đã ra lệnh ” bãi truất bách gia, duy nhất Nho thuật “, Nho gia đã được tôn vinh một cách tuyệt đối và nâng lên thành Nho giáo .
Đạo gia là Lão Tử và Trang Tử. Hai ông đã bộc lộ tư tưởng của mình qua hai tác phẩm Đạo đức kinh và Nam Hoa kinh. Theo Lão Tử, ” Đạo ” là cơ sở tiên phong của ngoài hành tinh, có trước cả trời đất, nằm trong trời đất. Quy luật biến hoá tự thân của mỗi sự vật ông gọi là ” Đức “. Lão Tử cho rằng mọi vật sinh thành, tăng trưởng và suy vong đều có mối liên hệ với nhau .Tới thời Trang Tử, tư tưởng của phái Đạo gia mang nặng tính buông xuôi, xa lánh cuộc sống. Họ cho rằng mọi hoạt động giải trí của con người đều không hề cưỡng lại ” đạo trời “, từ đó sinh tư tưởng an phận, lánh đời .Phái Đạo giáo sinh ra sau này khác hẳn Đạo gia, mặc dầu có phái trong Đạo giáo tôn Lão Tử làm ” Thái thượng lão quân “. Hạt nhân cơ bản của Đạo giáo là tư tưởng thần tiên. Đạo giáo cho rằng sống là một việc sung sướng nên họ trọng sinh, lạc sinh .
Ngược hẳn với phái Nho gia, phái Pháp gia chủ trương ” pháp trị “, coi nhẹ ” lễ trị “. Tiêu biểu cho phái Pháp gia là Hàn Phi Tử, một kẻ sĩ thời Tần Thuỷ Hoàng .Theo Hàn Phi Tử, trị nước chỉ cần pháp lý nghiêm minh, rõ ràng, dễ hiểu với mọi người, không cần lễ nghĩa. Ông cho rằng trị nước cần nhất 3 điều :Pháp : đó là phải định ra được pháp lý nghiêm minh, rõ ràng, dễ hiểu, công minh với mọi người, không phân biệt đó là quý tộc hay dân đen .Thế : Muốn thực thi pháp lý thì những bậc quân vương phải nắm vững quyền thế, không san sẻ cho kẻ khác .

Thuật: đó là thuật dùng người. Thuật có 3 mặt: bổ nhiệm, khảo hạch và thưởng phạt. Thuật bổ nhiệm là khi chọn quan lại chỉ căn cứ vào tài năng và lòng trung thành, không cần dòng dõi, đức hạnh. Khảo hạch là phải kiểm tra công việc thường xuyên. Thưởng phạt thì chủ trương “ai có công thì thưởng, ai có tội thì trừng phạt thật nặng, bất kể là quý tộc hay dân đen”, trọng thưởng, trọng phạt.

Người đề xướng là Mặc Tử ( Khoảng giữa thế kỷ V TCN đến giữa thế kỷ IV TCN ). Hạt nhân quan điểm của Mặc gia là nhân và nghĩa. Mặc Tử còn là người chủ trương ” thủ thực hư danh ” ( lấy thực đặt tên ). Quan điểm của phái Mặc gia đầy thiện chí nhưng cũng không ít ảo tưởng. Từ đời Tần, Hán trở về sau, ảnh hưởng tác động của phái Mặc gia hầu hết không còn đáng kể .
Các những tầng lớp khác nhau trong xã hội vào những thời kỳ khác nhau theo những xu thế phục trang khác nhau, màu vàng thường được dành riêng cho nhà vua. Lịch sử phục trang Trung Quốc trải hàng trăm năm với những cải cách phong phú và đầy sắc tố nhất. Trong triều đại nhà Thanh, triều đại huy hoàng ở đầu cuối của Trung Quốc, đã xảy ra những biến hóa về phục trang bất thần và ấn tượng, quần áo của thời đại trước nhà Thanh được gọi là Hán phục hoặc phục trang Trung Quốc truyền thống lịch sử nhà Hán. Nhiều hình tượng như phượng hoàng được sử dụng cho mục tiêu trang trí cũng như kinh tế tài chính .
Sự phong phú áp đảo khổng lồ của nhà hàng siêu thị Trung Quốc đa phần đến từ việc những nhà vua triều đại tổ chức triển khai những bữa tiệc với 100 món mỗi bữa ăn. [ 3 ] Vô số những nhân viên cấp dưới phòng bếp hoàng gia và phi tần cùng tham gia vào quy trình sẵn sàng chuẩn bị thức ăn. Theo thời hạn, nhiều món ăn trở thành một phần văn hóa truyền thống hàng ngày của dân cư. Một số những nhà hàng quán ăn hạng sang nhất có những công thức nấu ăn gần với thời kỳ triều đại những vua chúa gồm nhà hàng quán ăn Phòng Sơn ở Công viên Bắc Hải tại Bắc Kinh và Oriole Pavilion [ 3 ]. Có thể cho rằng, toàn bộ những Trụ sở Hồng Kông dù theo phong thái nhà hàng hoặc thậm chí còn là phong thái Mỹ thì theo một cách nào đó vẫn có nguồn gốc từ văn hóa truyền thống những triều đại Nước Trung Hoa .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://thevesta.vn
Category: Giải Trí